Ang Orihinal nga Manugtroso Nagatrabaho Gihapon

ANG mga tawo nakaimbento sing madamo nga gamit sa pag-utod sing kahoy, lakip ang mga wasay, sinsel, inugbiak, kag lagari. Yara man ang mga traktura nga may matalom nga mga gato nga makautod sang dalagku nga mga puno sang kahoy. Apang ang pinakadaan nga inug-utod sang kahoy wala ginhimo sang tawo. Ini amo ang mabakod kag matalom nga mga ngipon—ang iya sang beaver, ang orihinal nga manugtroso.

Ang hamtong nga beaver mahimo maglaba sing mga 1.3 metros kag magbug-at sing tubtob sa 27 kilogramos. Bangod ang panampad nga mga ngipon sini sa ibabaw kag sa ubos dalayon nga nagatubo, dapat ini masunson nga baidon sang beaver. Ginakulapan sang matig-a nga anib sang enamel ang kadaygan sang panampad nga mga ngipon sini, nga amo ang nagapatalom sa sini. Nagakurba pasulod kag ginapabakod sang mapag-on kaayo nga mga apipingig, ining kinaugali nga mga sinsel mahapos nga nagautod sang pinakamatig-a nga kahoy.

Mainit nga Balahibo, Mapuslanon nga Ikog

Ang mga tawo nga nagapuyo sa matugnaw nga klima nagaapresyar sa balor sang mainit, indi mabasa nga kunop. Ti, indi na kinahanglan nga magbakal pa ang beaver sing amo sini nga kunop, kay nakunupan ini sing madamol nga balahibo. May nanuhaytuhay nga duag halin sa kayumanggi tubtob sa masili nga kaki, ang balahibo sang beaver may duha ka sampaw. Ang malip-ot nga mga balahibo (ground hair), nga amo ang madabong nga mga balahibo sa idalom, ginahuman sang mapino kaayo nga mga nahot nga may magamay kaayo nga mga siwil nga nagasambudanay agod amligan ang beaver batok sa tubig kag tugnaw. Ang mas malaba, mas madamol nga mga nahot sang balahibo (guard hair) nagaamlig sang malip-ot nga mga balahibo kag nagabulig sa beaver nga indi mabasa. Indi katingalahan nga kon mapabadlak kag mapahining ini, madamo nga tawo ang nanamian gid sang mga panapton nga human sa panit sang beaver! Ti, ang wala pa mahimulbulan nga mga panit sang beaver gingamit gani anay subong isa ka porma sang kuwarta sa Canada!

Ang tanan nga beaver may duha ka paris sang tumalagsahon nga glandula sa puno sang ikog. Ang isa ka paris nagahatag sing pinasahi nga lana, kag ang isa pa nagapatubas sing castoreum, nga maamyon kag may maisog apang indi maantong nga baho. Ginagamit sang beaver ini nga likido sa pila ka paagi, lakip ang pag-amlig nga indi mabasa ang mga balahibo sini kag ang pagganyat sa iban pa nga mga beaver. Mapuslanon man ang castoreum sa mga tawo, kay ginagamit ini sang mga manughimo sing pahumot sa pila nila ka pahumot.

Ang ikog sang beaver pinasahi. Daw bugsay ang korte, mga 0.3 ka metro ang kalabaon sini, kag madamo ang ginagamitan sini. Sa tubig, halimbawa, ang ikog  sang beaver nagapanghikot subong timon sa pagpanakayon. Sa duta ini nagapugong sa beaver samtang ang beaver nagaut-ot sa mga kahoy. Kon may katalagman, ginahampak sang beaver ang ikog sini sa kadaygan sang tubig, ginapaandaman ang tanan nga beaver nga makabati nga magpanago. Apang, sa pagtadlong sa isa ka sayop nga pagpati, wala ginagamit sang beaver ang ikog sini subong isa ka paleta sang kantero sa paghamlit sang lunang sa mga punong sini.

Kalan-on kag Tubig

Ano ang ginakaon sang beaver? Paborito sini ang mahumok nasulod nga panit kag mga bukol sang poplar kag willow nga mga kahoy. Sa amo, samtang nagapulod sing kahoy para sa isa ka proyekto sang pagtukod, nagakaon man ang beaver sing makabulusog nga pagkaon. Kon kaisa, samtang masako ang isa ka beaver sa pagkitkit sa puno sang kahoy, ang isa naman nagatiid kag nagakawat sang pila ka manamit nga panit sa pihak nga bahin sang puno nga indi niya makita.

Sa tigtulugnaw ginagamit sang beaver ang isa ka pinasahi nga talaguan sang pagkaon. Una, nagakutkot ini sing madalom nga buho sa idalom sang tubig—isa ka buluhaton nga indi tuman kabudlay, kay ang beaver makasalom sa sulod sang 15 minutos sa isa ka tion. Pagkatapos sini, ginatangkas sang beaver ang mga sanga sang aspen, willow, kag sang iban pa nga mga kahoy sa kadaygan sang tubig sa ibabaw sang buho. Samtang nagadamo ang sanga nga ginatangkas, nagaluy-on ini tubtob makalab-ot sa idalom sang buho. Sa ulihi, kon malikupan sang yelo ang punong kag  masablagan sang niebe ang hilikuton sa kadaygan, ang kolonya sang beaver may madamo sing suplay nga “talaguan pagkaon” sa idalom sang tubig.

Tuhoy sa tubig, pila lamang ka sapat sa takas ang komportable sa sini subong sang beaver. Luwas sa madamol nga balahibo sini, nga indi mabasa sang tubig bangod sang lana, ang beaver may yara man anib sang tambok sa idalom sang panit nga nagapainit kag nagaamlig sa sini batok sa pinakamatugnaw nga tubig. Ti, ang mga bea­ver nagatakwasanay pa gani sa idalom sang tubig! Bangod ang tubig may importante nga papel sa kabuhi sang mga beaver, indi mo gid sila makita nga nagapuyo malayo sa mga linaw kag mga suba.

Ang mga Beaver kag ang mga Tawo

Ang mga beaver mahagop, kag madali sila nga makig-abyan sa mga tawo nga mabuot sa ila. Ini nga mga sapat pirme mahipid kag matinlo. Sang una, ang Tumandok nga mga Amerikano masunson nga naghupot sang mga beaver subong mga hinuptanan sa ila mga kampo. Apang, antes mo pasudlon ang isa ka beaver sa imo puluy-an binagbinaga anay ini sing maayo. Ang problema amo nga wala sila nagauntat sa pagtukod. “Kon huptan sa sulod sang balay,” sulat sang enhinyero may kaangtanan sa palibot nga si Alice Outwater, “utdon nila ang mga tiil sang mga lamesa kag mga pulungkuan kag maghimo sing gamay nga mga punong sa ulot sang mga kasangkapan.” Mahimo nga amo man ang madangatan sang mga kahoy kag mga haligi sang kudal sa ugsaran.

Apang nag-utwas ang labi pa ka serioso nga problema sa ulot sang mga beaver kag sang mga tawo. Halimbawa, ang iban nga mga tag-iya sang duta nagareklamo nga ang mga punong ginatunaan sang pagtaas sang tubig sa mga suba, nga nagaresulta sa kahalitan sa propiedad. Apang, ginapamatukan sang mga sientipiko kag sang iban pa ang amo nga reklamo paagi sa pagpatalupangod sang mga kaayuhan sa ginahimo sang beaver. Halimbawa ang pagpunong-sing-tubig nga hilikuton sang mga beaver nagasupot kag nagatinlo sang tubig kag nagahatag sing nagasakdag-kabuhi nga kahimtangan sa madamo nga espesyi. Nagasiling pa gani ang iban nga ang mga punong sang beaver nagabuhin sang mga epekto sang pamangag.

Ginabulubanta sang mga biologo nga mga 10,000,000 ka beaver ang nagapuyo karon sa kontinente sang Estados Unidos. Apang, ginabulubanta sang iban nga kapin sa 200,000,000 ang nagapuyo sa amo man nga duog sang nagligad nga 500 ka tuig. Hunahunaa lamang: Minilyon ka “manugtroso” ang nagatrabaho sa kagulangan sang Aminhan nga Amerika antes mag-abot ang nahauna nga mga Europeanhon. Apang, sa baylo nga maabtan ang lamgod nga duta nga wala sing mga kahoy, nakita sadtong una nga mga pumuluyo ang malapad, madabong nga kagulangan. Maathag nga ang mga beaver nagatungod sing importante nga papel sa ekolohiya sang aton planeta. Sa amo, nagapasalamat gid kita nga ang orihinal nga manugtroso nagatrabaho gihapon!

[Kahon/Laragway sa pahina 18, 19]

“Masako Subong sang Isa ka Beaver”

Mahimo nga napanilagan sang tawo nga nag-imbento sina nga prase ang mga beaver nga nagatrabaho, nagapunong sang isa ka suba ukon nagatukod sang ila puluy-an. Sa pagkamatuod, ining mga sapat daw wala ginakapoy samtang ginapang-utod nila ang mga kahoy kag ginapanghakot ini sa duog nga ginatukuran. Kon kaisa, nagakutkot pa gani sila sing mga kanal agod paanuron ang mga materyales sa pagtukod pakadto sa nagakaigo nga lokasyon.

Apang paano ginahimo sang mga beaver ang ila mga punong? Una, agod maangkla ang tinukod, ginaplastar nila ang mga sanga sa idalom sang suba. Kon ini masangkad, ginapakurba sang mga beaver ang ila punong nga sumpong sa ilig sang suba agod mapabakod ini batok sa sulog. Nagagamit sing madamo pa nga kahoy, ginapuno nila ang kasangkaron tubtob sa nagakaigo nga kataason, kag dayon ginakapulan nila ang mga buho paagi sa mga lunang kag mga bato. Agod mangin mapag-on ang punong, ginapabakod ini sang mga beaver sa kilid sa idalom paagi sa pagsulay sing mga sanga sa letso sang suba. Ining mapisan nga mga tinuga nagakay-o pa gani sing regular sang ila hinimuan!

Sa ulihi, isa ka makanay nga punong ang naporma sa suba. Diri sini nagatukod ang mga beaver sang mapag-on nga mga puluy-an—una isa ka simple nga buho sa pangpang sang suba samtang ginatukod pa ang punong kag sa ulihi isa ka puluy-an sa tubig, nagabuklod nga ilistaran nga human sa lunang kag mga sanga sang kahoy. Agod maamligan batok sa mga kaaway nga sapat, nagagamit ang mga bea­ver sang mga alagyan sa idalom sang tubig. Hilway sa katalagman sa sulod, nagapahuway sila kag nagapadaku sang ila boto.

Mapisan gid ang mga beaver. Ginbuhian sang mga sientipiko sa Wyoming, E.U.A., ang napulo ka beaver—lima ka lalaki kag lima ka babayi—sa isa ka duog diin madugay na nga wala sing nakit-an nga beaver. Pagligad sang isa ka tuig, nagbalik ang mga manugpanalawsaw kag nasapwan nila nga ang mga beaver nakatukod sing lima ka nanuhaytuhay nga kolonya kag nakatukod sing 55 ka punong!

[Mga laragway sa pahina 20]

Isa ka beaver nga nagatrabaho; palahuwayan kag punong sang beaver;isa ka boto nga beaver