Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Ngaa Ginsaklaw Ako sang Akon Abyan?

“May pila ako ka abyan . . . Nian nangin abyan nila ang isa pa ka dalagita kag kon magpalapit gani ako sa ila, nagauntat sila sa paghambalanay. . . . Wala nila ako ginalakip sa bisan ano nga butang. Nasaklaw gid ako.”—Karen. *

MAHIMO ini matabo bisan sa pinakamahirop nga mga mag-abyan. Sa isa ka adlaw wala sila nagabulagay; sa masunod nga adlaw wala sila nagabugnuhanay. “Ang isa ka abyan isa kuntani nga masandigan mo kag masaligan, nga madangpan mo bisan ano man ang matabo,” siling sang 17-anyos nga si Nora. Apang kon kaisa, ang imo pinakamahirop nga abyan mahimo magsugod sa paghulag kaangay sang imo mortal nga kaaway.

Ginasalakay ang Pag-abyanay

Ano ang ginatunaan sang paglas-ay sang matam-is nga pag-abyanay? Para kay Sandra, nagsugod ang problema sang ginhulam sang iya abyan nga si Megan ang iya paborito nga blusa. “Sang gin-uli niya ini,” siling ni Sandra, “mahigko ini kag may diutay nga gisi sa pako. Wala man lang niya ini ginsambit, subong nga daw indi ko ini matalupangdan.” Ano ang ginbatyag ni Sandra sa kakulang sing patugsiling ni Megan? “Naakig gid ako,” siling niya. “Pamatyag ko, wala gid sia sing patugsiling sa akon mga butang . . . ukon sa akon mga balatyagon.”

Ang kasaklaw mahimo man magsugod kon ang isa ka suod nga abyan magahimo ukon magasiling sing isa ka butang nga nagapakahuya sa imo. Natabo ini kay Cindy sang ginsugiran niya ang isa ka grupo sang iya mga kabutho nga wala pa niya mabasa ang libro para sa iya report sa libro. Sa hinali lang, gin-akigan sia sang iya abyan nga si Kate. “Ginpakahuy-an niya ako sa atubangan sang amon mga abyan,” hinumdom ni Cindy. “Naakig gid ako sa iya. Naglain gid ang mga kahimtangan pagkatapos sadto.”

Kon kaisa ang indi paghangpanay nagakatabo kon ang isa ka abyan magasugod sa paghinguyang sing tion upod sa bag-ong kaupdanan. “May maayo ako nga abyan nga nangin katapo sining diutay nga grupo,” siling sang 13-anyos nga si Bonnie. “Wala na niya ako ginsapak.” Ukon mahimo mamutikan mo ang malain nga mga motibo sa pagpakig-upod sang imo abyan. “Mahirop gid kami nga mag-abyan ni Bobby,” siling ni Joe, 13 anyos. “Abi ko nanamian sia sa akon bangod sang akon personalidad, apang nasapwan ko nga nanamian lang gali sia sa akon bangod ang akon tatay nagaobra sa isa ka negosyo sang mga nagapasayod kag pirme makakuha sing madamo nga tiket sa mga hampang kag mga konsierto.” Ano na karon ang balatyagon ni Joe? “Indi na gid ako magsalig kay Bobby!” siling niya.

 Sa pila ka kaso mahimo isugid sang isa ka abyan sa iban ang impormasyon nga luyag mo huptan nga tago. Halimbawa, ginsugid ni ­Allison sa iya abyan nga si Sara ang tuhoy sa personal nga problema sang iya kaupod sa trabaho. Sang masunod nga adlaw ginsambit ni Sara ang amo nga butang sa atubangan mismo sang iya kaupod sa trabaho. “Wala gid ako maghunahuna nga amo gali sia sina ka babaan!” siling ni Allison. “Naakig ako.” Si Rachel, 16 anyos, may kaanggid man nga eksperiensia sang ginsugid sang isa ka suod nga abyan ang butang nga ginhambalan lamang nila nga duha. “Nahuya ako kag nagbatyag nga ginluiban,” siling ni Rachel. “Nahunahuna ko sa akon kaugalingon, ‘Paano pa ako liwat magtu-ad sa iya?’ ”

Ang pag-abyanay sarang mangin tuburan sang suporta sa emosyon, ilabi na kon ang duha nagaulikid, nagasalig, kag nagatahod sa isa kag isa. Apang, bisan ang suod nga pag-abyanay makaeksperiensia sing mga panahon sang kabudlayan. Ang Biblia tampad nga nagbaton: “May mga kaupod nga nahuyog sa pagwasak sang isa kag isa.” (Hulubaton 18:24) Bisan ano man ang gintunaan, makapaakig kon magbatyag ikaw nga ginluiban ka sang isa ka abyan. Ngaa nagakatabo ini?

Kon Ngaa ang Pag-abyanay Nagahuyang

Wala sing tawhanon nga relasyon​—⁠sa mga pamatan-on man ukon sa mga hamtong​—⁠nga wala sing problema. Ti, subong gid ini sa ginsulat sang Cristianong disipulo nga si Santiago: “Kita tanan nagakasandad sa madamong beses. Kon ang bisan sin-o wala nagakasandad sa pulong, ang isa nga ini himpit nga tawo, nga sarang man makapugong sang [iya] bug-os nga lawas.” (Santiago 3:​2; 1 Juan 1:8) Bangod ang tanan nagasayop, mapaabot lamang nga sa ulihi ang isa ka abyan magahimo ukon magahambal sing isa ka butang nga magasaklaw sa imo. Mahimo mo pa gani madumduman ang tion nga nasaklaw mo man sia. (Manugwali 7:22) “Kita tanan indi himpit, kag mahimo naton mapaakig ang isa kag isa sa pulupanag-on,” siling sang 20-anyos nga si Lisa.

Walay sapayan sang tawhanon nga pagkadi-himpit, may iban pa nga mga rason nga nadalahig. Dumduma, samtang nagadaku ka kag nagahamtong, ang imo mga interes​—⁠subong man sang imo mga abyan​—⁠nagabag-o. Sa amo, mahimo masapwan sang duha ka tawo nga sang una madamo sing ginaugyunan nga inanay sila apang padayon nga nagalayuay. Ang isa ka tin-edyer nagbalakhuon tuhoy sa iya suod nga abyan: “Talagsa na lamang kami nagatawganay kag kon maghambalanay gid man kami, halos wala na kami nagaugyunay.”

Siempre, lain nga butang ang maghilayuay lamang. Apang ngaa ang pila ka tawo nagasaklaw sang ila mga abyan? Masami nga nadalahig ang pagpangimon. Halimbawa, mahimo nga ang imo abyan magasugod nga maugot sa imo bangod sang imo mga kinaadman ukon mga hinimuan. (Ipaanggid ang Genesis 37:​4; 1 Samuel 18:​7-9.) Subong sang ginsiling sang Biblia, “ang kahisa amo ang pagkagabok sang mga tul-an.” (Hulubaton 14:30) Nagaresulta ini sa kaimon kag binangig. Walay sapayan sang kabangdanan, ano ang imo himuon kon ginsaklaw ka sang imo abyan?

Tadlunga ang mga Butang

“Una,” siling ni Rachel, “ginapanilagan ko sia kag ginatinguhaan nga pat-uron kon bala ang iya ginhimo hungod.” Kon biktima ikaw sang pila ka pulong ukon buhat nga ginahunahuna mo nga nagapang-insulto, indi maghulag bangod lamang sang emosyon sa sina nga tion. Sa baylo, mangin mapailubon kag hunahunaa anay ini sing maayo. (Hulubaton 14:29) Magapaayo gid bala sa kahimtangan kon magpadasudaso ikaw sa imo ginhunahuna nga pag-insulto? Sa tapos mabinagbinag ang mga butang, mahimo sundon mo ang laygay sang Salmo 4:​4: “Magkahangawa, apang indi magpakasala. Magpamalandong kamo sa inyo kaugalingon nga tagipusuon, sa inyo higdaan, kag maghipos.” Nian mahimo pilion mo nga pabay-an ang ‘gugma nga magtabon sang kadam-an nga sala.’​—⁠1 Pedro 4:⁠8.

Apang, ano kon nagabatyag ikaw nga indi mo mapaligad ang makahalalit nga pagginawi? Sa sina nga kahimtangan, mas maayo nga palapitan ang nakasala. “Maghambalanay kamo, nga kamo lamang nga duha, kag husaya ang natabo,” siling sang-13 anyos nga si Frank. “Kon indi, magatanom ka sing aligutgot.” Si Susan, 16 anyos, amo man ang ginbatyag. “Ang maayo gid nga himuon,” siling niya, “amo nga hambalon sila nga nagsalig ka sa ila kag  ginpalugaw-an ka nila.” Luyag man ni Jacqueline nga sia mismo ang magahusay sang problema. “Ginatinguhaan ko nga hambalan ang mga butang,” siling niya. “Sa masami, ang nakasala mangin prangka sa imo kag matadlong ninyo dayon ang problema.”

Apang, dapat maghalong ikaw nga indi akig kon magpalapit sa imo abyan. Ang Biblia nagasiling: “Ang akig nga tawo nagadabok sang kasuayon, apang ang isa nga indi madali maakig nagapauntat sing binais.” (Hulubaton 15:18) Busa maghulat tubtob nga magkalma ka antes tinguhaan nga tadlungon ang kahimtangan. “Maakig ka gid man sa primero,” ginabaton ni Lisa, “apang dapat magpakatawhay ka. Maghulat tubtob indi ka na gid akig sa iya. Nian palapiti sia kag hambalan ang mga butang sa mahidaiton nga paagi.”

Ang yabi nga tinaga amo ang “mahidaiton.” Dumduma nga ang imo tulumuron amo nga indi mo pag-akigan ang imo abyan. Ini amo ang paglubad sang mga problema sa matawhay nga paagi, kag kon posible, nga mabalik ang pag-abyanay. (Salmo 34:14) Busa ipautwas ang imo ginabatyag. “Mahimo ka makasiling, ‘Abyan mo ako, kag abyan ko ikaw; apang luyag ko lang mahibaluan kon ano ang natabo,’ ” panugyan ni Lisa. “Dapat mahibaluan mo ang rason kon ngaa nahimo ini. Kon mahibaluan mo na, masami nga indi ini mabudlay lubaron.”

Pat-od gid nga sayop nga magbalos, ayhan paagi sa pagpamaba sa nakasala kag tinguhaan nga apinan ka sang iban. Ang Cristiano nga si apostol Pablo nagsulat sa mga taga-Roma: “Dili magbalos sing malaut sa malaut kay bisan sin-o.” (Roma 12:17) Ang matuod, bisan ano man kasakit, ang pagbalos magapalain lamang. “Ang pagtimalos indi takus sa sini,” siling ni Nora, “bangod indi na gid kamo mag-abyanay liwat.” Sa pihak nga bahin, sia nagsiling nga ang pagpanikasog gid nga ipasag-uli ang relasyon “magapabatyag sa imo nga maayo.”

Apang ano abi kon ang imo abyan indi luyag magpakig-uli? Sa sina nga kahimtangan, dumduma nga ang pag-abyanay lainlain. “Indi tanan nga abyan suod,” siling sang manuglaygay sa pamilya nga si ­Judith ­McCleese. “Tun-i nga may nagkalainlain ikaw nga sahi sang relasyon.” Bisan pa sa sina, maumpawan ikaw sa pagdumdom nga ginhimo mo ang imo bahin agod mag-ayuhay. Si apostol Pablo nagsulat: “Kon mahimo, sa masarangan ninyo, magpakighidait sa tanan nga tawo.”​—⁠Roma 12:⁠18.

Ang mga bagyo magaagi bisan sa pinakamaayo nga mga pag-abyanay. Kon ma­sarangan mo ang bagyo nga indi maguba ang imo pagtamod sa iban ukon ang imo pagsalig sa kaugalingon, nagauswag ikaw padulong sa pagkahamtong. Bisan pa nga ang iban “may huyog sa pagdugmok sa iban,” ang Biblia nagapasalig man sa aton nga “may abyan nga mas suod pa sa utod.”—Hulubaton 18:24.

[Footnote]

[Mga laragway sa pahina 15]

Mahimo mapasag-uli mo ang pag-abyanay paagi sa paghambalanay sang natabo