Pagbantay sa Kalibutan

Mga Taga-Britanya kag Kalingawan

Sang 1999, sa nahauna nga tion, mas daku ang gingasto sang ordinaryo nga taga-Britanya sa mga butang may kaangtanan sa kalingawan sangsa “pagkaon, puluy-an ukon bisan ano pa nga butang sa badyet sang pamilya sa isa ka semana,” report sang Times nga pamantalaan sa London. Sang 1968, 9 porsiento lamang sang kabug-usan nga gastos sang pamilya ang gingamit sa kalingawan, kon ipaanggid sa 17 porsiento karon. Ang consultant sa kunsumidor nga si Martin Hayward nagsiling: “Bangod mas maarang-arang kita sangsa, isiling naton, 30 ka tuig nga nagligad, madamo nga balaklon sa paglingawlingaw nga ginkabig anay nga luho ang ginatamod na karon sang kalabanan nga mga tawo subong kinahanglanon gid. Ginakabig na karon sang kalabanan nga tawo ang pagbakasyon subong ‘kinahanglanon’ sa baylo nga isa lamang ka ‘luyag.’ Ginakabig pa gani sang pila ka tawo ang pagbakasyon sing tatlo ka beses sa isa ka tuig subong kinahanglanon gid.” Ang mga pamilya karon nagagasto sing apat ka pilo sa video kag audio nga mga kagamitan, mga TV, kag mga kompyuter sangsa gingasto nila sang 1968. Sa katunayan, 1 ka pamilya sa 10 ang may Internet, kag 1 sa 3 ang may kompyuter.

Ang Pagpiyongpiyong nga Nagaparepresko

Ang batasan nga magsalig sa caffeine agod madula ang katuyo sa hapon mahimo makapalain, suno sa The New York Times. “Ang pag-inom sing caffeine nagapabatyag sing katuyo,” siling sang eksperto sa pagtulog nga si Dr. James Maas sang Cornell University. “Ang kakulang sang tulog indi mabuhinan paagi sa artipisyal nga mga pangpapagsik.” Sa baylo sang pagpangape, ginapanugda si Maas ang pagpiyongpiyong, diin siling niya “nagapabakod gid sang ikasarang nga mangin atentibo sa mga detalye kag sa paghimo sing importante nga mga desisyon.” Ang malip-ot nga pagpiyongpiyong sa udto, nga indi magsobra sa 30 minutos, makapasag-uli sang kusog sang isa ka tawo nga indi mabudlayan sa pagbugtaw kag indi makaapektar sa mahamuok nga pagtulog sa gab-i, siling sang Times. “Ang pagpiyongpiyong indi dapat dis-ayrihan,” siling ni Maas. “Dapat ini mangin subong sang adlaw-adlaw nga pag-ehersisyo.”

Ang Algudon Nagatubo sa Karnero?

Suno sa surbe sining karon lang nga ginhimo sang European Council of Young Farmers, “50 porsiento sang kabataan sa EU [European Union] ang wala makahibalo kon diin naghalin ang kalamay, 75 porsiento . . . ang wala makahibalo kon diin naghalin ang algudon, kag kapin sa 25 porsiento ang nagapati nga nagatubo ini sa karnero.” Dugang pa, 25 porsiento sang nuebe- kag dies-anyos sa Britanya kag sa Netherlands ang nagapati nga ang mga kahil kag mga olivo nagapanubo sa ila mga pungsod. Ang mga kabataan makakita lamang sang mga patubas sa agrikultura, indi sa uma, kundi sa supermarket, kag natun-an lamang nila ang tuhoy sa agrikultura sa eskwelahan. Mahimo isa ini sang mga rason kon ngaa indi interesado sa panguma subong isa ka propesyon ang madamo nga mga kabataan sa Europa karon. “Sa promedyo,” siling sang konseho, “10 porsiento lamang sang mga kabataan sa EU ang ‘luyag gid’ nga mangin isa ka mangunguma sa ulihi.”

Ang Pag-abyanay Ginasalakay

Ang mas malawig nga mga adlaw sa pagtrabaho, ang mas madamo nga paglakbay sa negosyo, kag ang kalingawan paagi sa elektroniko nga kagamitan “nga nagahupot sa aton nga mapakig-angutan ang bisan ano nga butang magluwas sa mga tawo” may makahalalit nga epekto sa aton personal nga pagpakig-abyan, report sang The Wall Street Journal. “Ang paghinguyang sing tion upod sa mga abyan wala ginatamod subong importante kundi pililian lamang nga nagakuha sang malahalon nga tion gikan sa masako na kaayo nga iskedyul,” siling sang pamantalaan. Apang masapwan sadtong nagapatumbaya sa mga abyan nga kon may trahedya sa pamilya, “wala sing isa ang nahanuklog sa ila,” siling sang sikologo nga si Jan Yager. Sa pihak nga bahin, ang mga pagtuon daw nagapakita nga yadtong may maayo nga mga abyan masami nga nagaagom sing kubos nga kahuol kag balatian kag mahimo pa gani magkabuhi sing mas malawig. “Ang importante gid,” siling sang Journal, “amo ang pagkilala nga ang paghupot sing mga abyan nagakinahanglan sing ekstra nga panikasog, subong sang kinahanglanon nga pagbalanse sa trabaho kag pamilya.”

Matambok Kaayo nga mga Kabataan

“Ang sobra nga katambukon amo ang isa sang labing malubha nga mga problema sa panglawas nga ginaatubang sang mga pamatan-on sa Asia,” paandam ni Dr. Chwang Leh-chii, pangulo sang asosasyon sang mga dietitian sa Taipei, Taiwan. Madamo kaayo ang matambok nga kabataan sa madamo nga bahin sang Asia, ilabi na sa tunga sang mga bata nga lalaki kag sa mga siudad, report sang Asiaweek. Ang pagtuon sa Beijing kasan-o lang nagpakita nga kapin sa 20 porsiento sang primarya kag hayskul nga mga estudyante sa eskwelahan ang matambok kaayo didto. Daw nagapakita ini nga ang mga pamatan-on sa Asia nagahinguyang sing dugang kag dugang pa nga tion sa paglantaw sing TV kag paghampang sing mga video games, siling sang report. Ano ang dapat himuon? Suno sa Asiaweek, ang solusyon wala lamang nasandig sa pagbuhin sang ginakaon sang kabataan kundi, sa baylo, sa pagtingob sang regular nga ehersisyo upod sa maayo nga pagkaon​—⁠isa nga mas madamo ang prutas kag utanon sangsa mantikaon nga mga pamahaw. Nagsiling pa si Dr. Chwang nga ang paghimo nga makalilipay sang makapabalhas nga mga hilikuton amo ang yabi sa kadalag-an. Apang kon wala sing pagbaylo sa mga ugali, siling sang report, ang matambok kaayo nga mga kabataan mahimo magmasakit sing alta presyon, balatian sa atay, diabetes, kag balatian sa hunahuna.