Ang Europa Bala Magahiusa Gid?

KON indi ka makapati nga serioso gid ang Europa sa paghiusa, kinahanglan ka lamang magtabok sa pila ka dulunan sa sulod sini. Ang mga tawo karon makataboktabok na sing hilway sa sulod sang European Union (EU). Halos nadula na ang tion sa paghulat sa talabukan nga mga dulunan. Sa pagkamatuod, nalipay ang mga nagalakbay​—⁠apang indi lamang sila ang makabenepisyo. Madali na lang karon ang mga banwahanon sang mga pungsod sang EU makaeskwela, makaobra, kag makatukod sing mga negosyo bisan diin sa sulod sang EU. Subong resulta, nagdul-ong ini sa pag-uswag sang ekonomiya sa imol nga mga bahin sang Union.

Ang mahapos nga pagtabok sa mga dulunan isa gid ka daku nga pagbag-o. Apang, magahinakop bala kita nga ang Europa nahiusa na kag wala na sing mga balagbag padulong sa paghiusa? Sa kabaliskaran, may yara mga balagbag nga nagapadulong, ang iban sini makahalangawa. Apang antes naton hambalan ini, tan-awon anay naton ang isa sang pinakadaku nga pag-uswag padulong sa paghiusa nga nahimo tubtob sa sini nga tion. Nian, mahimo nga mahangpan naton sing mas maathag kon ngaa ginalauman gid sang mga tawo ang paghiusa.

Mga Tikang Padulong sa Paghiusa sa Isa Lamang ka Sahi sang Kuwarta

Magasto ang pagmentinar sa mga dulunan. Ang mga pormalidad sa adwana sa tunga sang 15 ka katapo nga mga pungsod sang EU nagbili anay sa sining mga pungsod sing mga 12 bilyones ka euro kada tuig. Indi makapakibot nga nagtin-ad ang ekonomiya bangod sang bag-o nga kahimtangan sa mga dulunan sang Europa. Kon hunahunaon mo ang 370 milyones ka pumuluyo sang EU nga hilway nga nagataboktabok sa pungsod kag pungsod sa sulod sang isa lamang ka kumon nga merkado, maathag nga talalupangdon gid ang posibilidad sa pagtin-ad sang ekonomiya. Ngaa nangin posible ini nga pag-uswag?

Sang Pebrero 1992, ang mga lider sang mga panguluhan naghimo sing isa ka daku nga tikang padulong sa paghiusa paagi sa pagpirma sa Treaty on European Union, ukon sa Maastricht Treaty. Ini nga tratado nagtukod sing sadsaran para sa isa ka  nahiusa nga merkado sa sulod sang Europa, isa ka sentral nga banko, kag isa lamang ka sahi sang kuwarta. Apang, isa pa ka importante nga tikang ang dapat isunod: dulaon ang nagabag-obag-o nga bili sang pagbayluhanay sing kuwarta. Kay man, ang transaksion sa negosyo nga nahimo sa isa ka adlaw mahimo nga daw indi maganansiahon sa masunod nga adlaw bangod sang pagbag-o sa bili sang pagbayluhanay sing kuwarta.

Ini nga balagbag padulong sa paghiusa ginkuha paagi sa pagtukod sing Economic and Monetary Union (EMU) kag pagpakilala sa euro subong isa ka kumon nga kuwarta. Ang bili sang pagbayluhanay sing kuwarta wala na karon, kag indi na kinahanglan amligan sang mga negosyo ang ila kaugalingon batok sa katalagman sang bili sang pagbayluhanay. Ang resulta amo ang mas manubo nga gasto sang negosyo kag kapin pa nga baligyaanay sa iban nga mga pungsod. Nian, mahimo ini magdul-ong sa dugang pa nga mga trabaho kag dugang pa nga ikasarang sa paggasto​—⁠nga magahatag sing benepisyo sa tanan.

Ang pagtukod sa European Central Bank sang 1998 nangin isa pa ka importante nga tikang padulong sa paggamit sing isa lamang ka sahi sang kuwarta. Ining independiente nga banko, nga nahamtang sa siudad sang Frankfurt sa Alemanya, amo ang may soberanya sa kuwarta sa nagapakigbahin nga mga gobierno. Ginatinguhaan sini nga huptan nga manubo ang implasyon sa ginatawag nga sona sang euro, nga ginahuman sang 11 ka nagapakigbahin nga mga pungsod,⁠ * kag mentinahon nga indi magbag-obag-o ang bili sang pagbayluhanay sa ulot sang euro, dolyar, kag yen.

Gani kon tuhoy sa kuwarta, daku nga mga pag-uswag padulong sa paghiusa ang nahimo na. Apang, ginalaragway man sang mga butang may kaangtanan sa kuwarta ang daku nga indi paghiusa nga nagaluntad gihapon sa tunga sang mga pungsod sang Europa.

Dugang Pa nga mga Hulusayon Tuhoy sa Kuwarta

May mga reklamo ang imol nga mga pungsod sang EU. Ginabatyag nila nga indi bastante nga kuwarta ang ginapaambit sa ila sang manggaranon nga katapo nga mga pungsod. Wala sa katapo nga mga pungsod ang nagapanghiwala sang kinahanglanon nga tanyagan ang imol nga mga kaupod nila sa Europa sing ekstra nga pinansial nga suporta. Apang, nagabatyag ang manggaranon nga mga pungsod nga may makatarunganon nga mga rason sila sa pagpugong.

Binagbinaga ang Alemanya subong isa ka halimbawa. Ang kapagsik sini nga pungsod sa pagsakdag sa pinansial nga paagi sa paghiusa sang Europa maathag nga nagluya karon nga nagdaku ang iya mismo pinansial nga lulan. Ang bili sang pagpahiusa sa Sidlangan nga Alemanya kag Katundan  nga Alemanya daku gid—halos isa ka gatos ka bilyon ka dolyar kada tuig. Ikap-at nga bahin ini sang badyet sang bug-os nga pungsod! Ini nga mga hitabo ginbangdan sang pagtimbuok sang utang sang gobierno sang Alemanya tubtob sa kataason nga dapat manikasog gid ang Alemanya nga malab-ot ang talaksan nga ginapatuman agod mabaton sang EMU.

Bag-o nga mga Katapo nga Nagapanuktok sa Ganhaan sang EU

Sa indi madugay, ang mga sumalakdag sang isa lamang ka sahi sang kuwarta nagalaum nga ang mga pungsod sang EU nga wala pa sa EMU makalandas sang ila mga balagbag antes ang tuig 2002, kon ang mga sensilyo kag papelon nga euro dapat nagbulos na sa mga sahi sang kuwarta nga ginagamit sang Europa karon. Kon ang Britanya, Den­mark, kag Sweden magsugot na, mahimo makita bisan sang mga tawo sa sining mga pungsod ang ila pound, kroner, kag kronor nga buslan sang euro.

Samtang, anom pa ka pungsod sang Europa ang nagapanuktok sa ganhaan sang EU. Ini amo ang Cyprus, Czech Republic, Estonia, Hungary, Poland, kag Slovenia. Lima pa ka pungsod ang nagahulat sang ila turno, nga amo, ang Bulgaria, Latvia, Lithuania, Romania, kag Slovakia. Ang ila pagsulod indi sa manubo nga bili. Ginabulubanta nga sa ulot sang mga tuig 2000 kag 2006, ang EU magaaman sing 80 bilyones ka euro sa pagbulig sa napulo ka bag-o nga mga katapo gikan sa Nasidlangan nga Europa.

Apang, ang pundo nga dapat matigayon sang bag-o nga mga katapo agod malab-ot ang mga  kinahanglanon para makasulod sa EU mas labaw sing madamo nga beses sa kantidad nga mabaton nila subong ayuda sang EU. Halimbawa, ang Hungary dapat maggasto sing 12 bilyones ka euro sa pagpauswag kag sa pagpasangkad sang iya mga dalan kag mga riles. Ang Czech Republic dapat maggasto sing kapin sa 3.4 bilyones ka ­euro sa pagpatinlo lamang sang iya tubig, kag ang Po­land dapat maggasto sing 3 bilyones ka ­euro agod buhinan ang asupre nga ginabuga sa hangin. Walay sapayan sini, nagapati ang mga aplikante nga ang mga benepisyo labaw sa mga gasto. Una, ang ila pagpakignegosyo sa mga pungsod sang EU magauswag. Apang, dapat anay maghulat ang mga aplikante. Suno sa opinyon sang publiko karon, batunon lamang ang bag-o nga katapo nga mga pungsod kon malubad na sang EU ang iya pinansial nga mga problema.

Hinakit, Nasyonalismo,kag Pagkawalay Trabaho

Walay sapayan sang tanan nga panikasog nga nahimo padulong sa daku pa nga paghiusa, nagakabalaka gihapon ang guwa kag sulod sang Europa sa mga nagakatabo sa Kontinente. Indi man mahibal-an kon paano atubangon ang pag-inaway sang minoridad nga mga grupo, subong sang nagakatabo sa nabahinbahin nga rehiyon sang Balkan​—⁠una ang inaway sa Bos­nia kag dayon sa Kosovo. Ang katapo nga mga pungsod sang EU masami nga wala nagaugyunay kon paano atubangon ini nga mga inaway sa sulod kag sa guwa sang Europa. Sanglit ang EU indi isa ka pederasyon sang mga estado kag wala sing kumon nga pagsulundan tuhoy sa mga butang sa luwas, ang masami nga nagapangibabaw amo ang pungsudnon nga mga intereses. Maathag nga ang pungsudnon nga mga intereses amo ang daku nga balagbag sa isa ka ‘Estados Unidos sang Europa.’

May isa pa ka daku nga problema ang Europa​—⁠ang pagkawalay trabaho sang madamo. Sa promedyo, 10 porsiento sang may ikasarang sa pagtrabaho ang wala sing trabaho. Nagakahulugan ini nga kapin sa 16 milyones ka tawo ang wala sing trabaho. Sa madamo nga pungsod ang mga pamatan-on, nga halos ikap-at nga bahin sang populasyon sang EU, nanikasog sing daku agod makakita sing trabaho apang napaslawan sila. Indi katingalahan nga madamo nga tawo ang nagapati nga ang numero uno nga hangkat para sa Europa amo ang paglandas sa pagkawalay trabaho sang madamo! Tubtob karon, wala gihapon magbunga ang mga panikasog nga repormahon ang merkado sang trabaho.

Apang, may daku pa nga balagbag ang paghiusa.

Sin-o ang Nagadumala?

Ang soberanya amo ang pinakadaku nga balagbag agod matigayon ang isa ka nahiusa nga Europa. Dapat mag-ugyunay ang katapo nga mga pungsod kon tubtob sa anong kasangkaron handa sila nga ipahigad ang pungsudnon nga soberanya. Ang tulumuron sang EU amo ang pagtukod sing isa ka supranasyonal nga porma sang pagginahom. Kon indi ini matigayon, siling sang Le Monde, ang pag-abot sang ­euro mangin isa lamang ka “umalagi nga kadalag-an.” Apang, indi mabaton sang pila ka katapo nga mga pungsod ang ideya nga ipahigad ang ila awtoridad. Halimbawa, ang lider sang isa ka katapo nga pungsod sang EU nagsiling nga ang iya pungsod “nabun-ag nga mangin isa ka lider sang mga pungsod, indi isa ka sumulunod.”

Halangpunon nga ang mas magamay nga katapo nga mga pungsod nagakahangawa nga sa ulihi, ang mas dalagku nga mga pungsod amo ang magakontrol kag magapangindi sa pagbaton sing mga desisyon nga makahalit sa ila mismo mga intereses. Halimbawa, nagapalibog ang mas magamay nga mga pungsod kon paano desisyunan kon diin nga mga pungsod ipatindog ang mga ulong-talatapan sang nanuhaytuhay nga mga ahensia sang EU. Isa ini ka importante nga desisyon bangod ini nga mga ahensia makabulig sa pagbuhin sang problema sa pagkawalay trabaho sa mga pungsod nga patindugan sini.

Bangod sining makapahangawa nga mga balagbag sa paghiusa—magkatuhay nga ekonomiya, inaway, pagkawalay trabaho, kag nasyonalismo​—⁠mahimo nga madali maglas-ay ang buot tuhoy sa tema nga mapahiusa ang Europa. Apang, ang matuod, talalupangdon gid nga pag-uswag ang nahimo na. Indi pa mapat-od kon daw ano pa nga pag-uswag ang matabo sa palaabuton. Ang mga problema nga nagaatubang sa mga nagatinguha sa pagpahiusa sa Europa amo man ang mga problema nga ginaatubang sang tanan nga panguluhan sang tawo.

Posible ayhan nga mapaluntad ang isa ka panguluhan nga makalubad sang mga problema subong sang pag-inaway sang minoridad nga mga grupo, pagkawalay trabaho sang madamo, kaimulon, kag inaway? Realistiko bala ang maghunahuna tuhoy sa isa ka kalibutan diin ang mga tawo nagakabuhi nga may matuod nga paghiusa? Binagbinagon sang masunod nga artikulo ang isa ka sabat nga mahimo magapakibot sa imo.

[Footnote]

[Kahon sa pahina 6]

Yari Na ang Euro!

Bisan sa 2002 pa madula tanan ang pungsudnon nga mga sensilyo kag mga papelon nga kuwarta sang mga katapo sang European Union, ang mga transaksion nga wala nagadalahig sing cash nga kuwarta nagagamit na sing euro. Ini nga pagbag-o sa kuwarta nangin isa ka daku nga hilikuton para sa mga banko. Apang, ginhimo na nga permanente ang bili sang pagbayluhanay sa ulot sang pungsudnon nga mga kuwarta sang katapo nga mga pungsod kag sang euro. Sa stock exchange, ginapakita man ang mga presyo sa euro. Madamo nga balaligyaan kag mga negosyo ang nagapresyo karon sang ila mga produkto sa euro kag sa lokal nga kuwarta.

Ini nga komersio nagakinahanglan sing daku nga mga pagpasibu—ilabi na para sa madamo nga tigulang nga mga tawo, nga indi na makagamit sang ila naandan nga deutsche mark, franc, ukon lira. Bisan gani ang mga cash register kag ang awtomatiko nga teller machine dapat pasibuon. Agod mangin mahapos ang pagliton, gin-organisar ang opisyal nga mga kampanya nga nagapaathag sa mga tawo nahanungod sa pag-abot kag paggamit sa euro.

Kon ano pa ang nabilin nga mga balagbag, ang euro manug-abot na. Sa katunayan, ginsugdan na ang paghimo sing mga sensilyo kag pag-imprinta sing papelon nga euro. Kag daku gid nga hilikuton ini. Bisan sa isa ka diutay nga pungsod subong sang Netherlands, nga may mga 15 milyones ka pumuluyo, ang mga makina sa paghimo sing mga sensilyo kag pag-imprinta magaandar sing tatlo ka tuig nga diretso agod makapatubas sing 2.8 bilyones ka sensilyo kag 380 milyones ka papelon nga kuwarta sa Enero 1, 2002. Kon tangkason ining tanan nga bag-o nga papelon nga kuwarta, makalab-ot ini sa kataason nga 20 kilometros!

[Kahon sa pahina 7]

“Isa ka Euromasaker”?

Sang maaga nga bahin sang 1999 diutayan lang nga wala makalampuwas ang European Commission, ang ehekutibo nga hubon sang European Union (EU), sa isa ka daku gid nga problema. Ang komisyon ginsumbong sing pangdaya, kagarukan, kag nepotismo. Isa ka komite ang ginporma agod imbestigahan ang mga panumbungon. Pagligad sang anom ka semana nga imbestigasyon, napamatud-an sang komite nga nakahimo matuod ang European Commission sing pangdaya kag pag-abuso sa pagdumala. Apang, wala makakita sing ebidensia ang nagaimbestigar nga komite nga ang mga komisyoner nagpamanggad sang ila kaugalingon.

Sa tapos mabalhag ang report sang komite, ang bug-os nga European Commission naghalin sang Marso 1999​—⁠isa ka desisyon nga wala pa matabo sang una. Gintunaan ini sang daku nga krisis sa EU. Gintawag ini sang Time nga magasin nga “isa ka Euromasaker.” Ang pagligad lamang sang tion ang makasiling kon ano ang mangin epekto sini nga krisis sa proseso sang pagpahiusa sa Europa.

[Laragway sa pahina 5]

Mas mahapos na karon ang magtabok sa mga dulunan sa Europa

[Laragway sa pahina 7]

Ang European Central Bank, sa Frankfurt, Alemanya, gintukod sang 1998