Pagbantay sa Kalibutan

Pagtakus sang Kabantugan Paagi sa mga Libro

“Kon ang basihan sang kabantugan amo ang libro nga nasulat nahanungod sa imo, . . . si Jesucristo amo gihapon ang pinakabantog nga persona sa modernong kalibutan,” siling sang pamantalaan nga The Guardian sang Britanya. Ginpahayag sang panalawsaw nga ginhimo sa mga libro sa Librarya Sang Kongreso sa Washington, D.C. nga 17,239 ang libro tuhoy kay Jesus. Halos doble ini nga kadamuon sang libro nga nasulat tuhoy kay William Shakespeare, nga amo ang ikaduha nga may 9,801 ka libro. Si Vladimir Lenin amo ang ikatlo nga may 4,492, ginasundan ni Abraham Lincoln, nga may 4,378 ka libro nga nasulat tuhoy sa iya, kag ni Napoléon I, nga may 4,007. Si Maria, nga iloy ni Jesus, amo ang ikapito, nga may 3,595 ka libro, kag amo lamang ang babayi sa 30 nga nagapanguna. Si Joan of Arc, ang pinakamalapit nga nagasunod nga babayi, nga may 545 ka libro nga nasulat tuhoy sa iya. Tuhoy sa mga kompositor, si Richard Wagner ang nagapanguna sa listahan, nga ginasundan nanday Mozart, Beethoven, kag Bach. Si Picasso ang nagapanguna sa listahan sang mga pintor, una kay Leonardo da Vinci kag kay Michelangelo. Apang, si Leonardo ang nagapanguna sa listahan sang mga sientipiko kag mga imbentor, kag nadaug niya sanday Charles Darwin, Albert Einstein, kag Galileo Galilei. “Wala na sing buhi sa 30 ka tawo nga nagapanguna,” siling sang The Guardian.

Nadula nga Paraiso?

Sa isa ka pinasahi nga sesyon sang General Assembly sang Nasyones Unidas, 43 ka gamay nga isla nga mga pungsod ang nagpabutyag sang ila kabalaka sa mga peligro sa palibot, report sang Pranses nga pamantalaan nga Le Monde. Madamo sining tulad-paraiso nga isla ang ginapadayag sa dugang nga katalagman sa mga bagyo, mga buhawi, mga baha, kag kakulang sing tubig. Suno sa report sang Nasyones Unidas, ginabanta nga mga 11,000 ang napatay sa Carib­bean bangod sang Bagyo Mitch. Ang Seychelles kag Mauritius nakaeksperiensia sing grabe nga mga tigpalamangag sang nagligad nga duha ka tuig. Nagaugis ang mga korales bangod sang mainit nga temperatura kag polusyon, sa amo nabuhinan ang pagkananuhaytuhay sang mga tanom kag mga sapat. Ginakahangaw-an man sang mga taga-isla ang mga epekto sang nagataas nga nibel sang dagat nga resulta sang pag-init sa bug-os nga kalibutan. Ginabanta nga 80 porsiento sang mga isla nga korales sa Mal­dive ang madula sa kalalawran.

Ginatuyo nga mga Tsuper Kontra sa Hubog nga mga Tsuper

“Ang kulang nga tulog mahimo nga may pareho nga mga resulta sa sobra nga pag-inom,” siling sang The New York Times. Ginpaanggid sang isa ka pagtuon sang Stanford University ang kaabtik sang 113 ka tawo nga may apnea—isa ka kahimtangan nga nagatublag sang tulog kon gab-i kag ginabangdan sang pagkatuyo kon adlaw​—⁠sa isa grupo sang 80 ka boluntaryo. Sa tapos mahibaluan ang ila kaabtik, ginpainom ang boluntaryo nga grupo sing 80-proof nga de-alkohol nga ilimnon. “Sa tatlo sang pito ka pagtesting sa kaabtik, mas mahinay ang mga tawo nga may ap­nea sangsa mga tawo nga ang kadamuon sang alkohol sa ila dugo [.08] porsiento, sa amo hubog gid sila agod magmaneho suno sa kasuguan sang 16 ka estado,” report sang Times. Suno kay Dr. Nelson B. Powell, ang nagadumala nga manugpanalawsaw, ginapadaku sining natukiban nga ma­katalagam gid ang pagmaneho kon ginatuyo.

Halos Un-Tersia sang Kalibutan ang May TB

Halos un-tersia sang populasyon sang kalibutan—1.86 bilyones ka tawo—ang may TB sang 1997, siling sang isa ka grupo sang 86 ka eksperto sa panglawas gikan sa kapin sa 40 ka pungsod. Ginbanta man sang grupo, nga ginpili sang World Health Organization, nga 1.87 milyones ka tawo ang napatay sa sini nga balatian sadto nga tuig, samtang 7.96 milyones ka bag-o nga kaso sang anos ang ginreport. Ang pagtuon, nga ginbalhag sa The Journal of the American Medical Association, nagsiling nga “otsenta porsiento sang tanan nga kaso sang TB ang nasapwan sa 22 ka pungsod, nga ang kapin sa katunga sini nga mga kaso natabo sa 5 ka pungsod sang Southeast Asia.” Suno sa pagtuon, “siam sa 10 ka pungsod nga may pinakamataas nga kadamuon sa kada tawo ang nasapwan sa Aprika.” Sa pila ka pungsod diin mataas ang kadamuon sang HIV, ang kadamuon sang napatay bangod sa anos naglabaw sa 50 porsiento. Ang mataas nga kadamuon sang anos nagapadayon gihapon subong resulta sang “mapigaw nga pagkontrol” sa balatian sa sining mga pungsod. Ginapanan-aw sang mga awtor sining pagtuon ang 8.4 milyones ka bag-o nga kaso sang anos karon nga tuig. Ang kalabanan sang gin-anos wala pa anay magmasakit sini. Apang, kon ang bakterya nagapahuway lamang, mahimo ini mangin aktibo kon ang pasyente makulangan sing sustansia ukon magluya ang ikasarang sang lawas batok sa balatian, siling sang amo gihapon nga tiliman-an.