Kamatuoran nga Gintago sa Sulod sang 50 ka Tuig—Ngaa?

Ang Rum isa ka diutay nga isla sa Inner Hebrides, sa nakatundan nga baybayon sang Scotland. Sang nagligad nga mga 70 ka tuig, ginpahanugutan sang tag-iya sini ang botaniko nga

si John Heslop Harrison, isa ka propesor sa unibersidad kag katapo sang bantog nga Royal Society sang Britanya, nga tun-an ang mga tanom sa sini.

Sa masunod nga mga tuig, nagreport si Harrison nga nasapwan niya ang madamong tumalagsahon nga mga espesyi didto, mga tanom nga nakita lamang nga nagapamuhi sing ginatos ka kilometro sa bagatnan. Gindayaw gid si Harrison, kag labi pa sia nga nagbantog bangod sa iya mga hinimuan. Apang samtang nagalaba ang iya listahan, amo man ang pangduhaduha sang iban nga mga botaniko.

Sang 1948, si John Raven, isa ka manunudlo sing klasiko sa Cambridge kag maukod nga bag-uhan nga botaniko, nagbaton sa hangkat nga mag-imbestigar. Apang wala gid mabalhag ang iya report. Sa baylo, gintago ini, kag sang 1999 lamang ginbuyagyag ang mga kaundan sini. Ngaa? Bangod napamatud-an ni Raven nga si Harrison madaya gali. Subong ginreport sang magasin nga New Scientist, nagapamuhi ang mga tanom sa iban pa nga lugar kag tago nga ginhalin sa Rum.

May kinaugali nga ihibalo si Raven sa mga tanom kon diin ini nagapamuhi kag wala madugay namutikan niya sa mga gamot sang pila ka “mga tukib” ni Harrison ang mga gamhon nga kinaandan sa Inglaterra apang talagsa lang sa Rum. Nahalitan ang iban nga mga tanom sing hamlok nga ginreport sa duha lamang ka lugar sa Britanya—ang isa amo ang katamnan ni Harrison sa Inglaterra. Ang dugang pa nga ebidensia naghalin sa mga gamot sang tanom, nga may quartz—nga tuhay gid sa bisan anong kinaugali nga quartz sa Rum.

Apang may kapin pa. Ang mga ginsiling ni Harrison tuhoy sa mga alibangbang kag mga bagangan sa isla nakilal-an nga daya lamang. Nagsiling ang The Sunday Telegraph Magazine nga ang isa ka pumuluyo sang Rum nagtu-ad: “May likom nga ginatigana pirme ang propesor—ayhan isa ka alibangbang ukon isa ka tanom agod tukibon kada tuig.” Kon amo ngaa wala gid mabuyagyag si Harrison?

Ang manugpanalawsaw nga si Karl Sabbagh naghinakop nga ang desisyon nga indi pag-ibuyagyag isa ka kaayo agod amligan ang pamilya ni Harrison, apang ang kamatuoran nga si Harrison isa anay ka gamhanan nga tawo, nga makatalagam pamatukan, mahimo man nga ginbinagbinag. Nagsiling man si Sabbagh nga ang pagbuyagyag “nagpakahuya kuntani sa bug-os nga propesyon sang botanika.”