Mga Pagtayon sing Dugo—Isa ka Malawig nga Maragtas sang Binais

“Kon ang pula nga mga selula sang dugo isa ka bag-o nga bulong sa karon, mahimo nga mabudlay gid ini kuhaan sing lisensia.”—Dr. Jeffrey McCullough.

SANG tigtulugnaw sang 1667, gindala kay Jean-Baptiste Denis, nga isa ka kilala nga manugbulong ni Hari Louis XIV sang Pransia, ang masingki nga buang nga si Antoine Mauroy. May nagakaigo gid nga “bulong” si Denis sa pagbuang ni Mauroy—pagtayon sing dugo sang baka, nga sa pagbanta niya may yara makapakalma nga epekto sa iya pasyente. Apang indi maayo ang natabo kay Mauroy. Isiling naton nga pagkatapos sang ikaduha nga pagtayon, nag-ayoayo ang iya kahimtangan. Apang wala madugay nagbuang liwat ang tawo nga Pranses, kag sa sulod lamang sang malip-ot nga tion napatay sia.

Bisan pa natukiban sang ulihi nga napatay gid si Mauroy bangod sang arseniko nga pagkahilo, ang mga eksperimento ni Denis sa dugo sang sapat nagpautwas sing mainit nga binais sa Pransia. Sa katapusan, sang 1670 ang pamaagi gindumili. Sang ulihi, gindumili man ini sang Ingles nga Parlamento kag bisan sang papa. Ang mga pagtayon sing dugo halos wala na mahibaluan sa masunod nga 150 ka tuig.

Mga Katalagman Sadto

Sang ika-19 nga siglo, ang mga pagtayon sing dugo nagbalik. Ang nanguna sa pagbalik sini amo ang Ingles nga obstetrisyan nga si James Blundell. Paagi sa iya napauswag nga mga pamaagi kag moderno nga mga instrumento—kag sa iya pagpamilit nga dugo lamang sang tawo ang dapat gamiton—ginhimo ni Blundell ang mga pagtayon sing dugo nga mangin sentro liwat sang igtalupangod sang publiko.

Apang sang 1873, ginpahinay ni F. Gesel­lius, nga isa ka Polaco nga doktor, ang pagbalik sang pagtayon paagi sa makahaladlok nga natukiban: Kapin sa katunga sang mga pagtayon ang nagresulta sa kamatayon. Sang mabalitaan ini, ginpakamalaut sang kilala nga mga manugbulong ang pamaagi. Sa liwat ang popularidad sang mga pagtayon nag-ugdaw.

Nian, sang 1878, ginhimpit sang Pranses nga manugbulong nga si Georges Hayem ang saline solution, nga ginasiling niya nga mahimo kuno mangin tal-us sa dugo. Indi kaangay sa dugo, ang saline solution wala sing lamita nga epekto, wala nagakorta, kag mahapos ibiyahe. Halangpunon nga ang saline solution ni Hayem gin­gamit sing lapnag. Apang, makatilingala nga sang wala madugay ang opinyon nagpabor liwat sa dugo. Ngaa?

 Sang 1900, natukiban sang Austriano nga patologo nga si Karl Land­steiner ang pagluntad sang mga tipo sang dugo, kag natukiban niya nga ang isa ka tipo sang dugo indi gid pirme bagay isimpon sa iban. Indi katingalahan nga tuman kadamo nga pagtayon sang nagligad ang nagdangat sa trahedya! Mabag-o na ina karon, paagi lamang sa pagpat-od nga ang tipo sang dugo sang donor bagay isimpon sa magabaton. Paagi sini nga ihibalo, nagsalig liwat ang mga manugbulong sa mga pagtayon—nga iguigo gid para sa Bug-os Kalibutan nga Inaway I.

Mga Pagtayon sing Dugo kag Inaway

Sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I, ang dugo gintayon sing hilway sa napilasan nga mga soldado. Matuod, ang dugo madasig nga nagakorta, kag sadto anay halos imposible ini ibiyahe pakadto sa patag-awayan. Apang sang maaga nga bahin sang ika-20 nga siglo, si Dr. Rich­ard Lewisohn, sang Mount Sinai Hospital sa New York City, madinalag-on nga nag-eksperimento sing pangontra-korta nga gintawag sodium cit­rate. Ining makakulunyag nga tukib ginkabig sang iban nga mga doktor subong isa ka milagro. “Daw subong bala nga ang adlaw halos ginpadulog,” sulat ni Dr. Bertram M. Bern­heim, isa ka kilala nga manugbulong sang panahon niya.

Nagdugang ang pagkinahanglan sing dugo sadtong Bug-os Kalibutan nga Inaway II. Ang publiko gindagsa sang mga karatula nga may mga islogan subong sang “Maghatag Karon Sing Dugo,” “Ang Imo Dugo Sarang Makaluwas sa Iya,” kag “Ginhatag Niya ang Iya Dugo. Ihatag Mo Man Bala ang Imo?” Madamo ang naghulag sa panawagan para sa dugo. Sadtong Bug-os Kalibutan nga Inaway II, mga 13,000,000 ka yunit ang gindonar sa Estados Unidos. Ginabulubanta nga sa London kapin sa 260,000 ka litro ang ginkolekta kag ginpanagtag. Sa pagkamatuod, ang mga pagtayon sing dugo may pila ka katalagman  sa kapagros, subong nangin maathag wala madugay.

Mga Balatian nga Dala sang Dugo

Pagkatapos sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, ang daku nga mga pag-uswag sa medisina nagpaposible sang pila ka pagbusbos nga wala mahanduraw sang nagligad. Gani, ang multibilyones-dolyares-sa-isa-ka-tuig nga industriya sa bug-os nga kalibutan nagluntad agod magsuplay sing dugo para sa mga pagtayon, nga nagsugod nga ginkabig sang mga manugbulong nga talaksan nga paagi sang pag-opera.

Apang, wala madugay, ang kabalaka bangod sang may-kaangtanan-sa-pagtayon nga balatian nangibabaw. Halimbawa, sa Inaway sa Korea, halos 22 porsiento sang mga nagpatayon sing plasma ang nagmasakit sing hepatitis—halos tatlo ka pilo sa kataason sadtong Bug-os Kalibutan nga Inaway II. Sang katuigan 1970, ginbulubanta sang U.S. Centers for Disease Control ang kadamuon sang mga napatay bangod sa may-kaangtanan-sa-pagtayon nga ­hepatitis nga 3,500 sa isa ka tuig. Ginbulubanta sang iban ang kadamuon nga mas mataas sing napulo ka pilo.

Bangod sang mas maayo nga pag-usisa kag mas mahalungon nga pagpili sa mga donor, ang kadamuon sang kaso sang paglaton sang hepatitis-B nagnubo. Apang ang bag-o kag kon kaisa makamamatay nga sahi sang virus—hepatitis—nagpatay sa madamo. Ginbulubanta nga apat ka milyon ka Amerikano ang natapikan sang virus, pila ka gatos ka libo sa ila ang paagi sa mga pagtayon sing dugo. Isiling naton nga ang paglapnag sang hepatitis C nabuhinan sang ulihi bangod sang maid-id nga pag-usisa. Apang, nahadlok ang iban nga basi magautwas ang bag-ong mga katalagman kag matukiban lamang ini kon ulihi na katama.

Isa Pa ka Iskandalo:Nadagtaan-sing-HIV nga Dugo

Sang katuigan 1980, natukiban nga ang dugo mahimo madagtaan sing HIV, ang virus nga nagadul-ong sa AIDS. Sang primero, wala gid maluyagan sang mga bangkero sang dugo ang panghunahuna nga ang ila suplay mahimo nga mahigko. Ginduhaduhaan gid primero sang madamo sa ila ang katalagman sang HIV. Suno kay Dr. Bruce Evatt, “daw subong bala nga may nagdayandayan halin sa desyerto kag nagsiling, ‘Nakakita ako sing ex­tra­ter­restrial.’ Namati sila, apang wala gid sila magpati sa sini.”

Walay sapayan sina, ang mga iskandalo nga nagabuyagyag sang dugo nga nadagtaan-sing-HIV naglapnag sa madamong pungsod. Ginbulubanta nga sa Pransia, sa ulot sang 6,000 kag 8,000 ka tawo ang nalatnan sang HIV paagi sa mga pagtayon nga ginhimo sa ulot sang 1982 kag 1985. Ang mga pagtayon sing dugo amo ang mabasol sa 10 porsiento sang mga nalatnan sang HIV sa bug-os nga Aprika kag sa 40 porsiento sang mga kaso sang AIDS sa Pakistan. Sa karon, bangod sang napauswag nga pag-usisa, ang paglaton sang HIV paagi sa mga pagtayon sing dugo talagsa na lamang sa manggaranon nga mga pungsod. Apang, ining paglaton isa ka problema gihapon sa imol nga mga pungsod nga kulang sing mga proseso sa pag-usisa.

Halangpunon nga sining ulihi nga tinuig, may yara dugang nga interes sa pagbulong kag pagbusbos nga walay dugo. Apang luwas-sa-peligro bala ini nga alternatibo?

[Kahon sa pahina 6]

Mga Pagtayon sing Dugo—Wala sing Talaksan nga Pagbulong

Kada tuig sa Estados Unidos lamang, kapin sa 11,000,000 ka yunit sang pula nga selula ang ginatayon sa 3,000,000 ka pasyente. Bangod sinang daku nga kadamuon, mahaumhaum sang isa nga may yara estrikto nga talaksan sa tunga sang mga manugbulong may kaangtanan sa paghatag sing dugo. Apang, ang The New England Journal of Medicine nagsiling nga makapakibot nga diutay lamang ang impormasyon “sa paggiya sa mga desisyon tuhoy sa mga pagtayon.” Sa katunayan, may daku nga pagkananuhaytuhay sa ginahimo, indi lamang may kaangtanan sa kon ano gid ang ginatayon kag kon daw ano kadamo kundi may kaangtanan man sa kon bala ang pagtayon ginahatag gid. “Ang pagtayon nagadepende sa doktor, indi sa pasyente,” siling sang balasahon sa medisina nga Acta Anæs­the­si­o­lo­gi­ca Bel­gi­ca. Nagabinagbinag sang yara sa ibabaw, makapakibot gid nga nasapwan sang isa ka pagtuon nga ginbalhag sa The New England Journal of Medicine nga “mga 66 porsiento sang mga pagtayon ang ginahatag sing di-nagakaigo.”

[Mga laragway sa pahina 5]

Nagdugang ang pagkinahanglan sing dugo sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II

[Mga kapsion]

Imperial War Museum, London

U.S. National Archives photos