Isa ka Padayon nga Pagpangita sing mga Solusyon

SUGOD sa umpisa gid sini, ang organisasyon sang Nasyones Unidas interesado sa mga kabataan kag sa ila mga problema. Sang talipuspusan sang 1946, gintukod sini ang United Nations International Children’s Emergency Fund (UNICEF) subong isa ka temporaryo nga paagi agod atipanon ang mga kabataan sa mga lugar nga ginhapay sang inaway.

Sang 1953 ining emerhensia nga organisasyon nangin isa ka permanente nga organisasyon. Bisan pa kilala ini karon subong United Nations Children’s Fund, ginhuptan sini ang orihinal nga acronym sini, UNICEF. Busa, sa kapin sa katunga sang isa ka siglo, ang UNICEF nagaaman sa mga kabataan sa bug-os nga kalibutan sing pagkaon, panapton, kag pagpabulong kag nagapanikasog nga atipanon ang mga kinahanglanon sang mga kabataan sa kabilugan.

Ang mga kinahanglanon sang mga kabataan ginhatagan sing daku pa nga igtalupangod sang 1959 sang gin-adoptar sang Nasyones Unidas ang isa ka Deklarasyon sa mga Kinamatarong Sang Bata. (Tan-awa ang kahon, pahina 5.) Ginlauman nga ini nga dokumento magapukaw sing interes sa mga problema sang mga kabataan kag magabulig sa paglubad sini paagi sa pagpalig-on sang suporta sang publiko, sa pinansial kag sa iban man nga paagi.

Apang “pagligad sang duha ka pulo ka tuig,” suno sa Collier’s 1980 Year Book, “ining ‘mga kinamatarong’​—⁠ilabi na ang may kaangtanan sa nutrisyon, kapagros, kag materyal nga kaayuhan—wala gihapon maagom sang madamo sang 1.5 bilyones ka kabataan sa kalibutan.” Gani bilang pagkilala sa padayon nga kinahanglanon agod malubad ang mga problema sang mga kabataan kag nahisuno sa ginpahayag nga mga tulumuron sini, ginpili sang Nasyones Unidas ang 1979 nga Internasyonal nga Tuig Sang Bata. Ang gobierno, sibiko, relihioso, kag mabinuligon nga mga grupo sa bug-os nga kalibutan maabtik sa paghulag sa pagpangita sing mga solusyon.

“Masakit nga Lahog” Lamang Bala ang Tanan?

Sing makapasubo, suno sa isa ka report sang UNICEF, indi maayo ang kahimtangan sang mga kabataan sa imol nga mga pungsod sa tion sang Internasyonal nga Tuig Sang Bata. Pagkatapos sang tuig, mga 200 milyones sa ila ang kulang gihapon sing masustansia nga pagkaon, kag katunga sang mga  nagkalamatay sa 15 milyones nga napatay sa edad nga ubos sa singko anyos ang mahimo mapabangod sa malnutrisyon. Sa 100 ka bata nga nabun-ag kada minuto sadto nga tuig sa sining mga pungsod, 15 ka bata ang napatay antes matapos ang ila nahauna nga tuig. Wala pa 40 porsiento ang nakatapos sing elementarya. Nagakomento sa report sang UNICEF, ang isa ka editoryal sa Indian Express nga pamantalaan nagyamo nga ang Tuig Sang Bata nangin isa ka “masakit nga lahog.”

Nakita na nga daan sang pila ka indibiduwal ini nga kabang-awan. Halimbawa, sa umpisa gid sang tuig, si Fabrizio Dentice nagsulat sa magasin nga L’Espresso: “Kapin pa sa Tuig Sang Bata ang ginakinahanglan agod malubad ang kahimtangan.” Ang magasin nagkomento: “Ang estilo sang pagkabuhi karon ang nagahimo sa aton kon ano kita, kag amo ini ang nagakinahanglan sing pagbag-o.”

Sa padayon nga pagpangita sing mga solusyon sa mga problema sang mga kabataan, isa ka bug-os kalibutan nga komperensia ang ginhiwat sa ulong-talatapan sang NU sang Septiembre 1990. Isa yadto sang pinakadaku nga mga sinapol sang mga lider sang kalibutan sa maragtas. Kapin sa 70 ka lider sang gobierno ang nagtambong. Ang pagtilipon amo ang nagsunod sa Kombension sa mga Kinamatarong Sang Bata, nga ginbaton sing pormal sang Nobiembre 20, 1989, kag ginpatuman sang Septiembre 2, 1990. Sang katapusan sadto nga bulan, ang kasugtanan gin-aprobahan na sang 39 ka pungsod.

“Ang Kombension,” siling sining karon lang sang UNICEF, “madasig nga nangin ang ginabaton sing pinakalapnag nga tratado sang tawhanon nga mga kinamatarong, nga nagtuga sing bug-os globo nga pangpapagsik para sa mga kabataan.” Sa pagkamatuod, sang Nobiembre 1999, ang Kombension ginbaton sing pormal sang 191 ka pungsod. Ang UNICEF nagpabugal: “Labi pa nga pag-uswag ang ginhimo sa paghatag kag sa pag-amlig sa mga kinamatarong sang mga kabataan sang dekada pagkatapos nga ginbaton sing pormal ang Kombension sa mga Kinamatarong Sang Bata sangsa iban pa kaanggid nga panag-on sa maragtas sang tawo.”

Walay sapayan sini nga pag-uswag, si Presidente Johannes Rau sang Alemanya napahulag sa pagkomento: “Makapasubo nga sa panahon naton dapat gihapon kita pahanumdumon nga ang mga kabataan may mga kinamatarong.” Ukon dapat pahanumdumon nga may yara gihapon sila mabug-at nga mga problema! Nagbaton sang Nobiembre 1999 nga “madamo pa ang dapat himuon,” ang UNICEF nagpaathag: “Sa bug-os nga globo,  ginabulubanta nga 12 milyones ka kabataan nga ubos sa edad nga singko anyos ang nagakapatay kada tuig, ang kalabanan bangod sang mahapos matapna nga mga kabangdanan. Mga 130 milyones ka kabataan sa imol nga mga pungsod ang wala nagaeskwela sa elementarya . . . Mga 160 milyones ka kabataan ang kulang gid ukon kulang diutay sing masustansia nga pagkaon. . . . Madamong wala maluyagi nga kabataan ang nagaantos sa mga balay-alaypan kag iban pa nga mga institusyon, nga gindingutan sing edukasyon kag nagakaigo nga pag-atipan sa panglawas. Ining mga kabataan masunson nga ginasakit. Ginabulubanta nga 250 milyones ka kabataan ang nagahimo sing pila ka sahi sang pagpangabudlay.” Ginsambit man ang tuhoy sa 600 milyones ka kabataan nga nagapangabuhi sing puraot kaayo kag sa 13 milyones nga mapatyan sing di-magkubos isa ka ginikanan bangod sang AIDS sa katapusan sang 2000.

Ang makaalayaw nga mga solusyon sa sining mga problema daw maila sa mga lider sang politika. Apang, ang mga problema sang mga kabataan indi lamang limitado sa imol nga mga pungsod. Sa mga pungsod sa Katundan madamo nga kabataan ang nagaantos sing isa ka sahi sang pagdingot.

[Kapsion sa pahina 4]

“Makapasubo nga sa panahon naton dapat gihapon kita pahanumdumon nga ang mga kabataan may mga kinamatarong”

[Kahon/Laragway sa pahina 5]

Ang Deklarasyon sang NU sa mga Kinamatarong sang Bata:

● Ang kinamatarong sa ngalan kag pungsod.

● Ang kinamatarong sa pagpalangga, paghigugma, kag paghangop kag sa materyal nga kalig-unan.

● Ang kinamatarong sa nagakaigo nga nutrisyon, pabalay, kag mga serbisyo sa pagpabulong.

● Ang kinamatarong sa pinasahi nga pag-atipan kon baldado, sa pisikal, mental, ukon sosyal man.

● Ang kinamatarong nga malakip sa una nga makabaton sing pangamlig kag bulig sa tanan nga kahimtangan.

● Ang kinamatarong nga maamligan batok sa tanan nga sahi sang pagpatumbaya, kapintas, kag paghingalit.

● Ang kinamatarong sa bug-os nga kahigayunan sa paghampang kag sa paglingawlingaw kag alangay nga kahigayunan sa walay bayad kag obligado nga edukasyon, agod mapalambo sang bata ang iya indibiduwal nga mga ikasarang kag agod mangin isa ka mapuslanon nga katapo sang katilingban.

● Ang kinamatarong nga mapalambo ang iya bug-os nga ikasarang sa mga kahimtangan nga may kahilwayan kag dignidad.

● Ang kinamatarong nga mapadaku sa espiritu nga may paghangop, kahanuklog, pagpakig-abyan sa mga tawo, paghidait, kag bug-os kalibutan nga paghiliutod.

● Ang kinamatarong nga maagom ining mga kinamatarong ano man ang rasa, duag, sekso, relihion, politika ukon iban nga opinyon, ginhalinan nga pungsod ukon katilingban, kag propiedad, pagkabun-ag, ukon iban nga mga tindog.

[Kapsion]

Sumaryo pasad sa Everyman’s United Nations

[Ginkuhaan sang laragway sa pahina 3]

UN PHOTO 148038/Jean Pierre Laffont

Retrato sang UN

[Ginkuhaan sang laragway sa pahina 4]

Retrato sa pahina 4 kag 5 Giacomo Pirozzi/Panos Pictures