Paghikog—Ang Natago nga Epidemya

SANDAY John kag Mary * manugsesenta anyos kag nagapuyo sa isa ka magamay nga balay sa uma sang Estados Unidos. Si John amat-amat nga nagaluya bangod sang emphysema kag barado nga tagipusuon. Indi gid mahanduraw ni Mary ang kabuhi nga wala na si John, kag indi niya maagwanta ang kasakit nga makita sia nga labi kag labi nga nagaluya, isa nga nagalagas sang iya pagginhawa sa kada tion. May balatian man si Mary kag tinuig na nga ginapung-awan. Nahangawa si John sining ulihi lang bangod pirme nagahambal si Mary tuhoy sa paghikog. Labi nga nagagumon ang iya panghunahuna bangod sang kapung-aw kag sang tanan nga bulong nga iya ginatomar. Nagsiling sia nga indi niya maagwanta ang pagpanumdom nga mag-isahanon.

Ang balay puno sing mga bulong​—⁠mga pildora para sa tagipusuon, mga pangpakanay sa kapung-aw, kag pangpakalma nga mga bulong. Temprano pa sang isa ka aga, nagkadto si Mary sa kusina kag basta na lamang nagtomar sing mga pildora. Nag-untat lamang sia sang maabtan sia ni John kag gin-agaw ang mga pildora sa iya. Nagtawag sia sa mga manugtabang samtang nadulaan sing animo si Mary. Nangamuyo sia nga kuntani indi pa ulihi ang tanan.

Ang Ginasugid sang Estadistika

Madamo na ang ginsulat sining karon lang nga tinuig tuhoy sa pagdamo sang paghikog sa tunga sang mga pamatan-on​—⁠kag nagakaigo gid ini, kay ano pa bala ang mas daku nga trahedya sangsa maaga nga kamatayon sang isa ka pamatan-on, nga puno sang kabuhi kag paglaum? Apang, wala masambit sa mga ulong-dinalan ang katunayan nga ang kadamuon sang nagahikog sa kalabanan nga pungsod nagataas sing tayuyon upod sa edad. Matuod ini bisan pa kon ang kabilugan nga kadamuon sang naghikog sa isa ka pungsod mataas man ukon manubo, subong sang ginapakita sang kahon  sa nagligad nga pahina. Ang pagtan-aw sa sinang mga estadistika nagapakita man sang bug-os globo nga kahimtangan sining natago nga epidemya.

Sang 1996 ang U.S. Centers for Disease Control nagreport nga ang kadamuon sang paghikog sa tunga sang mga Amerikano nga nagaedad sing 65 kag mas tigulang nagtimbuok sang 36 porsiento kutob sang 1980. Ang pila sa sining pagdugang amo ang bangod sa mas daku nga kadamuon sang tigulang nga mga Amerikano​—⁠apang indi ini ang bug-os nga kabangdanan. Sang 1996 ang aktuwal nga kadamuon sang paghikog sa tunga sang kapin sa 65 anyos nagtaas man, sing 9 porsiento, sa nahauna nga tion sa sulod sang 40 ka tuig. Tuhoy sa mga kamatayon bangod sa kasamaran, ang mga pagkahulog kag pagbungguanay lamang sang mga salakyan ang nagpatay sing mas madamo nga tigulang nga Amerikano. Ang matuod, bisan ining makahalangawa nga kadamuon mahimo nga tuman pa ka diutay. “Ginasuspetsahan nga ang paghikog wala gid ginasugid sing maathag sa mga estadistika pasad sa kabangdanan-sang-kamatayon nga papeles,” siling sang A Handbook for the Study of Suicide. Nagadugang pa ang libro nga ginabulubanta sang iban ang aktuwal nga kadamuon nga doble ang kataason sangsa ginreport nga mga estadistika.

Ang resulta? Ang Estados Unidos, kaangay sang madamo iban pa nga pungsod, nagaantos sing natago nga bug-os globo nga epidemya sang paghikog sang tigulang nga mga banwahanon. Si Dr. Herbert Hendin, isa ka eksperto sa sining bagay, nagsiling: “Walay sapayan sang kamatuoran nga ang kadamuon sang paghikog sa Estados Unidos padayon nga nagataas kag talalupangdon nga nagaupod sa edad, ang paghikog sa tunga sang mga tigulang halos wala matalupangdan sang publiko.” Ngaa subong sina? Nagsiling sia nga ang bahin sang problema amo nga sanglit ang kadamuon sang paghikog sang mga tigulang pirme mataas, “wala ini nagatuga sing hinali nga kahangawa nga nagaupod sa talalupangdon nga pagdugang sa paghikog sang mga pamatan-on.”

Epektibo Gid

Ining mga estadistika, bisan pa makakilibang, mga numero lamang. Indi sini mapaalinton ang kasubo sang kabuhi nga wala ang ginapakamahal nga tiayon, ang kalugaw-an sang pagkadula sang ikasarang, ang kalisod bangod sang madugay mag-ayo nga balatian, ang daku nga kamingaw kag kasubo bangod sang nagaliwatliwat nga kapung-aw, ang pagkawalay paglaum bangod sang makamamatay nga balatian. Ang masubo nga kamatuoran amo nga samtang ang mga pamatan-on mahimo magtinguha sa paghikog subong padasudaso nga reaksion sa umalagi nga mga problema, ang mga tigulang masami nga nagaatubang sing mga problema nga daw permanente kag wala sing kalubaran. Subong resulta, masunson nga ginahimo nila ang paghikog sing mas determinado sangsa mga pamatan-on kag ginahimo ini sing epektibo gid.

“Indi lamang ang paghikog talalupangdon nga mas lapnag sa tunga sang mga tigulang, kundi ginapakita mismo sang paghikog ang importante nga mga kinatuhayan sa ulot sang mga tigulang kag mga pamatan-on,” siling ni Dr. Hendin, sa iya libro nga Suicide in America. “Sing partikular, ang proporsion sang napaslawan sa aktuwal nga paghikog nagabalhin sing daku sa mga tigulang. Sa tunga sang populasyon subong kabilugan, ang proporsion sang napaslawan nga paghikog sa aktuwal nga paghikog ginbulubanta nga 10 sa 1; sa tunga sang mga pamatan-on (15-24 anyos), ginbulubanta nga 100 sa 1; kag sa tunga sang kapin sa 55 anyos ginbulubanta, nga 1 sa 1.”

Daw ano ka makapasubo nga estadistika! Daw ano ka makapulung-aw ang pagtigulang, pagluya, kag pag-antos sing kasakit kag balatian! Indi katingalahan nga tuman kadamo ang nagahikog. Apang, may daku nga rason agod pakabahandion ang kabuhi​—⁠bisan sa idalom sang mabudlay kaayo nga mga kahimtangan. Binagbinaga kon ano ang natabo kay Mary, nga ginsambit sa panugod.

[Footnote]

[Tsart sa pahina 3]

Kadamuon sang Paghikog sa Kada 100,000 ka Tawo, Suno sa Edad kag Sekso

Lalaki/Babayi Edad 15 Tubtob 24

8.0 / 2.5 Argentina

4.0 / 0.8 Gresya

19.2 / 3.8 Hungary

10.1 / 4.4 Japan

7.6 / 2.0 Mexico

53.7 / 9.8 Rusya

23.4 / 3.7 Estados Unidos

Lalaki/Babayi Edad 75 kag Pataas

55.4 / 8.3 Argentina

17.4 / 1.6 Gresya

168.9 / 60.0 Hungary

51.8 / 37.0 Japan

18.8 / 1.0 Mexico

93.9 / 34.8 Rusya

50.7 / 5.6