Ikaw Bala May Daw Nagakalam nga mga Batiis?

GAB-I na. Komportable kag nagapahuway ka sa imo hiligdaan. Nian nagasugod ini​—⁠inang daw may nagakamang sa imo mga batiis. Indi mahimo nga indi mo ini pagsapakon. Ang lamang nga paagi nga maumpawan amo ang magbangon kag maglakatlakat. Ang paglakatlakat makabulig, apang kon maghigda ka liwat, nagabalik ang ginabatyag. Luyag mo magtulog, apang indi mahimo. Kon naeksperiensiahan mo ini, wala ka nagaisahanon. Halimbawa, ayhan tubtob sa 15 porsiento sang populasyon sa Estados Unidos ang may amo sini nga kahimtangan.

Bisan pa wala mahibaluan sang madamo nga doktor ukon mabulong nila sing nagakaigo ini nga balatian, indi ini bag-o. Sang 1685 ang isa ka doktor nagsulat tuhoy sa mga tawo nga kon nakahigda na nagabatyag sing “tuman gid nga Kakalam” sa ila mga butkon kag mga batiis amo nga sila “indi na makatulog, nga daw yara sila sa isa ka Duog nga tuman gid ang Pagpaantos.”

Ang isa ka problema sa pagkilala sini nga balatian amo nga wala sing pag-usisa sa laboratoryo nga makapat-od kon ang isa ka tawo may yara sini. Mahibaluan lamang ini paagi sa mga sintoma sini. Ang may ihibalo nga doktor mahimo mamangkot: ‘Mabatyagan mo bala nga daw may nagakamang sa isa ukon sa magtimbang nimo nga batiis? Nabatyagan mo man bala ini sa imo mga butkon? Nagakadula bala ang ginabatyag mo kon magbangon ikaw kag maglakatlakat, magpaligo, ukon magmasahe sang imo mga batiis? Nagautwas bala kon kaisa ang makaulugot nga pamatyag kon magpungko ka sing madugay, subong sang kon yara sa salakyan ukon sa eroplano? Masami bala ini nagatublag sa imo sa gab-i? Naeksperiensiahan man bala sang bisan sin-o sa mga katapo sang imo pamilya ini nga problema? Nagasiling bala ang imo tiayon nga kon kaisa nagauyog ang imo mga batiis kon nagakatulog ka?’ Kon huo ang imo sabat sa pila sining mga pamangkot, mahimo maghinakop ang doktor nga may yara ikaw restless legs syndrome (RLS).

Ang mga Nagamasakit Sini

Para sa pila, ang RLS isa ka indi tanto kalubha nga balatian nga may panalagsa nga mga sintoma. Para sa iban, mas malubha ini, nga ginabangdan sang malubha nga insomnia (kabudlayan sa pagtulog) nga nagaresulta sa kakapoy kon adlaw nga nagasablag gid sang matag-adlaw nga pagkabuhi. Ang isa ka nagamasakit nagsiling: “Ang pamatyag ko daw may nagasaug kag nagakamang nga mga ulod sa akon mga batiis. Kinahanglan itulutindak ko ang akon mga batiis agod madula ang ginabatyag.”

 Ang RLS nagaapektar sa lalaki kag babayi kag kinaandan ini kag mas malubha sa mga tigulang. Masami nga makita ini sa mga tawo nga singkwentahon sing edad, bisan pa nga sa masami may mga sintoma nga makita na mga dekada pa antes. Kon kaisa ang mga sintoma maasoy halin sa pagkabata. Apang, sa masami, ang RLS indi matalupangdan sa mga kabataan. Bangod indi sila makapahimunong ukon pirme indi mahim-os, ang mga lamharon nga may RLS masami nga ginatawag nga “hyperactive” (sobra ka hulagan).

Bisan pa ginakilala sang mga eksperto nga ang RLS isa ka balatian sa nervous system, ang kabangdanan sini mabudlay pat-uron. Para sa kalabanan nga nagamasakit sini, indi mahibaluan ang kabangdanan. Apang, ang RLS naangot sa pila ka kabangdanan. Halimbawa, ang RLS makita sa mga pamilya, nagalaton paagi sa genetiko gikan sa mga ginikanan pakadto sa ila kabataan. Ang pila ka nagamabdos nga mga babayi nakaeksperiensia sang mga sintoma sang RLS, ilabi na gid sa katapusan nga mga binulan sang ila pagmabdos. Pagkatapos makabata, masami nagakadula ang balatian. Kon kaisa ang balatian, subong sang manubo nga iron ukon kakulang sang pila ka bitamina, ginatunaan sang RLS. Ang malubha nga balatian mahimo man tunaan sang mga sintoma sang RLS​—⁠ilabi na ang problema sa batobato, diabetes, rayuma, kag peripheral neuropathy, kahalitan sa mga nerbio sa mga kamot kag mga tiil.

Ang Pagpangita sing Paumpaw

Sing makapasubo, ang RLS wala sing bulong, kag ang mga sintoma masami nga nagalubha pagligad sang mga tinuig. Apang, ang maayong balita amo nga ang RLS mahimo na mapahaganhagan sing maayo, sa masami nga wala sing ginatomar nga mga bulong. Indi isa lang ang solusyon; ang epektibo sa isa ka tawo mahimo nga indi epektibo sa iban. Dapat hibaluon sang mga nagamasakit kon ano nga pagginawi, mga hilikuton, ukon mga bulong ang nagapalala sang mga sintoma ukon nagapaayo sini.

Ang nahauna nga tikang sa pagbulong amo ang pagpat-od kon may pila ka mahimo mabulong nga mga balatian nga ginatunaan sang mga sintoma sang RLS. Para sa mga tawo nga kulang sing iron ukon bitamina, ang pagdugang sa ginakaon sing iron ukon B₁₂ nga bitamina mahimo nga amo lang ang kinahanglan agod mapaugdaw ang mga sintoma sang RLS. Apang, ang pag-inom sing tuman kadamo nga bitamina kag mineral mahimo magabutang sa katalagman sang panglawas sang isa. Sa amo, ang manugbulong dapat konsultahon sa pagpamat-od kon bala ang isa ka tawo dapat mag-inom sing iron ukon vitamin supplement.

Sa pila ka tawo ang caffeine nagapalala sang mga sintoma sang RLS. Ang kape, tsa, tsokolate, kag madamo nga soft drink may caffeine. Ang pagbuhin sang ginainom nga caffeine ukon ang bug-os nga pag-untat sa pag-inom sing caffeine mahimo nagabulig nga mabuhinan ukon madula ang mga sintoma sang RLS. Ang pag-inom sang alkohol masami man nga nagapadugay ukon nagapalubha sang mga sintoma. Paagi sa pagbuhin sang alkohol sa pagkaon ukon pagdula sini, ang iban nakasapo sing paumpaw.

Pagkabuhi nga May RLS

Kon ikaw may RLS, mahimo makabulig ang pagbag-o sang estilo sang pagkabuhi. Bangod ang kakapoy kag katuyo masunson nga nagapalala sang mga sintoma, ang tayuyon nga rutina sa pagtulog makabulig gid. Kon posible, labing maayo nga may malinong, mabugnaw, kag komportable nga kahimtangan sa pagtulog. Ang pagtulog sa palareho nga oras kada gab-i kag pagbugtaw sa palareho man nga oras kada aga makabulig man.

Ang isa ka regular nga programa sa pag-ehersisyo makabulig sa imo agod makatulog sing maayo sa gab-i. Apang, ang makakalapoy nga ehersisyo sa sulod sang anom ka oras antes ka magtulog mahimo may baliskad nga epekto. Natukiban sang pila nga may RLS nga ang haganhagan nga ehersisyo antes sang pagtulog nakabulig sa ila nga makatulog. Tilawi ang nagkalainlain nga mga ehersisyo agod mahibaluan kon ano ang labing maayo para sa imo.

Indi pagpunggi ang huyog sa paghulag. Kon ginapanikasugan mo nga punggan ang paghulag, masami nga nagalala ang mga sintoma. Sa masami ang labing maayo nga solusyon amo ang pagbangon sa higdaan kag paggihogiho. Nasapwan sang iban nga makapaumpaw ang paglakatlakat, pag-unat-unat, pagpaligo sa mainit ukon mabugnaw nga tubig, ukon pagmasahe sang ila mga batiis. Kon kinahanglan nga magpungko ikaw sing madugay, subong sang kon nagabiyahe, mahimo makabulig kon huptan mo ang imo hunahuna nga aktibo paagi sa pagbasa.

Kamusta naman ang pagpabulong? Ang Restless Legs Syndrome Foundation, nga nahamtang sa Raleigh, North Carolina, E.⁠U.⁠A., nagsiling nga “ang pagsugod sing isa ka terapiya nga nagagamit sing bulong mahimo kinahanglanon.” Bangod wala sing isa ka pagbulong nga epektibo sa tanan nga nagabalatian sing RLS, mahimo hibaluon sang manugbulong ang isa nga labing epektibo para sa imo. Nasapwan sang iban nga ang isa ka kombinasyon sang pagbulong amo ang labing epektibo. Kon kaisa ang isa ka pagbulong nga epektibo sa pila ka tion mahimo nga indi na epektibo. Bangod ang pag-inom sing mga bulong kag ilabi na ang kombinasyon sang mga bulong may mga katalagman sa panglawas, importante nga magpakig-angot pirme sa imo manugbulong agod mahibaluan kon ano ang labing maayo para sa imo.