Naganubo Bala ang Bili sang Kabuhi?

“Isa ini ka kalibutan diin ang kabuhi manubo sing bili. Ang kamatayon mahimo bayaran sa pila lamang ka gatos ka pound [sterling] kag wala ginakulang ang mga handa sa paghimo sing serbisyo.”—The Scotsman.

Sa isa ka pagsalakay sang Abril 1999, nga nagpakibang sa bug-os nga kalibutan, duha ka solterito ang masingki nga nagsalakay sa Columbine High School, sa Littleton, Colorado, U. S. A., nga nagpatay sa 15 ka tawo. Ginpakita sang imbestigasyon nga ang isa sang mga nagsalakay may Web page sa Internet nga ginsulatan niya: “ANG PATAY NGA MGA TAWO WALA NAGAPAKIGBAIS!” Ang duha ka nagsalakay napatay sa trahedya.

ANG pagpatay sing tawo nagakatabo sa bug-os kalibutan, kag di-maisip nga kadamuon sang tawo ang nagakapatay sing makasiligni kada adlaw. Ang Bagatnan nga Aprika amo ang nagapanguna sa bug-os nga kalibutan nga may kadamuon sang pagpatay nga 75 sa kada 100,000 ka pumuluyo sang 1995. Ang kabuhi ilabi na nga manubo sing bili sa isa ka pungsod sa Bagatnan nga Amerika, diin kapin sa 6,000 ang napatay bangod sa politika sang 1997. Ang sinuhulan nga pagpatay isa ka kinaandan nga pamaagi. Ang isa ka report sa amo nga pungsod nagsiling: “Makakilibang nga ang pagpatay sa mga kabataan nagtimbuok man: Sang 1996, 4,322 ka kabataan ang ginpatay, 40 porsiento nga pagtaas sa sulod sang duha lamang ka tuig.” Apang, bisan ang mga kabataan nangin mga manugpatay—sang iban nga kabataan kag sang ila mismo mga ginikanan. Matuod gid nga manubo sing bili ang kabuhi.

Ngaa May “Kultura sang Kamatayon”?

Ano ang ginapakita sining mga katunayan kag kadamuon? Ang labi pa nga pagkawalay pagtahod sa kabuhi. Ang mahigugmaon-sa-gahom kag gutom-sa-kuwarta nga mga tawo nagapatay nga wala sing bisan ano man nga katahap. Ang mga hari-hari sa droga nagapapatay sang bug-os nga mga pamilya. Nagagamit sila sing mas maayo pamatian nga mga tinaga sa ila pagpatay paagi sa mga ekspresyon subong sang “pagtira,” “pagtodas,” “pagdula,” ukon “pagtapos” sa mga biktima sang ginatawag nila nga tirada. Ang pagpapas sa rasa kag sa  minoridad nga grupo nagdugang sa kadamuon sang ginpatay kag nagapanubo sa bili sang tawhanon nga kabuhi. Subong resulta, ang pagpamatay nangin matag-adlaw nga bahin sang mga balita sa mga estasyon sang telebisyon sa bug-os nga kalibutan.

Idugang sa sini ang kasingki kag kapintas nga ginahimaya sa telebisyon kag mga sinehan, kag ang aton katilingban daw nawili sa makakulugmat nga kultura nga nasentro sa kamatayon. May kaangtanan sa sini ang Encyclopædia Britannica nagasiling: “Sa naulihi nga katunga nga bahin sang ika-20 nga siglo, ang kamatayon makatilingala gid nga nangin isa ka bantog nga topiko. Antes sina nga tion, ayhan sing daw makapakibot, isa ini anay ka topiko nga ginalikawan gid sa maid-id nga sientipiko, kag sa kubos nga kasangkaron, sa pilosopiko nga mga haumhaum.” Suno kay Josep Fericgla, propesor sang antropolohiya sa kultura sa Catalonia, “ang kamatayon nangin katapusan nga ginadilian sa aton mga katilingban, kag busa, isa ini sang labing importante nga ginahalinan karon sang pagmaniobra sa ideolohiya.”

Ayhan ang labing talalupangdon nga kinaiya sining “kultura sang kamatayon” amo ang bantog nga pagpati nga ang gahom, pagkasupremo, kuwarta, kag kalipayan mas importante pa sangsa kabuhi sang tawo kag sa moral nga mga prinsipio.

Paano naglapnag ining “kultura sang kamatayon”? Ano ang sarang mahimo sang mga ginikanan agod mabatuan ining negatibo nga impluwensia nga nagapalibot sa ila kag nagaapektar sa ila kabataan? Amo ini ang pila ka pamangkot nga pagasabton sa masunod nga mga artikulo.

[Kahon/Laragway sa pahina 4]

Pila ang Bili sang Kabuhi?

▪ “Ang mas lamharon nga mga katapo sa mga gang [sa Mumbai, India] desperado gid, amo nga nagapasuhol sila agod magpatay sing subong kanubo sa 5,000 ka rupee [$115].”—Far Eastern Economic Review.

▪ “Ginpatay Niya ang Isa ka Naglabay nga Wala Maghatag sa Iya Sing Sigarilyo.”—Ulong-dinalan sa La Tercera, Santiago, Chile.

▪ “Nagabili sing mga $7000 agod husayon ang kinaandan nga sinuhulan nga pagpatay sa Rusya [sang 1995] . . . Ang sinuhulan nga mga pagpatay madasig nga nagdugang sa nagbag-o sing daku nga ekonomiya pagkatapos sang panahon sang komunista nga Rusya.”—Reuters, pasad sa isa ka report sa Moscow News.

▪ “Ang isa ka ahente sang duta sa Brooklyn gin-aresto . . . kag ginsumbong nga nagbayad sa isa ka tin-edyer sing isa ka bahin sang $1,500 nga suhol agod patyon ang iya nagabusong nga asawa kag ang iya iloy.”—The New York Times.

▪ ‘Ang bili sang pagpatay sa Inglaterra nagabarato. Ang presyo para sa isa ka tirada nagnubo halin sa 30,000 ka pound sang nagligad nga lima ka tuig pakadto sa mas masarangan nga 5,000 tubtob 10,000 ka pound.’—The Guardian.

▪ ‘Ginlabawan sang mabangis nga mga gang sang Balkan ang Mafia. Bag-o ini nga sahi sang kriminal, nga may bag-o nga mga pagsulundan kag bag-o nga mga hinganiban. May mga bomba ini kag mga machine gun kag wala nagapangalag-ag sa paggamit sini.’—The Guardian Weekly.