Nagalupad nga mga Tinuga sa Kaidadalman

NAGADAHOG sila sing magayon sa baybay kag sa palibot nga kapuluan sang dagat. Masalapuan sila sa kaidadalman sang kadagatan, sa mabugnaw man ukon mainit, kag bisan sa pila ka linaw kag suba. Ano sila? Mga katapo sila sang pamilya pagi, mga tinuga sa kaidadalman nga daw nagalupad!

Indi kinahanglan nga mangin isa ikaw ka manugsalom sa madalom nga bahin sang dagat ukon isa ka mangingisda agod makita ang katahom sang nagalupad nga pagi, kag indi man kinahanglan nga mangin didto ka sa dagat. Subong sang ginpatalupangod ni Bart, isa ka biologo sa marina, ang mga nagakadto sa baybay masunson nga makakita sing may pakpak nga mga pagi nga nagalukso gikan sa tubig.

May yara pila ka gatos ka espesyi sang pagi, nga may lainlain nga kadakuon halin sa pila ka sentimetro tubtob sa mga pila ka metro. Makita mo nga magkaanggid sila sang ila paryente nga bagis. Ang mga itlog sang pagi, indi kaangay sang kadamuan pa nga isda, nagapertilisar sa sulod sang lawas sang babayi. Ang mga skate, mga katapo sang pamilya pagi, nagapangitlog sing pertilisado nga itlog, samtang ang mga itlog sang iban nga mga pagi nagaboto sa sulod sang babayi kag ang mga boto nagakabun-ag nga buhi—magamay nga hitsura sang ila mga ginikanan.

Lakip sa labing kilala amo ang stingray (daku nga klase sang pagi), nga may lawas nga wala sing tul-an nga ginahuman sang kartilago, kag may sirik sa tagsa ka kilid halin sa ulo tubtob sa ubos nga bahin sang ikog. Ang stingray mahimo nga mangin korte-diamante ukon patipulon, ukon mahimo sila nagaanggid sa borador nga may ikog. Ang ila matapan nga lawas daw nagapasibad sa ila sa tubig. Ang daw-balod nga hublag sang ila mga sirik nagahatag sa ila sing ikasarang sa pagdahog sa dagat nga daw nagalupad sing mahapos. Kon wala nagalangoy, ang mga pagi nagapanago sa balasbalason nga kaidadalman.

Ang mga mata sang mga stingray yara sa ibabaw sang ila ulo, samtang ang ila baba yara sa ubos. May matig-a sila nga ngipon kag mabakod nga sag-ang, nga sa sini mahapos nila nga madugmok ang mga pakinhason. Amo sini kon ngaa wala sila ginaabiabi sa talabahan, kay ang mga pakinhason amo ang ila paborito nga pagkaon. Ang mga stingray mismo sarang makaon sang mga tawo kag kon kaisa ginagamit ini subong tal-us para sa bay-ad sa mga resipe.

 Ang ila tumalagsahon nga ngalan nga stingray naghalin sa may dalit nga mga tunok sa sirik sang naibabaw nga bahin sang ila malaba nga ikog. Ang ikog sarang makapilas sing masakit kag makahililo kon ang pagi matapakan, mapakig-angutan sing di-nagakaigo, ukon mabutang sa katalagman sang mga kaaway. Ang mga tunok sa sirik masunson nga nagaungot sing madalom sa pilas, nagahimo sini nga mabudlay hukason, kag ginabangdan sang malubha nga impeksion kon ang pilas indi mabulong sing nagakaigo. Kon mapilasan ka sang isa ka pagi, hugasi ini sing maayo sang tubig—sang tubig-alat kon kinahanglanon. Sa gilayon kon mahimo, hulumi ang pilas sa mainit nga tubig, sa init nga masarangan mo. Ang mainit nga tubig nagapatay sang dalit kag nagapakanay sang kasakit. Nian magpadoktor sa gilayon.

Bisan pa nga mahimo ka mahadlok sa ila tunukon nga mga ikog, ang mga stingray indi gid man kinaandan nga masupog kag masunson lamang nga nagagamit sang ila mga ikog kon mabutang sa katalagman. Natukiban ni Bart, nga ginsambit sa umpisa sang artikulo, nga ang mga stingray mainabyanon gali sang maglangoy sila nga mag-asawa kaupod nila sa Cayman Islands sa isa ka lokal nga lugar nga nakilal-an subong duog nga kalan-an para sa mainabyanon nga mga pagi. Sia nagreport: “Nagluhod kami sa idalom, sa mga 5 metros sang tubig. Sang ginpakaon namon sila, ang mga stingray nagkibon sa amon! May yara mga 30 ukon 40 ka pagi nga lainlain sing kadakuon ang naglibot sa amon. Sa pagpangita sing kalan-on, ang mga pagi nagsugod sa amon mga tuhod kag nagsaka paibabaw sa amon atubangan kag likod kag sa amon ulo, hinayhinay nga nagalangoy kag nagasikdol sa amon para sa bisan diutay lamang nga pagkaon. Makatilingala gid kon daw ano kahapos pahagupon ining matahom nga mga tinuga. Nagpahaplos pa gani sila sa amon sang ila mga tiyan sang naglangoy sila sa uluhan namon.” Nasambit ni Bart nga ining mga pagi nangin mahagop gid katama nga sang tanan nga tinuig nga ang mga tawo nagalangoy upod sa ila, wala sing bisan ano man nga narekord nga pag-atake.

Kita nga indi eksperiensiado nga mga manugsalom makatan-aw sang mga pagi sa manabaw nga tubig ukon sa mga aquarium sa bug-os nga kalibutan. Madamong aquarium ang may mga petting pool (mga lugar diin sarang mahikap ukon matandog sing mahigugmaon sang isa) ang mga stingray, kag ang ila mga tunok sa sirik ginkuha na subong pangandam. Si Ron Hardy, tag-iya sang Gulf World, sa Panama City, Florida, nagsiling: “Ang isa sang labing maayo nga halimbawa sang epekto sang pagpakita sa buhi nga mga sapat amo ang amon petting pool para sa mga stingray. Ang mga tawo daw nahadlok sa stingray—halos may phobia—apang dapat ninyo makita kon paano nagbag-o ang ila opinyon sang mabatian nila ang mga kamatuoran gikan sa amon salaysay! Sa tapos nila matandog ang isa, nagdayaw sila sa kagayon kag katahom sang pagi. Sa katunayan, wala na matan-aw sang iban ang salida sang dolphin, nga amo sa gilayon ang nagsunod, agod lamang padayunon ang pagpakig-angot sa mga stingray.”

Ayhan karon nga may nahibaluan ka na sa mga pagi, ang imo kahangawa nabuhinan. Apang, dumduma nga masami sila nagapanago sa balasbalason nga naidalom nga bahin sang manabaw kag maalabaab nga tubig. Gani samtang nagaubog sa subong sini nga mga lugar, sagnuya ang imo mga tiil sa baylo nga alsahon. Sa sining paagi mapaandaman mo ang mga pagi tuhoy sa imo pagpalapit kag sa amo malikawan mo nga matapakan ang pagi kag ayhan mabatyagan ang sudlot sining matahom nga nagalupad nga tinuga sang kaidadalman.

[Laragway sa pahina 16]

Stingray

[Laragway sa pahina 16]

Ang mga tawo daw nahadlok sa mga stingray, apang nagbag-o ang ila panimuot sang mahibaluan nila ang mga katunayan tuhoy sa ila

[Laragway sa pahina 17]

Manta nga pagi

[Kapsion]

© Francois Gohier/Photo Researchers