Ang mga Kabataan Takus nga Maluyagan kag Higugmaon

“HATAGI sing diutay nga gugma ang isa ka bata, kag matigayon mo ang daku nga balos.” Ginsulat ini sang ika-19 ka siglo nga Ingles nga manunulat kag kritiko nga si John Ruskin. Ayhan ang kalabanan nga mga ginikanan magaugyon nga ang mga kabataan takus higugmaon, indi lamang bangod sang gugma nga ginabaton bilang balos kundi, sing labi pa ka importante, bangod sang positibo nga epekto sini nga gugma sa ila.

Ang libro nga Love and Its Place in Nature nagsiling, halimbawa, nga kon wala sing gugma “ang kabataan mahimo mapatay.” Kag si Ashley Montagu, kilala nga antropologo nga natawo sa Britanya, nagsiling pa: “Ang bata nga wala gid ginhigugma tuhay kaayo sa biokemiko, pisiolohiko, kag sikolohiko nga paagi sa isa nga ginhigugma. Tuhay pa gani ang pagdaku sang nauna sa naulihi.”

Ang Toronto Star nagreport tuhoy sa isa ka pagtuon nga nagdangat sa amo man nga mga paghinakop. Ini nagsiling: “Ang mga kabataan nga ginpadaku nga wala pirme ginahakos, ginaangga ukon ginahapulas . . . may yara di-normal nga kadamuon sang mga hormone sang kahuol.” Sa pagkamatuod, ang pisikal nga pagpatumbaya sa tion sang pagkalapsag “may madugay gid nga mga epekto sa pagtuon kag sa memorya.”

Ginapadaku sining mga tukib ang pagkakinahanglanon sang pisikal nga presensia sang mga ginikanan. Kay kon wala, paano magtubo ang mabakod nga kaangtanan sa ulot sang ginikanan kag bata? Apang sing makapasubo, bisan sa manggaranon nga mga bahin sang kalibutan, ang huyog karon amo ang pagpanikasog nga iaman ang mga kinahanglanon sang bata nga malayo sa iya mga ginikanan. Ang mga kabataan ginapalakat sa eskwelahan, ginapalakat sa Sunday school, ginapalakat sa trabaho, ginapalakat sa summer camp, kag ginahatagan sing kuwarta kag ginapalakat sa mga lugar nga may kalingawan. Napahilayo sa pamilya, minilyon ka kabataan ang kinaugali nga nagabatyag​—bisan sing di-hungod—nga napatumbayaan, wala maluyagan, kag wala ginahigugma, nga ginapalibutan sang mapintas nga kalibutan sang mga hamtong. Ining kinaandan nga balatyagon sa tunga sang mga kabataan mahimo nga isa ka rason kon ngaa may ginabulubanta nga 3,000 ka kabataan nga nagapuyo sa mga kalye sa Berlin. Isa ka halimbawa amo ang pamatan-on nga si Micha, nga nagsiling: “Wala na sing may naluyag sa akon.” Ang nuebe-anyos nga Aleman nga bata nga lalaki nagyamo man: “Maayo pa nga mangin ido na lamang namon ako.”

Madamo nga Paagi sang Pagmaltrato sa mga Kabataan

Ang pagpatumbaya sa bata isa ka sahi sang pagmaltrato nga nagapakita sing kakulang sang ginatawag sang Biblia nga “kinaugali nga gugma.” (Roma 1:31; 2 Timoteo 3:3) Kag mahimo ini magdul-ong sa mas malain pa nga mga sahi sang pagmaltrato. Halimbawa, sugod sang Internasyonal nga Tuig Sang Bata sang 1979, ginhatagan sing mas daku nga igtalupangod ang mga problema tuhoy sa pisikal nga pagmaltrato kag seksuwal nga pag-abuso sa mga kabataan. Siempre pa, ang husto nga mga estadistika mabudlay tipunon, kag nanuhaytuhay ini sa nagkalainlain nga mga duog. Apang wala gid duhaduha nga ang emosyonal nga mga halit nga ginadala sang gin-abusuhan sa sekso nga mga kabataan padulong sa pagkahamtong mabudlay madula.

Bisan ano man nga sahi sang pagmaltrato, nagapaalinton ini sa mga kabataan sang ideya nga wala sila ginahigugma kag wala maluyagi. Kag ini nga problema daw nagadugang pa. Suno sa Aleman nga pamantalaan nga Die Welt, “dugang kag dugang nga kabataan ang nagadaku nga mangin mga mahuyang sa katilingban.” Ini nagadugang: “Ang mga kabataan kulang sang kainit sang puluy-an. Suno kay [Gerd Romeike, ang direktor sang isa ka sentro sang paggiya sa bata sa Hamburg], ang emosyonal nga kaangtanan sa ulot sang mga kabataan kag mga ginikanan labi nga nagaluya, ukon wala gid ini matukod una sa tanan. Ini nga kabataan nagabatyag nga ginapatumbayaan, kag ang ila handum para sa kalig-unan wala matuman.”

Ang mga kabataan nga gindingutan sang ila kinamatarong nga maluyagan kag higugmaon mahimo maghinakit, nagapaupok sang ila mga kabang-awan sa mga nagpatumbaya sa ila ukon ayhan sa katilingban  subong kabilugan. Sang nagligad nga mga isa ka dekada, ang report sang isa ka task force sa Canada nagpukaw sang pagkinahanglan sing gilayon nga paghulag sa kahangawa nga basi ang bug-os nga kaliwatan “nga nagahunahuna nga ang katilingban wala gid sing pag-ulikid sa ila” madula.

Ang wala ginahigugma kag wala maluyagi nga mga kabataan mahimo masulay sa paglayas sa balay agod makapalagyo sa ila mga problema, apang mabug-at pa gali nga mga problema ang masalapuan nila sa mga siudad nga ginasit-an sang krimen, droga, kag imoralidad. Sa katunayan, sang nagligad nga kapin sa 20 ka tuig, ginbulubanta sang mga pulis nga 20,000 ka laas-laas nga ubos sa 16 anyos ang nagapuyo anay sa isa lamang ka metropolitan nga lugar sang Estados Unidos. Ginlaragway sila subong “mga patubas sang naguba nga mga puluy-an kag sang kapintas, sa masami ginahimo sang palahubog ukon nagadroga nga mga ginikanan. Nagadangop sila sa mga kalye, nagpampam agod mabuhi kag nian, ginsakit sang mga bugaw kag nadulaan sing pagtahod sa kaugalingon, nagakabuhi sa kahadlok nga basi balusan kon magtinguha sila nga magbugras sa ilegal nga buhat.” Sing makapasubo, walay sapayan sang bunayag nga mga panikasog agod bag-uhon ining makaluluoy nga kahimtangan, yara ini gihapon.

Ang mga kabataan nga nagadaku sa mga sirkunstansia nga ginlaragway sa ibabaw nangin di-timbang nga mga hamtong, sa masami wala sing ikasarang sa pagpadaku sa ila kaugalingon nga mga anak sing nagakaigo. Bangod sila mismo wala maluyagi kag wala ginahigugma, nagapanganak sila sa ulihi sing amo man nga sahi​—⁠mga kabataan nga nagabatyag nga wala maluyagi kag wala ginahigugma. Ang isa ka Aleman nga politiko nagpabutyag sini sing malip-ot sa sining paagi: “Ang mga kabataan nga wala ginahigugma nangin mga adulto nga puno sing dumot.”

Siempre pa, minilyon ka ginikanan ang nagahimo sang ila bug-os nga masarangan agod pat-uron nga mahibaluan sang ila mga kabataan nga naluyagan sila kag ginahigugma. Wala lamang nila sila ginasugiran sini kundi ginapamatud-an ini paagi sa paghatag sa ila mga kabataan sing mahigugmaon nga pag-atipan kag personal nga igtalupangod nga takus sa tagsa ka bata. Walay sapayan sina, yara gihapon ang mga problema​—⁠mga problema nga labaw gid sa ikasarang sang indibiduwal nga mga ginikanan nga lubaron. Halimbawa, sa pila ka bahin sang kalibutan, ang di-himpit nga mga sistema sang tawo sa ekonomiya kag sa politika napaslawan sa pag-aman sa mga kabataan sing bastante nga pag-atipan sa lawas, nagakaigo nga edukasyon, kag supisyente nga pagkaon, subong man sing pangamlig gikan sa salot sang pagpaobra sa mga kabataan sa lamharon nga edad kag makaluluoy nga mga kahimtangan sa pangabuhi. Kag sa masami ining mga kahimtangan ginapalubha sang makagod, garok, mahamkunon, kag wala pasunaid nga mga hamtong.

Si Kofi Annan, sekretaryo-heneral sang Nasyones Unidas, nagsambit sang pila sang dalagku nga mga problema nga ginaatubang karon sang mga kabataan sang nagsulat sia: “Minilyon ka kabataan ang padayon nga nagabatas sang makahaladlok nga mga pagtampalas sang kapigaduhon; ginatos ka linibo ang nagaantos sang mga epekto sang inaway kag kagumon sa ekonomiya; napulo ka libo ang nangin baldado sa mga inaway; madamo pa ang nailo ukon napatay bangod sang HIV/AIDS.”

Apang indi tanan nga balita malain! Ang mga ahensia sang Nasyones Unidas, subong sang United Nations Children’s  Fund (UNICEF) kag sang World Health Organization, nagpangabudlay sing lakas agod mapauswag ang kaayuhan sang mga kabataan. Si Annan nagsiling: “Madamo pa nga bata ang natawo nga mapagros kag madamo pa ang ginaamligan batok sa balatian; madamo pa ang makabasa kag makasulat; madamo pa ang hilway sa pagtuon, sa paghampang kag sa pagkabuhi lamang subong mga kabataan sangsa ginhunahuna nga posible bisan sang nagligad nga malip-ot nga dekada.” Apang, nagpaandam sia: “Indi kita dapat magbatyag nga kontento na lamang sa nagligad nga mga hinimuan.”

Yadtong Takus sang Pinasahi nga Igtalupangod

Ang pila ka kabataan takus sang pinasahi nga igtalupangod. Sang maaga nga bahin sang katuigan 1960, ang kalibutan nakibang sa pagpamati sa mga report halin sa kapin sa isa ka dosena ka pungsod tuhoy sa pagkabun-ag sang linibo ka ginatawag nga thalidomide children. Kon ginainom sang nagamabdos nga kababayin-an, ang pangpakalma kag pangpatulog nga pildoras nga thalidomide may yara wala ginapaabot nga lamita nga epekto nga nagresulta sa pagbun-ag nila sang mga kabataan nga may naitos ukon kumpol nga mga batiis. Ang mga butkon kag mga batiis masunson nga kaangay lamang sang mga flipper (daplak nga batiis).

Pagligad sang apat ka dekada ang kriminal nga mahimo magpiang ukon magbaldado sa mga kabataan amo ang land mine (bomba nga nalubong sa duta).⁠ * Ginabulubanta sang iban nga kutob sa 60 milyones tubtob sa 110 milyones ka aktibo nga bomba ang nalapta sa bug-os nga kalibutan. Mga 26,000 ka tawo ang nagakapatay ukon nagakabaldado kada tuig​—⁠pati na ang madamo nga kabataan. Sugod sang 1997, sang nadaug ni Jody Williams ang Nobel Peace Prize tungod sa kampanya niya nga dumilian ang mga land mine, ginhatagan sing daku nga igtalupangod ini nga problema. Apang yara gihapon ang mga latagon sang bomba. Ang isa ka Aleman nga politiko nagsiling may kaangtanan sa mga panikasog nga dulaon sa kalibutan ang mga land mine: “Kaangay ini sang pagpanikasog nga sag-ahon ang bathtub nga nagagamit sing kutsarita samtang nagatubod ang gripo.”

Ang isa pa ka grupo sang mga kabataan nga nagakinahanglan sing pinasahi nga igtalupangod amo ang mga gindingutan sang ila mga ginikanan. Tuyo ni Jehova nga Dios, ang Manunuga sang tawo, nga ang mga kabataan magdaku nga may mahigugmaon nga pag-atipan sang iloy kag amay. Ang isa ka bata nagakinahanglan kag takus sining timbang nga pagkaginikanan.

Ang mga balay-alaypan kag mga ahensia sa pagpaayop nagatinguha nga talupangdon ang mga kinahanglanon sang mga kabataan nga gindingutan sing mga ginikanan. Apang, sing makapasubo, ang pila sang imol nga mga kabataan nga nagakinahanglan gid nga ayupon amo mismo ang masunson nga labi nga ginapasipakpakan​—⁠ang mga masakiton, mapigaw sa pagtuon, may sablag sa pisikal, ukon may dumuluong nga mga ginikanan.

Gintukod ang mga organisasyon nga nagapalig-on sa mga indibiduwal sa pag-amot sing kuwarta sing tayuyon kag sa amo “maayop” ang isa ka bata nga nagapuyo sa imol nga pungsod. Ang gin-amot nga kuwarta ginagamit agod paeskwelahon ang bata ukon agod amanan sang mga kinahanglanon sa kabuhi. Kon gusto, mahimo pa gani magbayluhanay sing mga retrato kag mga sulat agod pabakuron ang kaangtanan. Bisan pa nakabulig, ini nga kahimusan indi gid ang himpit nga solusyon.

Ang isa pa ka makawiwili nga halimbawa nga ginahimo agod buligan ang mga kabataan nga gindingutan sing mga ginikanan amo ang hublag nga  sang 1999 naghugod sing tunga sa siglo nga hilikuton.

Ang SOS Children’s Village

Sang 1949, si Hermann Gmeiner nagtukod sa Imst, Austria, sang ginatawag niya nga SOS Children’s Village. Sugod sa sining diutay nga ginsuguran, ang iya organisasyon nagdaku agod maglakip sa mga 1,500 ka minuro kag sa kaanggid nga mga institusyon nga makita sa 131 ka pungsod sa Aprika, Amerika, Asia, kag Europa.

Ginpasad ni Gmeiner ang iya hinimuan sa apat ka nagagiya nga mga prinsipio​—⁠iloy, mag-ulutod, puluy-an, kag minuro. Ang “iloy” amo ang nagahuman sang sadsaran para sa isa ka “pamilya” nga may lima ukon anom—ayhan madamo pa—nga kabataan. Nagapuyo sia upod sa ila kag ginatinguhaan nga pakitaan sila sing gugma kag igtalupangod nga ginapaabot sa isa ka matuod nga iloy. Ang mga kabataan nagapabilin nga magkaupod sa isa ka “pamilya” kag upod sa isa gihapon ka “iloy” tubtob mag-abot ang tion nga maghalin sila sa “puluy-an.” Ang lainlain sing pang-idaron nga mga kabataan ginalakip sa “pamilya.” Bangod may magulang kag manghod nga “mga utod nga lalaki” kag “mga utod nga babayi,” ang mga kabataan nagatuon sa pag-atipan sa isa kag isa, sa amo ginabuligan sila nga mangin indi maiyaiyahon. Ginapanikasugan nga tingubon ang kabataan sa isa ka “pamilya” samtang bata pa kon mahimo. Ang tunay nga mga mag-ulutod pirme ginatingob sa isa ka “pamilya.”

Ang mga minuro ginahuman sang mga 15 ka “pamilya,” ang tagsatagsa nagapuyo sa iya kaugalingon nga balay. Ang tanan nga kabataan ginahanas agod buligan ang ila “iloy” sa paghimo sang kinahanglanon nga mga hilikuton sa puluy-an. Bisan pa wala sing amay, ginahimo ang aman para sa suporta sang lalaki sa paghatag sing amaynon nga laygay kag sa pagpadapat sing kinahanglanon nga disiplina. Ang mga kabataan nagatuon sa lokal nga mga eskwelahan. Ang tagsa ka “pamilya” nagabaton sing isa ka pat-od nga allowance kada bulan para sa mga galastuhon. Ang pagkaon kag panapton ginabakal mismo sa minuro. Ang tulumuron amo agod maanad ang mga kabataan sa tipiko nga pagkabuhi sang pamilya lakip ang tanan nga problema kag kalipay sini, nga nagabulig sa ila sa pagkabuhi, kon mahimo pa, sing normal. Nagahanda ini sa ila sa pagtukod sang ila kaugalingon nga pamilya kon maghamtong na sila.

Nagapangita Gihapon sing Nagakaigo nga Solusyon

Ang mga ahensia sa pagpaayop, mga balay-alaypan, SOS Children’s Village, UNICEF, kag kaanggid nga mga organisasyon ukon mga grupo may maayo nga tinutuyo kon nagatinguha sila sa paghatag sing pagsakdag sa imol nga mga kabataan. Apang wala sing isa sa ila ang makapanghiwala sa kamatuoran nga ang pila ka tawo mga imol. Bisan pa luyag nila, indi nila maamanan ang piang nga bata sing mapagros nga mga batiis, mapaaktibo ang may diperensia sa isip nga bata, mahiusa liwat ang bata sa iya nagbulagay ukon nagdiborsio nga mga ginikanan, ukon mabalik sia sa mahigugmaon nga paghakos sang isa ka napatay nga ginikanan.

Magatinguha man sila, ang mga tawo indi gid makaaman sing nagakaigo nga solusyon sa mga problema sang mga kabataan. Apang malubad ini! Huo, kag ayhan sing mas maaga sangsa mahimo nga ginapaabot mo. Apang paano?

[Footnote]

[Mga laragway sa pahina 8, 9]

Ang isa ka bata nagakinahanglan kag takus sang gugma sang duha ka ginikanan