Relihioso nga Pagkapanatiko Ginabaton Karon

SANG KORESPONSAL SANG MAGMATA! SA BRITANYA

“NAGKASUBO ang mga Obispo sa ‘Grabe nga mga Krimen’ ni Reyna Mary,” ang ulong-dinalan sang Catholic Herald sa Britanya sang Disiembre 11, 1998. Ang Romano Katoliko nga mga obispo sang Inglaterra kag Wales nagbaton nga “sa ngalan sang Katoliko nga relihion ginhimo ang grabe nga mga sala, halimbawa sa mga Protestante sa tion sang Repormasyon sa Gran Britanya.” Sin-o si Reyna Mary? Ano nga mga sala ang nahimo niya nga ginbangdan sang amo nga pagbaton? Kag ngaa ginpili sang mga obispo sang Inglaterra kag Wales ini nga tion sa pagpahibalo sang ila pagbaton?

Si Mary Tudor nabun-ag sa Romano Katoliko nga Inglaterra sang 1516. Bangod sia lamang ang buhi nga anak ni Catherine sang Aragon, nga una nga asawa ni Hari Henry VIII, ginpadaku si Mary sang iya iloy subong debotado nga Katoliko. Luyag sang iya amay ang lalaki nga manunubli, apang wala makapanganak sing lalaki si Catherine. Bangod wala magpasugot ang papa nga anulahon ang iya kasal kay Catherine, ginpadihutan ni Henry ang mga butang, sa amo naghanda sing dalan para sa Protestante nga Repormasyon sa Inglaterra. Sang 1533 ginpakaslan niya si Anne Boleyn, apat ka bulan sa wala pa mapahibalo sang Arsobispo sang Canterbury, si Thomas Cranmer, nga bale wala na ang una nga kasal ni Henry.

Sang masunod nga tuig gin-utod sang masupakon nga si Henry ang tanan nga kaangtanan sa Roma kag ginhimo sia nga supremo nga pangulo sang Simbahan sang In­gla­terra. Wala na gid liwat makita ni Mary, nga ginkabig karon nga ilehitimo, ang iya iloy bangod ginpahilayo sing pilit si Cath­er­ine sa publiko tubtob mapatay.

 Protestante nga Pagkapanatiko

Sa masunod nga 13 ka tuig, ginpatay ang iban nga nangindi sa pagkilala kay Henry subong pangulo sang simbahan ukon nagabaton gihapon sang awtoridad sang papa. Napatay si Henry sang 1547 kag ginbuslan sang siam-ka-tuig nga si Edward, ang iya lamang lehitimo nga anak nga lalaki, sa ikatlo sang iya anom ka asawa. Gintinguhaan ni Edward kag sang iya mga manuglaygay nga himuon nga Protestante ang Inglaterra. Ginhingabot ang mga Romano Katoliko bangod sang pagbuhat sang ila relihion, kag ginkuha ang mga imahen kag mga altar sa mga simbahan.

Ginkuha sang ulihi ang mga pagdumili sa pag-imprinta kag pagbasa sing Biblia, kag ang mga serbisyo sa simbahan nga may pagbasa sing Biblia dapat himuon sa Ingles sa baylo nga sa Latin. Apang sang 1553, napatay sa anos si Edward sang 15 anyos pa lamang sia. Si Mary amo ang ginkilala nga may kinamatarong sa pagbulos kag nangin reyna sang Inglaterra.

Katoliko nga Pagkapanatiko

Sang primero, gin-abiabi sang mga tawo ang 37-anyos nga si Mary, apang wala madugay nangin di-kalahamut-an sia sa publiko. Ang mga sakop niya naanad na sa Protestantismo, kag karon determinado si Mary nga himuon liwat ang pungsod nga Romano Katoliko. Sa malip-ot nga tion, ang tanan nga relihiosong kasuguan ni Edward gindula. Ginpangayo ni Mary ang kapatawaran sang papa para sa pungsod. Sa liwat, nangin Romano Katoliko ang Inglaterra.

Bangod sini, ang pagpasag-uli sa Roma ginbangdan sang bag-o nga paghingabot sa mga Protestante. Ginpaanggid sila sa malala nga hubag nga dapat kuhaon antes ini maglaton sa bug-os nga lawas. Madamo sang nangindi sa pagbaton sa mga panudlo sang Iglesia Romana Katolika ang ginsunog nga buhi sa usok.

Silot sa mga Erehes

Ang una nga ginpatay sang naggahom si Mary amo si John Rogers. Gintipon niya ang nakilal-an karon subong Mat­thew’s Bible, nga amo ang ginbasihan sang King James Version. Pagkatapos magsermon kontra sa Romano Katoliko nga nagapaandam batok sa “malaut nga Katolisismo, idolatriya, kag disparatis,” ginpriso sia sing isa ka tuig, kag sang Pebrero 1555 ginsunog sia tubtob mapatay tungod sang pagkaerehes.

Gintawag man nga erehes si John Hooper, obispo sang Gloucester kag Worcester. Ginpahayag niya nga ginatugot sa kasuguan nga ang mga klero magminyo kag ginatugot ang diborsio sa rason nga pagpanglahi. Ginpanghiwala man niya nga si Cristo presente sa unod sa tion sang Misa. Buhi nga gin-asal si Hooper, ang iya masakit nga kamatayon naglawig sing halos 45 minutos. Sang ang 70-anyos nga Protestante nga manugbantala nga si Hugh Latimer na ang sunugon, ginpalig-on niya si Nicholas Ridley, kaupod niya nga Repormador kag kaupod nga biktima sa usok, paagi sa mga pulong: “Indi magkahangawa, Master Ridley, kag magpakalalaki ka. Sindihan kita karon nga adlaw subong sang kandila, sa bugay sang Dios, sa Inglaterra, kay nagasalig ako nga indi gid ini mapalong.”

Si Thomas Cranmer, ang nahauna nga Protestante nga Arsobispo sang Canterbury sa idalom sang paggahom nanday Henry kag Edward, gintagudilian man subong erehes. Bisan pa ginsikway niya ang iya Protestante nga mga pagpati, sa katapusan nga higayon ginbawi niya ang tanan sa publiko, ginpakamalaut ang papa subong kaaway ni Cristo, kag gin-untay ang iya tuo nga kamot sa kalayo agod una ini nga masunog, bangod nakasala ini sang pagpirma sa mga pagsikway.

Bisan pa nga sa di-magkubos 800 ka manggaranon nga Protestante ang nalagyo pakadto sa iban nga pungsod agod indi mapatay, sa sulod sang masunod nga tatlo ka tuig kag siam ka bulan tubtob mapatay si Mary, sa di-magkubos sa 277 ka tawo ang ginsunog sa usok sa Inglaterra. Madamo nga biktima ang ordinaryo nga mga tawo nga naligban gid sa kon ano ang dapat nila patihan. Ang mga pamatan-on ginpadaku nga nakabati sang pagpakamalaut sa papa kag karon ginsilutan bangod sa paghambal batok sa iya. Natun-an sang iban ang pagbasa  sa Biblia sing kinaugalingon kag naghimo sang ila kaugalingon relihioso nga mga opinyon.

Ang mahinay, masakit nga kamatayon sang mga lalaki, babayi, kag kabataan nga ginsunog sa usok nagpahadlok sa madamo. Ang istoryador nga si Carolly Erikson nagalaragway sang isa ka kinaandan nga danyag: “Sa masami ang kahoy nga ginagatong hilaw pa, ukon ang mga paamak basabasa pa nga indi magdukot sa gilayon. Ang sinako nga pulbura nga ginahigot sa mga biktima agod padalion ang ila kasakit wala nagakarabkarab, ukon nagabalda sa ila nga wala nagapatay sa ila.” Wala ginabusalan sa bibig ang mga biktima, gani “mabatian ang ila mga tiyabaw kag mga pangamuyo sing masami tubtob mapatay.”

Nagdamo ang katawhan nga nagsugod sa pagduhaduha sa isa ka relihion nga nagasunog sa mga tawo sa usok agod ipatuman ang mga panudlo sini. Ang nagadugang nga simpatiya para sa mga biktima nagtiklod sa mga manunulat sang mga ambahanon sa pagkomposo sing mga kanta nahanungod sa Protestante nga mga martir. Ginsugdan ni John Foxe nga tipunon ang iya Book of Martyrs, nga halos nangin subong ka maimpluwensia sa Biblia para sa mga Protestante nga mga Repormador. Madamo sang mga Romano Katoliko sa pagsugod sang paggahom ni Mary ang nangin mga Protestante sang matapos ini.

Ang Panublion ni Mary

Pagkatapos mangin reyna, nagsiling si Mary nga pamanahon niya ang iya pakaisa nga si Philip, nga eredero sa trono sang Espanya. Isa sia ka dumuluong nga hari kag isa ka debotado nga Romano Katoliko, ang butang nga wala maluyagi sang madamo nga mga taga-Inglaterra. Napaslawan ang isa ka Protestante nga pagpamatok nga gin-organisar bilang protesta batok sa sini nga pag-asawahay, kag 100 ka rebelde ang ginpatay. Ginkasal sanday Philip kag Mary sang Hulyo 25, 1554, bisan pa nga wala gid nangin hari si Philip. Apang, ang ila wala-sing-anak nga pag-asawahay nangin kalisdanan kay Mary, nga luyag gid makatigayon sing isa ka Romano Katoliko nga manunubli.

Nagmasakit si Mary, kag pagkatapos sang malip-ot nga paggahom sa lima ka tuig, napatay sia sa edad nga 42. Napatay sia nga masinulub-on. Natak-an na ang iya bana sa iya, kag kalabanan sang iya mga sakop nagdumot sa iya. Sang mapatay sia, madamo nga taga-London ang naghiwat sing mga sinalusalo sa mga kalye. Sa baylo nga tukuron liwat ang Romano Katolisismo, ginpauswag niya ang kausa sang Protestantismo paagi sa iya pagkapanatiko. Ang iya panublion gintingob sa ngalan nga paagi sini kilala sia​—⁠Maduguon nga Mary.

Ginpahulag sing Sayop nga Konsiensia

Ngaa ginsugo ni Mary nga sunugon tubtob mapatay ang tuman kadamo nga tawo? Gintudluan sia nga ang mga erehes mga traidor sa Dios, kag ginhunahuna niya nga obligasyon niya nga tapuson ang ila impluwensia antes ini maglapta sa bug-os nga pungsod. Namati sia sa iya konsiensia apang wala niya ginsapak ang mga kinamatarong sang iban nga tuhay ang ginpahimo sa ila sang ila konsiensia.

Apang, ang mga Protestante panatiko man. Sa idalom sang paggahom ni Henry kag ni Edward, ginsunog man ang mga tawo bangod sang ila relihioso nga mga pagpati. Ang Protestante nga nagbulos kay Mary, si Elizabeth I, naghimo nga isa ka sala sang pagluib ang pagbuhat sang Romano Katolisismo, kag sa tion sang iya paggahom kapin sa 180 ka Ingles nga Romano Katoliko ang ginpatay. Sa sulod sang masunod nga siglo, ginatos pa ang napatay bangod sang ila relihioso nga mga pagpati.

Ngaa Mangayo sing Pasaylo Karon?

Ang Disiembre 10, 1998, amo ang ika-50 nga anibersaryo sang United Nations’ Universal Declaration of Human Rights. Ginakilala sang Artikulo 18 “ang kinamatarong sa kahilwayan sa hunahuna, konsiensia kag relihion,” lakip ang kahilwayan sa pagbaylo sing relihion sang isa kag sa pagtudlo kag pagbuhat sini. Ang Romano Katoliko nga mga obispo sa Inglaterra kag Wales nagpili sa ika-50 nga anibersaryo subong “nagakaigo nga okasyon para sa mga Katoliko nga usisaon ang ila konsiensia nahanungod sini nga mga butang” kag kilalahon ang “grabe nga mga krimen” nga ginhimo, ilabi na sang tion ni Mary Tudor.

Bisan pa nga ginahinulsulan na karon ang mga buhat sang relihioso nga pagkapanatiko sang nagligad nga 450 ka tuig, nagbag-o gid bala ang kahimtangan? Wala na ginasunog sa usok ang mga tawo, apang madamong ginatawag nga mga Cristiano ang padayon nga nagapanglugos kag nagapatay sa mga katapo sang iban nga relihion. Wala nagapahamuot sa Dios ining pagkapanatiko. Sa pagkamatuod, si Jesucristo, ang isa nga nagapabanaag sing himpit sang personalidad sang Dios, nagpahayag: “Sa sini ang tanan makahibalo nga kamo mga disipulo ko, kon maghigugmaanay kamo.”—Juan 13:⁠35.

[Laragway sa pahina 10]

Si Reyna Mary

[Kapsion]

Gikan sa libro nga A Short History of the English People

[Laragway sa pahina 11]

Sanday Latimer kag Ridley ginsunog sa usok

[Kapsion]

Gikan sa libro nga Foxe’s Book of Martyrs

[Laragway sa pahina 11]

Ginsiguro ni Cranmer nga masunog una ang iya tuo nga kamot

[Kapsion]

Gikan sa libro nga The History of England (Vol. 1)

[Ginkuhaan sang laragway sa pahina 10]

Border: 200 Decorative Title-Pages/Alexander Nesbitt/Dover Publications, Inc.