Ang Makabilihag nga Duag sang Koryo Celadon

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA KOREA

SANG 1995 isa ka bahandi ang natukiban sa Truman Library sa Missouri, E.U.A. Ano ini? Ang isa ka magamay nga seramiko nga suludlan sang tubig nga may desinyo nga bulak kag masili-sing-duag nga glaze (isa ka sinamo ilabi na sang mga oxide nga ginahamlit agod maghining ang seramiko). Bisan pa 23 sentimetros lamang ang kataason, ang botelya nagabalor sing mga $3,000,000. Isa ini ka halimbawa sang pottery (mga kulonkulon nga himo sa daga) sa Korea nga kilala subong Koryo celadon, kag ginhatag ini sang gobierno sang Korea sa anay presidente sang Estados Unidos nga si Harry Truman sang 1946.

Ngaa mahal gid katama ang Koryo celadon? Kag ano ang kinatuhayan sini sa iban pa nga mga seramiko?

Isa ka Pinasahi nga Metodo

Ang tawag nga “Koryo celadon” nagapatuhoy sa isa ka pinasahi nga sahi sang seramiko nga ginhimo anay sang panahon sang maragtas sang Korea nga kilala subong panag-on sang Koryo (918-1392 C.E.). * Ang Koreano nga tinaga para sa celadon, ch’ongja, nagakahulugan sing duag-asul nga porselana. Gindayaw gid sang mga Tsino sadto nga panag-on ang celadon, nagagamit sing mga ekspresyon subong sang “pinakamatahom sa idalom sang langit.” Ang masili, masinaw nga asul-berde nga kadaygan sang Koryo celadon ang nagahimo sini nga pinasahi gid.

Ang makagalanyat nga tulad-jade nga berde nga duag amo ang resulta sang pagsamo sang mga duag sang daga kag sang glaze. Ginahimo ini paagi sa pagluto sa hurno sang tagsa sing duha ka beses. Ang Koreano nga istoryador sang taliambong nga si Yang-Mo Chung nagapaathag nga sa sini nga proseso ang suludlan ginakortehan gikan sa daga nga may salsalon. Una, ginaluto ini sa 700 tubtob 800 degrees Celsius. Masunod, ginakulapan ang kadaygan sing glaze nga may calcium carbonate kag 1 tubtob 3 porsiento nga salsalon. Pagkatapos sini, ang suludlan ginaluto liwat​—⁠sini nga tion sa temperatura nga 1,250 tubtob 1,300 degrees Celsius kag nga may diutay nga hangin.⁠ *

Ginapakita sang maid-id nga pagtan-aw sa Koryo celadon nga ang dagway kag korte sini daw kinaugali nga nagasinanto. Ang dumaan nga celadon nga  mga botelya, mga takore, mga pinggan, kag mga tibod nagapakita man sang artistiko nga mga korte kag porma subong sang tradisyunal nga mga panapton kag mga saot pa gani sang Korea. Makita man sa artistiko nga mga desinyo sang mga suludlan ang mga butang tuhoy sa kinaugali. Ginalakip sang mga maninihon ang mga desinyo nga gin-inspirar sang mga bukid, kahoy, bulak, isda, pispis, insekto, kag tawo sa matahom nga mga larawan sa kadaygan sang celadon. Ang pila sang geometriko nga mga desinyo nga gingamit nila makita gihapon sa mga desinyo sang mga pottery karon.

Tan-awon naton karon ang mga duag nga gingamit sa mga desinyo sang celadon. Ang kalabanan nga mga desinyo mga kinulapan nga nagagamit sang itom kag puti nga duag. Sa primero, ang mga maninihon sang Koryo nagsunod sang ila mga pamaagi sa China. Apang wala magdugay nagpakita sila sang ila kaugalingon nga pagkamapahituon. Ang isa ka talalupangdon nga halimbawa amo ang pamaagi sang pagkulap nga ginatawag sanggam. Sa sini nga proseso ang naluyagan nga desinyo ginatigib sa kadaygan sang wala-pa matapos nga suludlan, kag ang resulta nga mga kanalkanal ginakulapan sang puti ukon pula nga daga. Dayon ginaluto ini sa hurno. Sa sini nga proseso ang puti nga daga nagapabilin nga maputi katulad sang niebe, apang ang pula nga daga nangin itom.

Sa maid-id nga pagtan-aw sa celadon, makita ang mapino nga mga litik sa kadaygan sini. Isa bala ini ka depekto? Ano ang kabangdanan sining mga litik? Kon mas masibod ang ginkulap nga desinyo, dapat mas manipis ang glaze agod magalutaw gid ang desinyo. Bangod manipis ini kaayo kag madali mabuong, indi malikawan nga ang glaze sang celadon magaporma sing magagmay nga mga litik sa bug-os nga kadaygan sini​—⁠isa  ka epekto sang pagtinguha nga makatigayon sing isa ka masinaw gid nga kadaygan. Sa amo, ang mga litik ginatamod subong isa ka kinaugali nga dagway sang Koryo celadon kag indi isa ka depekto. Sa katunayan, ang pila ka moderno nga maninihon hungod nga nagagamit sang pangpahining nga nagalitik.

Mga Panikasog Agod Sugdan Liwat ang Paghimo sing Koryo Celadon

Sa tapos ginsalakay sang mga Mongol ang Korea sang maaga nga bahin sang ika-13 nga siglo, madasig nga nagdiutay ang mga Koryo celadon. Sang ulihi, nag-untat sa paghimo ang mga maninihon sing matahom nga mga suludlan, kag ang ila mga metodo sa paghimo sini nangin wala-na-batia nga taliambong. Sa karon, bangod sang mataas nga bili sang Koryo celadon kag sang diutay lamang nga kadamuon sini, ang moderno nga mga maninihon determinado nga sugdan liwat ang paghimo sini. Paagi sa pag-usisa sa mga tinipik sang dumaan nga celadon, nakahimo sila sing pila ka bilog nga halos pareho sing kadakuon kag porma sa mga orihinal, kag ang pila ka maninihon nagsiling nga nagmadinalag-on kuno sila sa paghimo sing duag nga kaanggid sa makabilihag nga duag sang dumaan nga Koryo celadon. Apang, mabudlay ang paghimo liwat sing sibu nga komposisyon sang dumaan nga glaze​—⁠isa ka glaze nga ginhimo nga nagagamit lamang sing kinaugali nga mga materyales.

Ang moderno nga mga maninihon nagaatubang man sa hangkat sang pag-ilog sa iban nga mga detalye, subong sang kon paano lutuon ang pottery sa hurno kag kon ano kadugay. Ang mga manugpanalawsaw sa Celadon Research Institutes sa Korea nag-eksperimento sa nanuhaytuhay nga mga materyales kag mga pamaagi agod mahimo liwat ang makabilihag nga duag sang Koryo celadon.

Sining karon lang nga tinuig, ang madugay-na-nadula nga mga bahandi sang Koryo celadon natukiban. Halimbawa, sang 1995 isa ka mangingisda ang namat-od nga manghikot may kaangtanan sa mga sugilanon nga nabatian niya tuhoy sa mga tinipik sang pottery nga nagasangit sa mga lambat. Upod sa iban pa nga mga mangingisda, ginsugdan niya ang pagpangita sa mga pottery. Sang ulihi nakakuha sia sing 129 ka bilog nga celadon. Pagkatapos sang kadalag-an sining mga mangingisda, ang Korean Cultural Property Preservation Bureau nagpatok sing isa ka manug-usisa nga grupo. Nasalapuan nila ang isa ka barko nga naglugdang samtang karga ang mga celadon, kag sa sulod sang pila ka bulan nakakuha ang grupo sing tubtob sa 463 ka bilog! Maathag nga ini tanan nagpakunyag gid sa mga manugpanalawsaw sang celadon kag sa mga istoryador sang taliambong.

Pagtan-aw sa Koryo Celadon Karon

Paano mo makita ang katahom sang Koryo celadon karon? Ayhan mahimo nimo maduaw ang mga eksibit sang taliambong sang Korea sa pila ka bantog nga mga museo sa kalibutan, subong sang British Museum ukon sang Metropolitan Museum of Art sa New York. Mas maayo pa, kon makakadto ka sa Korea, mahimo nimo maduaw ang banwa sang Kangjin, diin makita ang pinakamadamo nga dumaan nga mga hurnuhan sang celadon. Ukon mahimo nimo makadtuan ang isa sang pila ka tuigan nga kapiestahan sa seramiko nga ginahiwat sa Probinsia sang Kyŏnggi. Didto makita mo ang paghimo sing celadon. Matilawan mo pa gani nga maghimo sing celadon. Mahanduraw mo bala ang imo kaugalingon nga nagakorte mismo sang isa ka suludlan, nagatigib sa sini sing mga tinaga ukon mga desinyo, nagaluto sini sa hurno, kag sa katapusan nagauyat sang nahuman na nga produkto?

Siempre, mahimo mo man matigayon ang moderno nga celadon sa mga department store ukon sa mga souvenir shop. Didto, ginadispley ang mga plorera, mga set sang tasa sa tsa, kag iban pa nga sahi sang suludlan​—⁠ginhimo man sa kamot sang lokal nga mga maninihon ukon ginhimo sa isa ka pabrika. Ayhan mahimo mo paimnon ang imo mga bisita sing Koreano nga tsa nga ginagamit ang celadon nga mga tasa samtang ginapunihan sang celadon nga plorera nga puno sing mga bulak ang imo lamesa.

[Mga footnote]

[Laragway sa pahina 17]

Isa ka orihinal nga plorera sang ika-12 nga siglo

[Kapsion]

The Collection of National Museum of Korea

[Laragway sa pahina 18]

Detalye sang isa ka Koryo celadon nga nagapakita sang pinasahi nga pagkulap