Amligi ang Imo Kaugalingon kag ang Imo mga Ginahigugma

ANG Internet mahimo mangin isa ka mapuslanon nga kasangkapan. Apang, kaangay sang kalabanan nga mga kasangkapan, mahimo ini gamiton sing indi husto. Kag ang cyberporn–pornograpiya sa Internet—isa ka halimbawa sang indi husto nga paggamit.

Sa pagkahibalo kon daw ano ka epektibo ang laragway, dapat himuon sang mga ginikanan ang tanan nga masarangan nila agod indi mabuksan sang mga anak ang indi maayo nga mga Internet site. Ang bukleta nga Teen Safety on the Information Highway nagahatag sing mapuslanon nga impormasyon tuhoy sa sini nga butang. Ini nagasiling: “May serbisyo karon nga nagatulutimbang sang mga programa sa mga web site subong man nagapili sang mga programa kag mga browser nga nagahatag sing awtoridad sa mga ginikanan nga balabagan ang mga sahi sang site nga ginakabig nila nga indi nagakaigo. Ini nga mga programa nagapanghikot sa lainlain nga mga paagi. Ang pila nagabalabag sang mga site nga may yara indi maayo nga materyal. Ang iban nagapugong sa mga nagagamit sa pagpasulod sing pila ka sahi sang impormasyon subong sang ila ngalan kag direksion. Ang iban naman nga mga programa nagaupang sa imo mga anak nga mabuksan ang chat room ukon nagalimite sang ila ikasarang sa pagpadala ukon sa pagbasa sing E-mail. Ini nga mga programa kinaandan na nga maareglo sang ginikanan agod balabagan lamang ang mga sahi sang site nga ginakabig sang ginikanan nga indi maayo.”—Tan-awa man ang kahon nga “Pag-amlig sa mga Anak Gikan sa Pornograpiya.”

Apang, dapat man batunon nga limitado lamang ang mahimo sang mga ginikanan sa pagpili sing indi maayo nga mga site nga mahimo nga makita sang ila mga kabataan. Indi nila mahimo nga bantayan ang ila mga anak sa tanan nga minuto. Kag ang isa ka bata ukon pamatan-on nga wala madayag sa pornograpiya sa puluy-an mahimo nga makatan-aw sini sing halos walay latid sa kompyuter sa eskwelahan ukon sa puluy-an sang kabutho. Gani, dugang sa paghimo sang masarangan nila agod balabagan ang pagtan-aw sang ila mga anak sing pornograpiya, dapat sila buligan sang mga ginikanan nga mapalambo ang sensitibo nga konsiensia nga magapahulag sa ila nga talikdan ang pornograpiya nga indi na kinahanglan nga silingan pa nga himuon ini.

Sayop ang maghinakop nga ang mga hamtong nasangkapan sing mas maayo sangsa mga kabataan agod magtan-aw sing pornograpiya. Subong sang nakita naton sa nagligad nga artikulo, ang pornograpiya indi maayo para kay bisan sin-o!

Apang, pananglitan, madugaydugay ka na nga nagatan-aw sing pornograpiya. Narealisar mo nga ang imo ginahimo wala gani nagapahamuot sa Dios kag luyag mo nga untatan ang bisyo. Mahimo bala ini? Huo, sarang ini mahimo. Ang mga tawo nagauntat sang malain nga mga bisyo kada adlaw. Kon luyag mo gid nga untatan ang pornograpiya, sarang mo ini mahimo.

Kon Luyag Mo Mag-untat

Ang nahauna nga tikang amo ang pag-untat sa pagtan-aw sing pornograpiya —sa gilayon! Kon labi mo nga ginapalantang ang pag-untat, labi pa nga nagabudlay ang pag-untat. Apang, ang pag-untat mahimo nga mas mahapos hambalon sangsa himuon. Ang Biblia realistiko nga nagapatalupangod nga ang sala mahimo nga mangin umalagi nga makalilipay. (Hebreo 11:25) Apang ang sala mahimo man nga magdul-ong sa kamatayon. (Roma 6:23) Sa primero, mahimo nga masapwan mo ang imo kaugalingon nga nagahimo sang tanan nga sahi sang balibad agod makatan-aw liwat sing pornograpiya. Indi pagpamatii ang imo kaugalingon! Kag indi magpadala sa pagsulay nga magpadayon sa pagtan-aw!

Subong sang ginsambit kaina sa sining serye, ang pagtan-aw sing pornograpiya mahimo nga makaapektar sing daku sang imo kalidad sang kabuhi. Usisaa sing bunayag kon paano naapektuhan sang bisyo ang imo kaangtanan sa imo pamilya kag mga abyan. Ikaw bala isa ka bana kag amay? Mahimo nga ang imo asawa kag mga anak nakamutik sing pila ka pagbag-o sa imo paggawi. Sugod sang nagtan-aw ka sing pornograpiya, mahimo nga nangin mas alabuton ka, hipuson, malikumon, ukon mahuluy-on​—⁠ayhan nga wala gani makahibalo sini. Kon kaisa mahimo nga ginasing-alan mo ang mga katapo sang pamilya nga wala sing rason. Kon nagatan-aw ka sing pornograpiko nga materyal, mahimo ini makita sa imo paggawi. Namutikan sang mga abyan kag mga katapo sang pamilya nga may indi maayo nga nagakatabo. Indi lang nila mahibaluan kon ano ini—wala pa!

Kon masapwan mo ang imo kaugalingon nga pirme nabuyok sa pornograpiya, indi pagtinguhai nga batuan ini sing kinaugalingon. Magpabulig. Magtu-ad sa isa ka eksperiensiado nga abyan. Matuod, kinahanglan ang kaisog agod batunon mo nga may problema ka may kaangtanan sa pornograpiya, apang ang isa ka hamtong nga abyan mahimo nga magdayaw sa imo bangod nagmatumato ka nga untatan ini.

Ang makusog nga handum nga pahamut-an ang Dios amo gid ang labing makusog nga rason agod batuan ang pornograpiya. Kon magpabilin kita sa matarong gid nga dalanon, ginapahalipay naton ang tagipusuon sang Dios. (Hulubaton 27:11) Kon maglakat kita sa sayop nga dalanon, ‘ginasaklaw [naton] ang iya tagipusuon.’ (Genesis 6:6) Kon ikaw isa ka Cristiano, pat-od gid nga nabalaka ka sa mga balatyagon sang Dios. Dapat mo man kabalak-an kon paano mo ginagamit ang imo hunahuna kag tagipusuon, nga gindedikar sa Dios kag dapat huptan nga matinlo sa pag-alagad sa iya. (Ezequiel 44:23) Ang Biblia nagalaygay sa mga Cristiano nga tinluan ang kaugalingon “sang tanan nga kadagtaan sang lawas kag espiritu, nga ginahimpit ang pagkabalaan nga may kahadlok sa Dios.” (2 Corinto 7:1) Huo, ang nagakaigo nga kahadlok nga indi pahamut-an ang Dios, nga makakita sang tanan nga butang, mahimo magpahulag sa imo nga untatan ang pornograpiya.

Apang, pananglitan, samtang nagapanikasog ka sa pag-untat, indi hungod nga nabuksan mo ang isa ka Web ­site nga nagapakita sing pornograpiya. Siraduhi gilayon ang ­site! Kon mahimo, patya ang Internet ­browser! Kon natalupangdan mo ang imo kaugalingon nga ginasulay sa pagbalik, magpangamuyo sing hanuot sa Dios, nagapakitluoy sa iya nga buligan ka nga mabatuan ang pagsulay. “Sa tagsa ka butang,” siling sang Biblia, “ipakilala sa Dios ang inyo mga pangabay.” Kon masapwan mo ang imo  kaugalingon nga ginatublag sang malaw-ay nga mga panghunahuna, magpangamuyo tubtob nga mapaumpawan ka. Nian “ang paghidait sang Dios nga nagalabaw sa tanan nga panghunahuna magatipig sang inyo mga tagipusuon kag sang inyo mga painuino.” (Filipos 4:6, 7) Sa pagkamatuod, kinahanglan nga islan mo ang indi maayo nga mga panghunahuna sing ‘matuod, serioso nga hunahunaon, matarong, putli, hiligugmaon, kag ginahambal nga maayo.’—Filipos 4:8.

Ayhan masapwan mo nga mabuligon ang pagsaulo kag pagpamalandong sing mga teksto sa Biblia subong sang masunod:

“O kamo nga nagahigugma kay Jehova, dumti ang malaut.”—Salmo 97:10.

“Ginasakit ko ang akon lawas kag ginahimo ini nga ulipon, agod nga, sa tapos ako makabantala sa iban, ako mismo indi pagsikwayon.”—1 Corinto 9:27.

“Busa, patya ninyo ang mga bahin sang inyo lawas nga yara sa ibabaw sang duta may kaangtanan sa pakighilawas, pagkadi-matinlo, seksuwal nga kailigbon.”—Colosas 3:5.

“Ang tagsa sa inyo makahibalo kon paano panag-iyahan ang iya kaugalingon nga suludlan sa pagkabalaan kag sa kadungganan, indi sa mahamkunon nga seksuwal nga kailigbon.”—1 Tesalonica 4:4, 5.

“Ang tagsatagsa nga padayon nga nagatan-aw sa isa ka babayi nga may daku nga pagkaibog sa iya nakahimo na sa iya sing panghilahi sa iya tagipusuon.”—Mateo 5:28.

 “Ang mga bana dapat maghigugma sang ila mga asawa subong sang ila kaugalingon nga mga lawas. Sia nga nagahigugma sang iya asawa nagahigugma sang iya kaugalingon.”—Efeso 5:28.

Madamo ang mga rason agod likawan ang pornograpiya. Makaapektar ini sing daku sang imo kalidad sang kabuhi, makapatiko sang imo desisyon, makahalit sang imo mga kaangtanan sa iban kag, sing labi ka importante, makaguba sang imo kaangtanan sa Dios. Kon wala ka pa masiod sa batasan nga pagtan-aw sing pornograpiya, indi ini pagsugdi. Kon nasugdan mo na, mag-untat sa gilayon! Yari man ini sa libro ukon sa magasin ukon sa Internet, ang pornograpiya indi para sa mga Cristiano. Likawi ini bisan ano man ang matabo!

[Kahon/laragway sa pahina 9]

Pag-amlig sa mga Anak Gikan sa Pornograpiya

Ang masunod nga mga panugda mahimo makabulig sa imo agod maamligan ang imo mga anak batok sa mga katalagman sang pornograpiya sa Internet.

● Indi pagtuguti ang imo anak sa pagbukas sing Internet sa iya hulot-tulugan. Ipahamtang ang bisan ano man nga konektado nga mga kompyuter sa isa ka hulot nga mahapos magamit ukon makita sang tanan nga katapo sang pamilya.

● Hibalua ang mga programa sa kompyuter nga ginagamit sang imo anak.

● Tan-awa kon bala ang imo anak nagbukas sing kaugalingon nga Web site lipod sa imo ihibalo. Agod makita ini, tilawi nga pangitaa ang iya ngalan sa browser nga nagalagulad sang bug-os nga Internet. Makinilyaha ang iya bug-os nga ngalan nga may quotes agod indi mabuksan ang sayop nga mga ­site.

● Indi pagtuguti ang imo anak sa paghimo sing kahimusan nga makigkita sa isa pa nga nagagamit sing kompyuter nga indi mo kilala.—Tan-awa ang kahon nga “Indi Lamang Walay Pulos nga Paghambalanay.”

● Indi pagsabta ang mga mensahe ukon mga impormasyon sa bulletin board nga nagapanugda sing malaw-ay nga mga buhat, bastos, makiawayon, ukon makatalagam.

● Paandami ang imo mga anak tuhoy sa pagbukas sa indi nagakaigo nga mga materyal sa Internet. Tudlui sila sa pagpanghikot subong kaugalingon nila nga sensor kon wala ka. Dumduma nga ang mga kompyuter sa eskwelahan ukon sa puluy-an sang isa ka abyan mahimo nga wala nagaamlig sa bata batok sa pornograpiya.

[Kapsion]

Ang materyal ginpasad, sing bahin, sa Child Safety on the Information Highway kag sa artikulo sa Los Angeles Times, Hulyo 5, 1999.

[Kahon/laragway sa pahina 10]

Indi Lamang Walay Pulos nga Paghambalanay

Dapat himuon ang daku gid nga paghalong kon nagagamit sing chat room sang kompyuter. Ang chat room isa ka sistema sang komunikasyon nga nagatugot sa mga nagagamit sing Internet nga magpaalintunay. Matuod, madamo nga tawo ang nagapakig-angot sa suod nga mga abyan paagi sa E-mail. Ang iban nga nagapuyo malayo sa mga miembro sang pamilya regular nga nagapakig-angot sa sining paagi. Apang may kinatuhayan ang pagpadala sing E-mail sa isa nga kilala mo kag sa pagpakigsugilanon sa isa nga indi mo kilala. Magahunahuna ka bala nga magpanawag sa bisan ano lang nga numero sang telepono kag nian makig-abyan kay bisan sin-o nga magasabat sa telepono? Siempre indi! Kon amo ngaa makig-abyan ka paagi sa Internet sa isa gid ka estranghero?

Ang isa ka problema sang pagpakigkomunikar sa estranghero amo nga mahimo nga indi gali sia subong sang kon daw sin-o sia. Halimbawa, mahimo nga isa gali sia ka pedophile nga nagapaabot nga hingalitan ang wala hinalung-ong nga bata ukon pamatan-on.

Si Parry Aftab, isa ka abogado nga nagaespesyalisar sa mga kaso may kaangtanan sa Internet, nagpaathag kon daw ano ini kahapos. Sia nagsiling: “Ang mga kabataan kinaandan na nga nagasulod sa mga chat ­room. Nahibaluan ini sang mga pedophile, ginasundan nila ang mga paghambalanay kag ginatandaan ang mga kabataan nga masinulub-on. Ang isa ka bata mahimo magpadala sing mga mensahe kaangay sang ‘Ang akon mga ginikanan magabulagay . . . Naugot ako sa akon iloy, wala gid niya ako ginabaklan sang hampang sa kompyuter nga gusto ko.’ . . . Ang mga pedophile nagasabat paagi sa kompyuter kag nagasiling nga “Ang akon mga ginikanan magabulagay . . . Naugot ako sa akon iloy . . . Indi ko gid makuha ang hampang nga gusto ko, tubtob nga ginbaklan ako sini ni Tito Timmy. . . . Ang dapat mo lang himuon amo ang magkadto sa mall kag ang magpakigkita kay Tito Timmy.’” Si “Tito Timmy” amo gid ang pedophile nga nagapangita sang iya biliktimahon.

Bangod sini, ang mga ginikanan dapat maghupot sing mahigugmaon kag mapinalanggaon nga kaangtanan sa ila mga anak. Hupti ang mga linya sang komunikasyon nga bukas agod ang mga kabataan indi maghunahuna sa pagkadto sa sayop nga mga duog sa pagtigayon sing suporta sa emosyon.

Ang mga hamtong nga masinulub-on ukon indi malipayon sa pag-asawahay indi dapat magdangop sa mga chat room sang kompyuter sa pagtigayon sing suporta sa emosyon. Makatalagam ang magdangop sa mga estranghero. Ginbiyaan sang iban nga mga hamtong ang ila mga tiayon tungod sa isa nga ‘nakilala’ nila sa kompyuter. *

[Footnote]

[Laragway sa pahina 8]

Ang pangamuyo makabulig sa isa nga batuan ang pagsulay