Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Nagpabaya nga mga Amay—Makalikaw Gid Bala Sila sa mga Obligasyon?

“Sang nagsiling sia, ‘Nagamabdos ako sang imo anak,’ nakibot ako. Sin-o ang magaatipan sa lapsag? Indi ko masarangan nga mag-atipan sing isa ka pamilya. Daw luyag ko likawan ang mga obligasyon.”—Jim. *

“KADA tuig,” siling sang isa ka report gikan sa Alan Guttmacher Institute, “halos 1 ka milyon ka dalagita . . . ang nagamabdos.” Subong kadamo sa “78% sang mga nabun-ag sa mga tin-edyer ang natabo sa guwa sang pag-asawahay.”

Sang una, ang mga lalaki nagbatyag nga obligado nga buhion ang ila mga anak. Apang suno sa ginasiling sang libro nga Teenage Fathers, “ang pagmabdos nga indi kasal wala na ginakahuya kag ginapakanubo subong sang [una].” Sa tunga sang mga pamatan-on sa pila ka komunidad, ang mangin amay ginatamod pa gani nga isa ka status symbol! Apang, pila lamang ka pamatan-on ang nagahimo sang ila obligasyon sing dayon sa ila mga anak. Madamo sa ulihi ang nagatalikod—ukon nagapabaya. *

Apang malikawan gid bala sang isa ka pamatan-on nga lalaki ang mga halit sang imoral nga paggawi? Indi suno sa Biblia. Ini nagapaandam: “Indi kamo magtalang: Ang Dios indi tiliawtiawan. Kay bisan ano ang ginasab-ug sang tawo, ini man ang iya anihon.” (Galacia 6:7) Subong sang makita naton, ang seksuwal nga imoralidad masunson nga nagaresulta sa tubtob-buhi nga mga halit lunsay sa mga babayi kag mga lalaki. Malikawan sang mga pamatan-on ini nga mga halit paagi sa pagpamati sa maathag nga laygay sang Biblia nga likawan ang seksuwal nga imoralidad.

Pagtalikod—Indi Tuman Kadali

Ang pag-atipan sa isa ka bata nagakinahanglan sang daku nga mga pagsakripisyo sing tion, kuwarta, kag personal nga kahilwayan. Ang libro nga Young Unwed Fathers nagasiling: “Ang pila ka pamatan-on nga lalaki indi interesado sa ‘pag-atipan sa iban,’ kay ang paghimo sini nagakahulugan sing pagtigayon sing kubos.” Apang, madamo ang nagabayad sing mahal bangod sang ila pagkamahamkunon. Halimbawa, ang mga hukmanan kag mga manughimo-sing-kasuguan sa madamong kadutaan labi pa nga wala mahamuot sa mga lalaki nga wala nagasuportar sang ila mga anak. Sa tion nga ang pagkaamay mapamatud-an sing legal, ang lamharon nga mga amay mahimo pabayaron sing kabug-usan para sa mga tinuig nga magaabot​—⁠kag nagakaigo gid ini. Madamong pamatan-on ang napilitan  sa pag-untat sa pag-eskwela ukon sa pagtrabaho nga manubo sing suweldo agod matuman ina nga mga obligasyon. “Kon bata pa sing edad nga mangin ginikanan,” siling sang libro nga School-Age Pregnancy and Parenthood, “mas diutay nga pormal nga edukasyon ang matigayon sang isa ka amay.” Kag kon ang isa indi makabayad bilang suporta, daku nga mga utang ang masupot.

Sa pagkamatuod, indi tanan nga pamatan-on nga lalaki ang wala sing balatyagon sa ila anak. Madamo ang nagasugod nga may maayong mga tinutuyo. Suno sa isa ka surbe, 75 porsiento sang tin-edyer nga mga amay ang nagaduaw sa ila anak sa ospital. Apang, sa indi madugay ang kalabanan sang lamharon nga mga amay nabug-atan sang mga responsabilidad nga atipanon ang isa ka anak.

Nasapwan sang madamo nga wala gid sila sing ikasarang ukon eksperiensia agod makatigayon sing nagakaigo nga palamugnan. Nahuya sa ila walay ikasarang sa paghatag sing pinansial nga suporta, sang ulihi ginapatumbayaan nila ang ila mga obligasyon. Walay sapayan sina, ang hapdi sang paghinulsol tinuig nga magatublag sa pamatan-on nga lalaki. Ang isa ka lamharon nga amay nagabaton: “Kon kaisa nagapalibog ako kon ano na ang natabo sa akon anak nga lalaki. . . . Indi ko luyag nga bayaan [sia], apang karon nadula na sia sa akon. Basi pa lang makita niya ako sa pila ka adlaw.”

Ang Halit nga Nahimo sa mga Kabataan

Ang nagpabaya nga mga amay mahimo man magbatyag sing daku nga kahuya​—⁠kahuya nga nahalitan niya ang iya mismo anak. Ti, subong sang ginapakita sang Biblia, kinahanglan sang isa ka anak ang isa ka iloy kag ang isa ka amay. (Exodo 20:​12; Hulubaton 1:8, 9) Kon patumbayaan sang isa ka lalaki ang iya anak, ginapadayag niya ang iya anak sa madamong posible nga mga problema. Ang report sang U.S.Department of Health and Human Services nagasiling: “Ang mga kabataan sa nagasolo-sing-iloy nga mga pamilya may mas manubo nga grado sa pasinawan sa hambal kag matematika. Sa edad nga 7 tubtob 10 anyos, ang mga kabataan nga ginpadaku sang nagasolo nga ginikanan may mas manubo nga mga grado, may mas madamo nga problema sa paggawi, kag mas masunson nga magmasakit sa lawas kag hunahuna. Sa tunga sang mga nagahinupang kag sang lamharon nga mga hamtong, ang mataas nga katalagman sang pagpanganak subong tin-edyer, pag-untat sa hayskul, pagkabilanggo, kag indi pagtigayon sing palamugnan ukon indi pag-eskwela ginaangot sa kahimtangan nga ginpadaku sang isa ka nagasolo-sing-iloy nga pamilya.”

Ang Atlantic Monthly nga magasin nagahinakop: “Suno sa nagadamo nga ebidensia sa katilingban kag siensia, ang mga kabataan sa mga pamilya nga gintublag sang diborsio kag sang indi kasal nga pagkabun-ag kubos nga magmadinalag-on sangsa mga kabataan sa kompleto nga mga pamilya sa pila ka bahin sang kaayuhan. Ang mga kabataan sa nagasolo-sing-ginikanan nga mga pamilya anom ka pilo nga mahimo mamigado. Mahimo man sila magpabilin nga pigado.”

Dumduma nga ini nga mga katalagman ginapasad sa suno-sa-estadista nga pagtuon sang mga grupo kag indi gid man maaplikar sa mga indibiduwal. Madamong kabataan ang nangin maayo, timbang nga mga hamtong walay sapayan nga indi maayo ang ginhalinan nga pamilya. Apang, ang mga balatyagon nga nakasala makatulublag gid sa isa ka pamatan-on nga lalaki nga nagpatumbaya sa iya anak. “Mahimo nga [ginguba] ko gid ang iya kabuhi sing dayon,” siling sang isa ka soltero nga amay.—Teenage Fathers.

Ang Hangkat sang Paghatag sing Suporta

Indi tanan nga lamharon nga mga amay nagpabaya nga mga tatay. Ang pila ka lamharon nga lalaki nagakaigo nga nagabatyag sing moral nga obligasyon sa ila mga anak kag luyag gid nga magbulig sa pagpadaku sa ila. Apang, sa masami, mas madali ini hambalon sangsa himuon. Una, ang soltero nga amay mahimo nga may pila lamang ka legal nga kinamatarong, nagatugot sa babayi kag sa iya mga ginikanan nga kontrolon kon daw ano ka daku​—⁠ukon kon daw ano ka diutay​—⁠ang iya pagpakig-angot sa iya anak. “Isa ini ka dalayon nga pagmaniobra sa kahimtangan agod may kinamatarong sa bata,” siling ni Jim, nga ginbalikwat sa umpisa. Busa mahimo himuon ang mga desisyon nga supak gid ang lamharon nga amay, subong sang pagpaayop​—⁠ukon pagpaaborsion pa gani. * “Masakit sa akon nga pabay-an sila nga ihatag lang sia sa estranghero,” panganduhoy sang isa ka lamharon nga amay, “apang sa banta ko wala ako sing iban pa nga mapilian.”

Ang pila ka lamharon nga lalaki mahimo magtan-ay nga pakaslan ang iloy sang ila anak. *  Matuod, ang pagpakasal magaluwas sa babayi sa pila ka kahuluy-an kag magatugot sa bata nga padakuon sang duha ka ginikanan. Mahimo pa gani nga walay sapayan sang ila sayop nga paggawi, ang duha ka pamatan-on nagahigugmaanay gid. Apang, ang katunayan nga ang isa ka lalaki nakapamabdos wala gid nagakahulugan nga hamtong na sia sa hunahuna kag balatyagon nga kinahanglanon agod mangin isa ka bana kag amay. Wala man ini nagakahulugan nga masarangan niya nga suportahan sa pinansial ang isa ka asawa kag anak. Ginapakita sang mga pagtuon nga ang padasudaso nga mga kasal bangod sang pagmabdos wala nagadugay. Gani ang pagpadasudaso sa pagpakasal indi pirme maalamon nga solusyon.

Madamong lamharon nga kalalakin-an ang nagatan-ay nga suportahan ang ila anak sa pinansial. Subong sang ginsambit kaina, kinahanglan sang lamharon nga amay ang malig-on nga determinasyon nga padayunon ini nga suporta sa malawig nga tion​—⁠ayhan sa sulod sang 18 ka tuig ukon kapin pa! Apang ang dalayon nga pinansial nga bulig magapugong sa iloy kag anak sa pagpangabuhi sing pigado.

Kamusta naman ang pagbuligay sa aktuwal nga pagpadaku sa bata? Isa man ini ka mabudlay nga hangkat. Kon kaisa ang mga ginikanan sang duha nagakahangawa nga basi maghirupay sila liwat kag sa amo ginatinguhaan nga palas-ayon​—⁠ukon dumilian pa gani​—⁠nga magkit-anay sila. Ang babayi mismo mahimo mamat-od nga indi niya luyag nga ang iya anak “magapalangga” sa lalaki nga indi niya bana. Ano man ang kahimtangan, kon ang amay ginatugutan sa pagpakigkita sing regular sa iya anak, maalamon nga pat-uron sang mga pamilya nga may tsaperon sila sa tion sang mga pagduaw, agod malikawan ang isa pa ka sayop nga buhat.

Bangod sa luyag nga mangin malapit sa ila mga anak, ang pila ka soltero nga mga amay nagtuon sa paghimo sang panguna nga mga katungdanan sang isa ka ginikanan, subong sang pagpaligo, pagpakaon, ukon pagbasa sa ila mga anak. Ang pamatan-on nga lalaki nga may apresasyon sa mga talaksan sang Biblia mahimo pa gani manikasog nga tudluan ang iya anak sing pila ka prinsipio sang Pulong sang Dios. (Efeso 6:4) Apang samtang ang pila ka mahigugmaon nga igtalupangod gikan sa amay walay duhaduha nga mas maayo para sa isa ka bata sangsa wala, indi gid ini pareho sa isa ka amay nga yara pirme adlaw-adlaw. Kag kon magminyo gid man ang iloy sang bata, ang lamharon nga amay wala sing mahimo samtang nagabulos ang iban nga lalaki sa pagpadaku sa iya anak.

Maathag, kon amo, nga ang mangin amay sa isa ka bata sa guwa sang pag-asawahay nagadul-ong sa daku nga kasubo​—⁠lunsay sa mga ginikanan kag sa bata. Luwas sa maathag nga mga kabalaka, may katalagman nga mawasi ang kahamuot ni Jehova nga Dios, nga nagapakamalaut sang indi nagakaigo nga sekso. (1 Tesalonica 4:3) Walay sapayan nga posible nga himuon ang bug-os nga masarangan agod maatubang ang indi makalilipay nga kahimtangan kaangay sang pagmabdos sang tin-edyer, maathag nga ang labing maayo nga dalanon amo ang paglikaw nga madalahig sa imoral nga paggawi una sa tanan. Ang isa ka lamharon nga amay nagabaton: “Sa tion nga ikaw mangin amay sa isa ka bata sa guwa sang pag-asawahay, ang imo kabuhi indi na mangin kaangay sang una.” Sa pagkamatuod, mahimo nga kinahanglan batason sang lamharon nga amay ang mga halit sang iya kasaypanan sa bug-os niya nga kabuhi. (Galacia 6:8) Sa liwat ang laygay sang Biblia napamatud-an nga maalamon sang ini nagsiling: “Maglihi sa pakighilawas.”—1 Corinto 6:18.

[Mga footnote]

[Laragway sa pahina 13]

Labing maayo nga likawan ang imoral nga paggawi una sa tanan