Problema sang mga Iloy nga May AIDS

SI Cynthia, * isa ka babayi nga taga-West Indies, dapat magdesisyon kon bala pasusuhon ukon bibirunon ang iya bag-o nabun-ag nga lapsag. Ang desisyon daw simple lamang. Ti, sa sulod sang mga dekada ang mga eksperto sa panglawas nagarekomendar sang gatas sang iloy subong “ang pinakamaayo nga pagkaon sa panglawas” sang mga bata. Magluwas pa, ang ginabibiron nga mga bata sa imol nga mga komunidad mahimo nga mapatay sing 15 ka pilo sa balatian sa tiyan sangsa ginapasuso. Sa pagkamatuod, ang Unit­ed Na­tions Child­ren’s Fund (UNICEF) nagreport nga mga 4,000 ka kabataan ang nagakapatay kada adlaw subong resulta sang mga peligro nga naangot sa ginabulos sa pagpasuso.

Apang, sa kaso ni Cynthia, ang desisyon tuhoy sa pagpasuso nagalakip sang iban pa nga katalagman. Nalatnan sia sang iya bana sing human immuno­defi­cien­cy virus (HIV), nga ginabangdan sang AIDS. Sang makapanganak na, nahibaluan ni Cynthia nga ang bata sang positibo sa HIV nga iloy mahimo nga may 1-sa-7 nga tsansa nga malatnan paagi sa pagpasuso. * Busa, dapat maghimo sia sing masakit nga pagpili: ibutang ang iya bata sa mga katalagman sang pagpasuso ukon ipaidalom sia sa mga kahalitan sa pagbibiron.

Sa mga bahin sang kalibutan diin naigo gid sang epidemya sa AIDS, 2 ukon 3 sa 10 ka nagabusong nga babayi ang positibo sa HIV. Sa isa ka pungsod, kapin sa katunga sang tanan nga nagabusong nga mga babayi nga gin-usisa ang nalatnan. “Ining makahaladlok nga kadamuon,” report sang UN Radio, “nagpahulag sa mga sientipiko nga mangita sing bulong.” Agod malubad ini nga katalagman, anom ka organisasyon sang NU ang nagtipon sang ila eksperiensia, mga panikasog, kag mga pagkabutang agod magtukod sing Joint United Na­tions Pro­gramme sa HIV/AIDS, nakilal-an nga UNAIDS. * Apang nasapwan sang UNAIDS nga ang solusyon sa problema sa AIDS indi tuman kahapos.

Masibod nga mga Balagbag nga Nagapugong sang Isa ka Simple nga Solusyon

Suno kay Edith White, isa ka espesyalista sa pagpasuso kag iloy-pakadto-sa-anak nga paglaton sang HIV, ang mga manugpangabudlay sa panglawas nagalaygay sa positibo-sa-HIV nga mga babayi sa industriyalisado nga mga pungsod nga indi magpasuso sang ila mga kabataan, bangod halos magadoble ini sang katalagman nga malatnan ang bata. Ang paggamit sang  komersial nga gatas daw makatarunganon nga alternatibo. Apang sa imol nga mga pungsod—diin ang dalayawon nga mga teoriya madali madula sa masakit nga kamatuoran—ining simple nga solusyon mabudlay ipatuman.

Ang isa ka balagbag amo ang reaksion sang mga tawo. Sa mga pungsod nga kinaandan ang pagpasuso, ang mga babayi nga nagabibiron sang ila mga kabataan mahimo nga nagapahibalo sang katunayan nga nalatnan sila sang HIV. Ang isa ka babayi mahimo mahadlok nga basi basulon, biyaan, ukon sakiton pa kon mabuyagyag ang iya kahimtangan. Ang pila ka babayi sa sini nga kahimtangan nagabatyag nga wala sila sing mahimo kundi pasusuhon ang ila bata agod matago nga sila positibo sa HIV.

May iban pa nga mga balagbag. Halimbawa, binagbinaga ang 20-anyos nga si Margaret. Sia, kaangay sang di-magkubos sa 95 porsiento sang tagauma nga kababayin-an sang Uganda, wala gid mausisa sa HIV. Apang may rason nga magkabalaka si Margaret. Ang iya panganay napatay, ang iya ikaduha maluya kag masakiton. Ginapasuso ni Margaret ang iya ikatlo nga anak sing napulo ka beses sa isa ka adlaw, walay sapayan sang kamatuoran nga mahimo may HIV sia. “Indi ko gid masarangan nga bibirunon ang akon bata,” siling niya. Ngaa indi? Ang bili sang pagpakaon sa isa ka bata sing komersial nga gatas, siling ni Margaret, isa kag tunga ka pilo ang bili sangsa ginakita sang isa ka pamilya sa iya minuro sa bug-os nga tuig. Bisan pa ang komersial nga gatas matigayon sing libre, problema gihapon ang matinlo nga tubig nga itimpla agod ang pagkaon sang lapsag mangin hilway sa katalagman. *

Ang pila sa sini nga balagbag sarang mabuhinan kon ang nalatnan sang HIV nga mga iloy amanan sing nagakaigo nga katinlo, bastante nga kadamuon sang tal-us sa gatas sang iloy, kag makakuha sing matinlo nga tubig. Mahal? Siguro. Apang, sing makakilibot, ang paghimo sini nga mga aman daw amo lamang ang pagpahamtang sing mga ulunahon sangsa mangita sing mga pundo. Sa pagkamatuod, ang NU nagreport nga ang pila sang pinakaimol nga mga pungsod sa kalibutan nagagasto sing mga duha ka pilo sa militar sangsa ginagasto nila sa panglawas kag edukasyon.

Kamusta Naman ang Kontra-AIDS nga mga Bulong?

Ginreport sang mga sientipiko sang Nasyones Unidas nga ang isa ka simple kag indi mahal nga bulong nga ginatawag nga AZT mahimo makabuhin sing daku nga ang bata malatnan sang iloy sing HIV. Sa bulig sang UNAIDS, ang gasto sini nga pagbulong ginpanubo sa $50. Dugang pa, ang mga manugpanalawsaw nagpahibalo sang Hulyo 1999 nga ang pagbulong sa positibo-sa-HIV nga mga iloy kag sa ila bag-o natawo nga mga lapsag sing $3 nga balor sang nevi­rapine nga bulong daw mas epektibo sangsa AZT sa pagtapna sang paglaton sang HIV. Ang mga eksperto sa panglawas nagasiling nga ang nevi­rapine makatapna nga sugdan sang tubtob 400,000 ka bag-ong natawo ang ila kabuhi nga may HIV.

Apang, ang pila nagpakamalaut sining mga pagbulong, nagapangangkon nga bangod limitado lamang ini sa pagpugong sang paglaton sang HIV gikan sa iloy pakadto sa bata, ang iloy mahimo mapatay sa ulihi sa AIDS kag mabiyaan ang bata nga ilo. Ang NU nagpangatarungan nga ang malain nga pililian amo nga pabay-an ang bata nga malatnan sang HIV, sa amo nagatugot sa sining inosente nga mga biktima nga mapatay sing mahinay kag makaluluoy. Nangatarungan man sila nga ang nalatnan sang HIV nga mga iloy mahimo mabuhi sing tinuig. Binagbinaga si Cynthia, nga ginsambit kaina. Nahibaluan niya nga may HIV sia sang 1985, sang matawo ang iya bata, apang nagmasakit lamang sia pagligad sang walo ka tuig. Kag bisan pa nga ang iya bata may HIV sang mabun-ag, sa edad nga dos anyos wala na ini sing balatian.

Ang makalulugpay nga pasalig sang Biblia amo nga ang isa ka hilway gid sa katalagman nga palibot kag ang mapinadayunon nga solusyon sa mga kalalat-an kaangay sang AIDS malapit na. (Bugna 21:1-4) Nagasaad si Jehova sing isa ka bag-o nga kalibutan diin “wala sing pumuluyo nga magasiling: ‘Nagamasakit ako.’ ” (Isaias 33:24) Ang mga Saksi ni Jehova maluyag sa pagsugid sa inyo tuhoy sining mapinadayunon nga solusyon. Para sa dugang pa nga impormasyon, palihug pakig-anguti ang mga manugbalhag sini nga magasin ukon ang mga Saksi ni Jehova sa inyo duog.

[Mga footnote]

[Ginkuhaan sang laragway sa pahina 28]

WHO/E. Hooper