Ngaa Dapat Mag-untat sa Pagpanigarilyo?

ANG pagpanigarilyo indi para sa mga luyag magkabuhi sing malawig kag sing malipayon. Ang posibilidad nga ang isa nga madugay na nga nagapanigarilyo mapatay sa ulihi sa tabako 1 sa 2. Ang direktor-heneral sang World Health Organization (WHO) nagsiling: “Ang sigarilyo . . . isa ka ginhimo-sing-maalamon nga produkto nga nagahatag sing iguigo lamang nga kadamuon sang nikotina agod huptan nga giyan sing tubtob-buhi ang nagagamit sini antes sia patyon.”

Kon amo, ang isa ka rason agod mag-untat sa pagpanigarilyo amo nga ang pagpanabako nagabutang sa katalagman sang kapagros kag kabuhi. Ang pagpanigarilyo ginaangot sa kapin sa 25 ka makatalagam-sa-kabuhi nga mga balatian. Halimbawa, amo ini ang daku nga kabangdanan sang atake sa tagipusuon, istrok, wala nagaayo nga brongkitis, emphysema, kag lainlain nga mga kanser, ilabi na ang kanser sa baga.

Sa pagkamatuod, ang isa ka tawo mahimo manigarilyo sing tinuig antes matapikan sang isa sining mga balatian. Samtang, ang pagpanigarilyo wala nagahimo sa isa ka tawo nga mas makagalanyat sa iban. Ang mga pasayod nagalarawan sa mga nagapanigarilyo subong makailila kag mapagros. Tuhay ang kamatuoran. Ang pagpanigarilyo nagapabaho sang ginhawa kag nagadagta sang mga ngipon kag mga tudlo sing duag nga medyo dalag kag kaki. Sa mga lalaki ginabangdan ini sang pagkabaw-as. Ginabangdan ini sang pag-ubo kag paglagas sa ginhawa sang nagapanigarilyo. Ang mga nagapanigarilyo mahimo man nga magaeksperiensia sing maaga nga pagkurinot sang guya kag iban pa nga mga balatian sa panit.

Kon Paano ang Pagpanigarilyo Nagaapektar sa Iban

Ang Biblia nagasiling: “Higugmaa ang imo isigkatawo subong sang imo kaugalingon.” (Mateo 22:39) Ang gugma sa imo isigkatawo​—⁠kag ang mga katapo sang imo pamilya amo ang imo pinakamalapit nga isigkatawo—isa ka makusog nga rason agod mag-untat.

Ang pagpanigarilyo nagahalit sa iban. Tubtob sining karon lang ang isa nga nagapanigarilyo mahimo magsindi bisan diin lang kag wala nagapaabot nga sawayon. Apang ang mga panimuot nagabalhin bangod mas madamo nga tawo ang nakahangop sang katalagman sang paghaklo sa aso nga nagahalin sa sigarilyo sang iban. Halimbawa, ang isa nga wala nagapanigarilyo nga  minyo sa isa nga nagapanigarilyo may yara 30-porsiento nga katalagman nga magmasakit sing kanser sa baga sangsa kon minyo sia sa isa nga wala nagapanigarilyo. Ang mga kabataan nga nagapuyo upod sa mga ginikanan nga nagapanigarilyo mahimo nga magmasakit sing pulmonya ukon brongkitis sa nahaunang duha ka tuig sang kabuhi sangsa mga kabataan nga nagapuyo sa mga puluy-an nga wala sing isa nga nagapanigarilyo.

Ang nagamabdos nga mga babayi nga nagapanigarilyo nagabutang sa katalagman sang ila wala-pa-mabun-ag nga mga lapsag. Ang nikotina, carbon monoxide, kag iban pa nga delikado nga mga kemikal sa aso sang sigarilyo nagasulod sa dugo sang iloy kag nagaliton sing direkta sa bata sa tiyan. Ang mga resulta nagalakip sang daku pa nga posibilidad sang pagkahulog sang bata, pagkabun-ag sang bata nga patay, kag pagkapatay sang mga bag-ong bun-ag. Dugang pa, ang katalagman sang sudden infant death syndrome tatlo ka pilo nga mas mataas sa mga lapsag nga ang mga iloy nagapanigarilyo sa tion sang pagmabdos.

Daku ang Bili

Ang isa pa ka rason agod mag-untat amo nga ang pagpanigarilyo mahal. Ginabulubanta sang isa ka pagtuon sang World Bank nga ang mga bili sang pag-atipan sa kapagros nga direkta nga resulta sang pagpanigarilyo nagabili sing mga $200 bilyones kada tuig. Ina nga kantidad, siempre pa, wala nagapaalinton sang bili sa pag-antos kag kasakit sa mga nagmasakit bangod sa tabako.

Ang direkta nga bili sang mga sigarilyo sa indibiduwal nga nagapanigarilyo mahapos kalkulahon. Kon ikaw nagapanigarilyo, pamuara ang kantidad nga imo ginagasto sa sigarilyo sa isa ka adlaw sa 365. Ipakita sina sa imo kon pila ang ginagasto mo sa isa ka tuig. Pamuara ina nga numero sa napulo, kag makita mo kon pila ang magasto mo sa sigarilyo kon manigarilyo ka sa napulo pa ka tuig. Mahimo ikaw makibot sa resulta. Hunahunaa kon ano pa ang imo mahimo sa sina nga kuwarta.

Mas Hilway Bala sa Peligro ang Magsaylo?

Ang industriya sang tabako nagapasayod sang diutay sing tar kag nikotina nga mga sigarilyo​—⁠ginapasayod subong indi maisog ukon haganhagan-sing-epekto nga mga sigarilyo​—⁠subong isa ka paagi agod buhinan ang mga katalagman sa kapagros sang pagpanigarilyo. Apang, ang mga  nagsaylo sa diutay sing tar kag nikotina nga mga sigarilyo nagahandum sang nikotina nga pareho sing dosis subong sang una. Gani, ang mga nagapanigarilyo nga nagsaylo masunson nga nagapuno sini paagi sa pagpanigarilyo sing mas madamo pa nga sigarilyo, pagsuyop sing mas madugay kag sing mas masunson, ukon sa pagpanigarilyo sing labi pa sang tagsa ka sigarilyo. Bisan sa mga wala nagahimo sing mga pagbag-o agod pun-an ini, ang mga benepisyo sa kapagros diutay lamang kon ipaanggid sa mga bentaha sang bug-os nga pag-untat.

Kamusta naman ang mga kuwako kag mga abano? Bisan pa madugay na nga ginapasanyog sang industriya sang tabako ang mga kuwako kag mga abano subong status symbol (simbulo nga kilala), ang aso nga ginahatag sini makamamatay man subong sang naghalin sa mga sigarilyo. Bisan pa wala ginahaklo sang mga nagapanigarilyo ang aso sa abano ukon kuwako, may daku nga katalagman nga magmasakit sila sing kanser sa bibig, baba, kag dila.

Ang tabako bala nga wala sing aso hilway sa katalagman? Yari ini sa duha ka porma: snuff (ginasinghot) kag chewing tobacco (maskada). Ang snuff isa ka pulbos nga tabako, nga masunson ginabaligya sa mga lata ukon sa mga puyopuyo. Sa masami, ang mga nagagamit nagabutang sini sa sulod sang naidalom nga bibig ukon pisngi. Ang maskada ginabaligya sing palaba, sa masami ginasulod sa puyopuyo. Subong ginapahangop sang ngalan, ginausang ini, wala ginasupsop. Ang snuff kag maskada nagaresulta sa mabaho nga ginhawa, mahigko nga ngipon, kanser sa baba kag tutunlan, pagkagiyan sa nikotina, mga lamuti sa baba nga sarang magresulta sa kanser, pagkupos sang ngislo, kag pagkadula sang tul-an sa palibot sang mga ngipon. Sing maathag, ang pagsupsop ukon pag-usang sing tabako indi isa ka maalamon nga alternatibo sa pagsigarilyo sini.

Mga Bentaha sang Pag-untat

Halimbawa, isa ikaw sang madugay na nga nagapanigarilyo. Ano ang mahanabo kon mag-untat ka? Sa sulod sang 20 minutos sang imo katapusan nga sigarilyo, ang imo presyon sang dugo magabalik sa normal. Pagligad sang isa ka semana ang imo lawas wala na sing nikotina. Pagligad sang isa ka bulan, ang imo pag-ubo, pagpin-ot sang ilong, kakapoy, kag paglagas sang ginhawa magabuhin. Pagligad sang lima ka tuig ang imo katalagman nga mapatay bangod sang kanser sa  baga maganubo sing 50 porsiento. Pagligad sang 15 ka tuig ang imo katalagman nga magmasakit sing barado nga tagipusuon mangin subong sa isa ka tawo nga wala gid makapanigarilyo.

Ang imo pagkaon maganamit ang sabor. Ang imo ginhawa, lawas, kag panapton magahamot. Wala na ikaw sing problema ukon gasto sa pagbakal sing tabako. Magabatyag ikaw nga may hinimuan. Kon ikaw may mga anak, ang imo halimbawa magabuhin sang posibilidad nga manigarilyo man sila. Mahimo maglawig ang imo kabuhi. Isa pa, magapanghikot ikaw nahisuno sa kabubut-on sang Dios, kay ang Biblia nagasiling: “Tinluan naton ang aton kaugalingon sang tanan nga kadagtaan sang lawas.” (2 Corinto 7:1) Dili maghunahuna nga ulihi na para mag-untat ka; mas maayo kon mag-untat ka sing mas maaga.

Kon Ngaa Tuman Kabudlay nga Mag-untat

Mabudlay mag-untat sa pagpanigarilyo​—⁠bisan sa mga gusto gid mag-untat. Una, bangod ang nikotina sa tabako isa gid ka makapagiyan nga droga. “Sa nagapanguna nga makapagiyan nga mga droga nga nagaapektar sa hunahuna ukon paggawi, ang nikotina napamatud-an nga mas makapagiyan sangsa heroina [kag] cocaine,” siling sang WHO. Indi kaangay sa heroina kag cocaine, ang nikotina wala nagapatubas sing talalupangdon nga pamatuod sang sobra nga kakunyag, gani mahapos pakadiutayon ang epekto sini. Apang ang haganhagan nga balatyagon sang kakunyag nga ginapatubas sini nagahimo sa kalabanan nga mga tawo sa pagpabilin nga nagapanigarilyo agod maeksperiensiahan sing sulitsulit ang balatyagon. Ang nikotina nagabalhin gid sang imo panimuot; ginapakanay sini ang kabalaka. Apang, ang tension nga ginabuhinan sang sigarilyo resulta sing bahin sang paghandum sa nikotina mismo.

Mabudlay man mag-untat sa pagpanigarilyo bangod ang pagpanigarilyo isa ka naandan nga bisyo. Luwas nga nagiyan sa nikotina, ang mga nagapanigarilyo masunson nga nagapalambo sing sulitsulit nga mga rutina sang pagsindi kag pagbuga. ‘Butang ini nga may kahilabtanan sa imo mga kamot.’ ‘Ginapun-an sini ang oras,’ mahimo isiling sang iban.

Ang ikatlo nga rason nga nagapabudlay sang pag-untat amo nga ang tabako ginhimo nga bahin sang adlaw-adlaw nga pagkabuhi. Ang industriya sang tabako nagagasto sing halos seis bilyones dolyares kada tuig sa mga pasayod nga nagalaragway sa mga nagapanigarilyo subong makailila, aktibo, mapagros, kag intelihente nga mga tawo. Masunson sila makita nga nagasakay sa kabayo, nagalangoy, nagatennis, ukon nagahimo sang isa pa ka makagalanyat nga hilikuton. Ang mga sine kag mga programa sa telebisyon nagapakita sang mga tawo nga nagapanigarilyo​—⁠kag indi pirme ang mga kontrabida. Ang tabako ginabaligya sing legal kag madali matigayon halos bisan diin. Ang kalabanan sa aton indi gid malayo sa isa nga nagapanigarilyo. Indi mo malikawan ining mga impluwensia.

Sing makapasubo, wala sing pildoras nga sarang mo mainom agod madula ang handum sa pagpanigarilyo subong sang mahimo sang aspirin sa sakit sang ulo. Agod magmadinalag-on sa pag-untat, ang isa ka tawo dapat papagsikon. Kaangay sang pagbuhin sing bug-at, nagakinahanglan ini sing determinado nga handum sa malawig nga tion. Ang kadalag-an nasandig sa tawo nga nagapanigarilyo.

[Kahon sa pahina 5]

Bata Pa Nagiyan

Ang pagtuon sa Estados Unidos nagpakita nga 1 sa 4 ka pamatan-on nga nagtilaw sing sigarilyo ang nagiyan sang ulihi. Kaanggid ini sa kadamuon sang mga nagiyan nga nagtilaw sang cocaine kag heroina. Bisan pa nga mga 70 porsiento sang mga pamatan-on nga nagapanigarilyo ang nagahinulsol nga nagsugod sila, pila lamang ang nag-untat.

[Kahon sa pahina 5]

Ano ang Yara sa Aso sang Sigarilyo?

Ang aso sang sigarilyo nagaunod sing tar, nga may kapin sa 4,000 ka kemikal. Sa sining mga kemikal, 43 ang nakilal-an nga makapakanser. Lakip sa sini amo ang cyanide, benzene, methanol, kag acetylene (ang gatong nga ginagamit sa mga sulo). Ang aso sang sigarilyo may yara man nitrogen oxide kag carbon monoxide, nga lunsay makahililo nga mga gas. Ang pangunang aktibo nga ingrediente sini amo ang nikotina, isa gid ka makapagiyan nga droga.

[Kahon sa pahina 6]

Pagbulig sa Isa ka Hinigugma sa Pag-untat

Kon ikaw isa nga wala nagapanigarilyo nga nakahibalo sang mga katalagman sang pagpanigarilyo, ayhan mahanusbo ikaw kon ang imo mga abyan kag mga hinigugma padayon nga nagapanigarilyo. Ano ang imo himuon agod buligan sila sa pag-untat? Ang pagreklamo, pagpakitluoy, pagpilit, kag pag-uliga talagsa lang nagamadinalag-on. Amo man ang pirme nga pagsaway. Sa baylo nga mag-untat, ang nagapanigarilyo mahimo magkab-ot sing sigarilyo agod pakanayon ang kasakit sang balatyagon nga resulta sining mga taktika. Gani tinguhai nga hangpon kon daw ano kabudlay nga mag-untat kag nga para sa pila mas mabudlay ini sangsa iban.

Indi mo mapilit ang isa ka tawo sa pag-untat sa pagpanigarilyo. Ang nasulod nga kusog kag kombiksion sa pag-untat dapat maghalin sa tawo nga nagapanigarilyo. Kinahanglan ikaw makakita sing mahigugmaon nga mga paagi sa pagpalig-on kag sa pagsakdag sang handum sa pag-untat.

Paano mo ini himuon? Sa husto nga tion, mahimo nimo mapabutyag ang imo gugma sa iya kag masiling nga nabalaka ikaw sa iya bisyo nga pagpanigarilyo. Ipaathag nga ginasuportahan mo ang bisan ano man nga desisyon sa pag-untat. Sa pagkamatuod, kon ini nga paagi ginagamit sing masunson, madula ang pagkaepektibo kag kahulugan sini.

Ano ang mahimo nga himuon mo kon ang imo hinigugma magapamat-od sa pag-untat? Dumduma nga may yara sia mga sintoma sa pag-untat (withdrawal symptom), lakip ang pagkamaakigon kag kapung-aw. Ang mga pagsakit sang ulo kag kabudlayan sa pagtulog mahimo man mangin mga problema. Pahanumduma ang imo hinigugma nga ining mga sintoma temporaryo lamang kag mga tanda nga ang lawas nagapasibu sa bag-o kag mapagros nga pagpatawhay. Mangin malipayon kag malaumon. Ipabutyag kon daw ano ang imo kalipay nga nagauntat sia. Sa bug-os nga panag-on sang pag-untat, buligi ang imo hinigugma sa paglikaw sa makapahuol nga mga kahimtangan nga mahimo magdul-ong sa paglukmat.

Ano abi kon may paglukmat? Indi magkaakig. Mangin mainawaon. Tamda ang kahimtangan subong isa ka nagatudlo nga eksperiensia para sa inyo, nga labi nga nagapaposible sang masunod nga pagtinguha nga mangin madinalag-on.

[Laragway sa pahina 7]

Ang industriya sang tabako nagagasto sing halos seis bilyones dolyares kada tuig sa pasayod