Ang Bantog nga Nagligad kag ang Makahalangkat nga Palaabuton sang Atenas

SANG KORESPONSAL SANG MAGMATA! SA GRESYA

ANG eroplano naghimo sing katapusan nga pagliko antes maghugpa sa Athens International Airport. Pagligad sang duha ka tuig nga pagpahilayo, nagbalik ako sa lugar nga ginkabig ko nga puluy-an sa sulod sang duha ka dekada. Gikan sa mga libro sang maragtas, nahibaluan ko nga ang siudad sa ubos ginakabig sang madamo subong isa ka lugar diin ginpasad ang demokrasya.

Sa duta, nakita ko nga luwas sa maragtas, taliambong, kag mga monumento, ang bantog kag maisog nga kapital sang Gresya nagaginutok sa mapagsik kag malaumon nga populasyon. Narealisar ko man nga ang mainabyanon kag palayuhum nga mga pumuluyo sini nagahimakas gid agod magmadinalag-on ang ila siudad​—⁠kag ilabi na gid bangod ginahanda ini sa pag-amuma sa 2004 Olympic Games.

Isa ka Bantog nga Nagligad

Ginaasoy sang Atenas ang ginhalinan sini sadtong ika-20 nga siglo sa wala pa si Cristo kag ginsunod ang ngalan sa Griegong diosa nga si ­Athena. Sarang gihapon ikaw diri makalakat sa mga dalan nga ginlaktan anay ni Socrates, makadayandayan sa eskwelahan nga gintudluan anay ni Aristotle, ukon makatan-aw sing nagapangusisa-sa-hunahuna nga trahedya ukon komedya sa mismo nga mga entablado diin gindirihir anay nanday Sophocles kag Aristophanes ang ila mga sarsuwela.

Ang Atenas isa sa nahaunang Griego nga mga siudad-estado kag naagom ang labing mahima­yaon nga mga adlaw sini, ang bulawanon nga mga tuig sini, sang ikalima nga siglo B.⁠C.⁠E. Sadto nga tion ang demokratiko nga Atenas may yara daku nga bahin sa mga kadalag-an sang Gresya batok sa Persia kag nangin sentro sang literaryo kag taliambong sang Gresya. Sadto nga tion ang pila sang bantog nga mga monumento sini sa arkitektura ginpatindog man​—⁠ang matahom kaayo nga ­Parthenon amo ang labing kilala.

Bisan pa nalikawan sang mga taga-Atenas ang gota sang mga taga-Persia, napukan sila sang ulihi sa mapintas nga pagsalakay sang madugay na nga kaaway malapit mismo sa ila pungsod​—⁠ang Sparta. Sa mga siglo nga nagsunod, ang Atenas isa anay ka sakop nga siudad, nga gingamhan sang Macedonia, Roma, Byzan­tine nga mga emperador sa Constantinople, Frank­ish nga mga duke sang Krusada, kag mga Turko. Sang natigayon sang mga Griego ang ila kahilwayan sang 1829, ang Atenas nangin isa na lamang ka magamay nga banwa sa probinsia nga ginapuy-an sang pila lamang ka libo ka tawo.

 Moderno nga mga Katunayan

Sugod sang 1834, sang ang Atenas nangin kapital sang Gresya, ang siudad madasig nga nag-uswag. May kalaparon ini karon nga halos 450 kilometros kuwadrados, nagalab-ot tubtob sa kapatagan sang ­Attica. Ang mga suburbio sang siudad nagalab-ot sa mga banglid sang mga Bukid ­Parnes, Pendelikón, kag ­Hymettus. Ang ­daku kag importante nga bahin sang siudad ginapuy-an sang kapin sa apat ka milyon kag tunga ka tawo​—⁠halos 45 porsiento sang populasyon sang Gresya. Gintukod ini nga halos wala sing plano ukon regulasyon. Suno sa isa ka bulubanta, kapin sa ikatlo nga bahin sang pamalay ang ginpatindog sing ilegal, kag karon diutay lamang nga bahin sang Atenas ang indi sementado.

Ang kalabanan sang moderno nga mga komunidad sang Atenas may daw-kahon, ginbuhusan-sing-semento nga estilo sang arkitektura. Ang siudad daw nagalumpagi sa adlaw, nga may karaan nga haligi nga nagainulhot bisan diin lang, nayab-ukan sang abuabuhon nga agbon halin sa industriya kag mga salakyan.

Kaangay sang madamo pa nga modernong dakbanwa, ang Atenas nagaantos sa agbon. Ang panganod nga agbon​—⁠ginatawag nga ­nefos sang mga tagadiri​—⁠nagaporma pila lamang ka metros sa ibabaw sang daw kagulangan nga mga antena sang telebisyon. Ang agbon tuman kadasig nga nagaguba sang dumaan nga mga monumento amo nga ginhunahuna anay sang mga arkeologo ang pagpatindog sing nagaamlig nga kristal nga tabon sa ibabaw sang Acropolis. Ang mga paandam sa polusyon kinaandan na. Kon ginapunong sang paniempo ang agbon sa sulod sang mga bukid nga nagalibot sa Atenas, ang ­nefos mahimo mangin makamamatay sa mga tawo. Sa subong sini nga mga adlaw, ang pribado nga mga salakyan ginadumilian sa sentro sang siudad, ang mga pabrika nagabuhin sang ginagamit nga gatong, ang mga tigulang ginalaygayan nga magtener sa sulod sang balay, kag ang mga taga-Atenas ginapangabay nga ibilin ang ila mga salakyan sa balay.

Ang tanan nga taga-Atenas nagabiya sa siudad sa mga talipuspusan sang semana. “Sakay na sa inyo salakyan,” siling ni Vas­si­lis​—⁠isa ka eksperiensiado nga taga-Atenas​—⁠samtang nagakaon sia sing tinam-isan sang dugos, ginpahagpok sang ­nut  nga baklava kag nagahigop sing isa ka tasa sang wala-sing-kalamay nga kape sa isa sang mga kapehan. “Sa sulod lamang sang pila ka oras, didto ka na sa kabukiran ukon sa dagat.” Ang ginapahangop sini nga komento amo nga mahimo ka magsakay sa imo salakyan kag nian maglingkod sa sobra nga trapiko sa sulod sang pila ka oras antes ka makalab-ot sa uma.

Pagpaninlo kag Pagpanglimpyo

Apang, ang Atenas nagasiling nga serioso ini sa pagpaninlo, kag may makakumbinsi nga rekord ini bilang pamatuod. Halimbawa, ang daku nga bahin sang sentro sang komersio sang siudad ginsiraduhan sa mga salakyan. Antes ini ginsirhan, ining mga kalye sa pagpamalaklon amo ang pila sang labing gutok-sa-trapiko. Ang mga salakyan nagadalagan sa promedyo nga lima ka kilometro kada oras, ang lakat sang isa nga nagadayandayan. Karon ang malaba nga linya sang mga salakyan ginbuslan sang mga kahoy sa mga masitera, kag ang kinaandan nga mga gahod sang pag-igot sang mga kambyada kag pagburhot sang mga motorsiklo ginbuslan sang mga huni sang mga pispis. Gin-untat pa gani sang siudad ang kinabatasan nga estilo sang pagkabuhi sa Mediteraneo, nagapangabay sa mga trabahador nga indi magpauli agod magpahuwayhuway pagkatapos sang panyaga​—⁠ang batasan nga nagdugang sing duha pa ka oras sa pagdalidali.

Ang kontrolado nga pagkamalaumon masat-uman sa opisina ni Nikos Ya­tra­kos, bise alkalde sang Atenas. Sang ginsambit ko sa iya nga duha ka makakalapoy nga oras ang ginhinguyang ko agod makalab-ot sa iya opisina, nagtango sia nga may kahanuklog. “Apang indi pagkalimti,” maabtik niya nga ginpadaku, “ang 2004 ­Olympic ­Games nagahinampot na. Obligasyon namon nga pauswagon ang siudad, kag himuon namon ini.” Si Constantine Ba­kou­ris, pangulo nga organisador sang mga hampang, nagsiling: “Dapat namon ­[ipresentar] sing maayo ang Hampang. Apang sa amon kaugalingon nga panan-awan, ginagiyahan kami sang buwas. . . . Dapat namon himuon ang mga butang nga nahibaluan namon nga magadugay.”

Bangod sang katunayan nga ang Atenas magaamuma sang 2004 ­Olympics, madamong di-matupungan nga hilikuton kag pag-uswag ang ginasugdan nga himuon. Bisan diin, ang mga makina nagakutkot agod pauswagon ang mga imprastraktura kag agod maghimo sing mga dalan kag sing mga lugar para sa mga hampang. Ang bag-o, disiotso-kilometros nga kasugpon sang riles sang tren sa idalom-duta halos natapos na. Kon matapos ang tanan suno sa iskedyul, sa Marso 2001 ang nahaunang eroplano magahugpa sa bag-ong ­international air­port sang Atenas, ang erport nga gintawag subong ang labing moderno sa Europa.

Dugang pa, sa tuig 2001, ang kabug-usan nga 72 kilometros sang bag-ong ex­press­way magamit na. Ilikaw sini ang trapiko sa guwa sang sentro sang Atenas, kag magapalig-on ini sang paggamit sing publiko nga transportasyon. Ginalauman nga  buhinan sini ang kadamuon sang mga salakyan sa sentro sang siudad sing kapin sa 250,000 kada adlaw kag panubuon ang polusyon sa atmospera sing 35 porsiento. Ginalauman nga ang bag-ong programa sa biolohiko nga pagtinlo sang mahigko nga tubig sa kadak-an sang Atenas magapauswag sang kahimtangan sang dagat sa palibot sang kapital. Ang ambisyuso nga tulumuron amo, nga sa sulod sang pila ka tuig, ang Atenas himuon nga isa ka bag-ong siudad, nga may napauswag nga sistema sang transportasyon, mas madamo nga berde nga mga tanom, kag mas matinlo nga palibot.

Isa ka Distrito sang Daan nga Atenas

Para sa madamo, walay sapayan sang bag-ong mataas nga mga opisina, ginkay-o nga mga boulevard kag mga fountain, matahom nga mga balaligyaan, kag masadya nga kabuhi sa kalye, ang Atenas pirme magapabilin nga isa ka minuro​—⁠makinaugalingon sa baylo nga disiplinado, nabahinbahin sa baylo nga areglado. Ang minuro nga bahin sang Atenas makita sa mga bahin sang siudad diin ang mga balay may tisa gihapon nga mga atop kag may salsalon-sing-barandilya nga mga balkonahe kag mga masitera sang geranium.

Agod makita ina nga Atenas, nagduaw ako sa Pla­ka, ang pinakadaan nga komunidad sang siudad, malapit sa naaminhan nga mga banglid sang Acropolis. Didto nakita ko ang makapatalang nga makitid kag dulhugon nagalikoliko nga mga dalan, nagluy-on nga kabalayan, mga balaligyaan sang alak, nagalagaw nga mga kuring kag mga ido, mga taberna, kag mga kariton. Yara gihapon ang masinadyahon nga kinaiya sang karnabal sang nagligad nga panahon, nga nagaganyat sa mga turista. Ang mga lamesa nga kon kaisa may mga tiil nga indi tulupong nagakatay sa higad sang mga dalan, upod sang di-kinaandan sing kagamayon nga mga siya. Ang mga serbidor, nga may ginauyatan nga ­menu, nagapanikasog sa pagganyat sa mga kustomer.

Mas magahod ang mga motorsiklo sangsa musika sang organ-grind­er (isa ka sahi sang instrumento). Ang bug-os nga mga raya sang bag-o lang nabutangan sing alkitran nga panit nga mga  kahita nagakabit sa atubangan sang mga souvenir shop. Ang hubon sang marmol nga mga piyon sa hampang nga ­chess nga ginhimo sunod-sa-larawan sang Griegong mga dios nagakubay nga handa sa pagpakig-away, ang mga marionette (nagagiho-giho nga monyika nga may higot nga pisi ukon alambre) nagasaot sang tumandok nga mga saot, ang seramika nga mga galingan nga ginapaandar sang hangin nagatiyog. Maathag gid nga ini nga bahin sang siudad maisog nga nagapamatok sa bisan ano man nga mga panikasog sang modernisasyon.

Atenas sa Kagab-ihon—Mga Talan-awon kag mga Tunog

Ang pagduaw sa Atenas indi gid kompleto kon indi matilawan ang manggad sa kultura sang siudad. Karon nga gab-i, namat-od kami nga mag-asawa sa pagpamati sing isa ka simponiya sa karaan nga Romanong ampiteatro ni Herodes, nga nahamtang sa bagatnan nga banglid sang Acropolis. Ang lalakton pakadto sa teatro isa ka malinong, indi tanto nasugaan nga dalan sa ubos sang madulom nga landong sang mga kahoy nga pino. Ang nasugaan nga panampad sang duag-okre nga mga bato makita gilayon sa kakahuyan. Nagbakal kami sing mga tiket para sa mas mataas nga raya sang pulungkuan, gani nagsaka kami sa marmol nga mga halintang kag nian nagsulod sa ampiteatro paagi sa isa ka Romano nga ganhaan.

Naghinguyang kami sing malip-ot nga tion sa pagtan-aw sa matahom nga palaguwaon​—⁠isa ka gamosa sa kaitumon nga kalangitan, halos ugsad nga bulan sa likod sang samay sang cirrus nga mga panganod, kag mga ampag sang suga, nga nagahimo sang nasulod nga bahin sang teatro nga daw tunga-nga-apa ang korte nga mangin isa ka masanag nga danyag. Ginatos ka tawo​—⁠nga magagmay kag malayo tan-awon sa kadakuon sining teatro, nga makapaigo sing 5,000​—⁠ang nagalakat sa katunga-sang-tipulon nga mga raya sang puti nga marmol sa pagpangita sang ila mga pulungkuan. Ang bato nga mga pulungkuan mainit pa gihapon bangod sang adlaw, ang mga bato man nga nagapalanog sang drama kag musika kag kinadlaw kag palakpak sa sulod sang mga milenyo.

Indi man dapat mawasi amo ang madamong museo sang siudad. Ang labing kilala sa tunga sini amo ang National Archaeological Museum, upod ang dalayawon kag maid-id nga pagsumaryo sa Griegong taliambong sa sulod sang mga siglo. Ang iban pa nga mga museo nga takus pamasyaran amo ang Museum of Cycladic Art kag ang Byzantine Museum. Sugod sang 1991 ang Mégaron Athens Concert Hall​—⁠isa ka daku kag marmol nga tinukod nga may tumalagsahon nga mga acoustic​—⁠nangin isa ka bug-os-tuig nga lugar para sa opera, ballet, kag klasiko nga musika nga mga palaguwaon. Kag, siempre pa, malipay ka sa Griegong tumandok nga musika sa madamong tradisyunal nga mga taberna.

Ginaabiabi Ka!

Ang modernong Atenas nga may bantog nga nagligad nagaatubang sang mga pag-ipit sang isa ka makahalangkat nga palaabuton. Apang natun-an sang mga pumuluyo sini nga magpasibu sa ila bug-os nga masarangan nga may maayo nga kinabatasan, pagkamapahituon, kag philotimo—sing literal, ang gugma sa pagtahod-sa-kaugalingon. Para sa kalabanan nga mga turista, ang Atenas nagapabilin nga isa ka makawiwili kag bugana sa kultura nga siudad.

[Mapa sa pahina 23]

(Para sa kabug-usan sang teksto, tan-awa ang publikasyon)

Atenas

[Laragway sa pahina 24]

Ang Parthenon, dumaan nga pagano nga templo, nangin simbahan kag mosque

[Laragway sa pahina 25]

Ang Atenas puluy-an sang kapin sa apat ka milyon kag tunga ka tawo

[Laragway sa pahina 26]

Isa ka taberna sa Plaka, ang pinakadumaan nga komunidad sa Atenas

[Kapsion]

M. Burgess/H. Armstrong Roberts

[Laragway sa pahina 27]

Ang mga balkon nagahimo sang mga balaligyaan sang mga handumanan nga tumalagsahon

[Kapsion]

H. Sutton/H. Armstrong Roberts