Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Ngaa Ginbayaan Kami ni Tatay?

“Wala ko gid mahangpan kon ngaa nagbiya ang akon amay. Ang nahibal-an ko lang amo ang ginsugid sa akon sang akon iloy.”—James. *

KON ang isa ka amay magpamutos kag magbiya sa balay, masami nga nagabilin sia sing daku nga kasakit kag hinakit. “Nasubuan gid ako sang nagbulagay ang akon amay kag iloy,” siling sang 14-anyos nga si James, nga ginkutlo sa ibabaw. Kag kon ang isa ka amay nagabiya nga wala sing bisan ano man nga pagpaathag kag pagkatapos sini wala na nagapakig-angot, ang iya kabataan mahimo nagapakigbato sa mga balatyagon nga nakasala, ginsikway, kag nagahinakit sa masunod nga tinuig. *

Kon ang imo mismo amay nagbiya, mahimo makailinit nga nahibaluan mo ang rason kon ngaa. “Nagbiya ang akon amay tungod sa lain nga babayi,” siling sang pamatan-on nga si Michael. “Nakita ko sila nga magkaupod sing isa ka bes, kag naakig gid ako. Nagbatyag ako nga ginluiban kami ni Tatay.” Apang, sa pila ka kahimtangan ang pagbiya mahimo mangin isa ka kaumpawan. Si Melissa, nga ang amay isa ka alkoholiko, nagsiling: “Kon nagpabilin sia sa balay, mahimo nga labi kami nga mabudlayan.”

Apang, sa madamo nga kaso, ang mga kabataan wala sing hinalung-ong kon ngaa nagbiya ang ila amay, kag bangod sini, daw labi pa nga masakit nga wala na sia. Matuod, mahimo nahibaluan mo nga ang imo mga ginikanan may mga problema, apang wala mo gid ginhunahuna nga magbulagay sila. Si Robert naghinumdom: “Sang nagbiya si Tatay, wala ko gid mahangpan ang tanan nga nagakatabo. Ang nahibal-an ko lang amo nga may daku nga mga problema bangod pirme nagaaway ang akon mga ginikanan.”

Ngaa nagabiya sa puluy-an ang pila ka amay? Kon ang imo mismo amay nagbiya, tamdon mo bala ini nga isa ka pagsikway sa imo? Kag ngaa ayhan nagapangalag-ag ang imo mga ginikanan sa pagsugid sa imo tuhoy sini? Indi bala nga dapat nila ini ipaathag sa imo?

Kon Ngaa Nagahipos Lang Sila

Ang mga rason sang pagtalikod sang isa ka amay indi gid makalilipay. Masunson nga ang rason amo ang pakighilahi​—⁠ang sayop nga paggawi nga masami ginatago sing maayo sa pamilya. Kon matukiban sang asawa ining sayop nga buhat, mahimo mamat-od sia nga bulagan ang iya bana. Mahimo pa gani niya pangabayon ang iya bana nga magbiya sing malinong antes sugdan ang proseso sang diborsio. Mahimo nga wala gid mahibaluan sang mga kabataan kon ngaa nagakatabo ini.

Apang, tinguhai nga hangpon kon ngaa  nagapangalag-ag ang imo iloy nga isugid sing espesipiko kon ano ang natabo. Ang isa ka rason amo nga nagahunahuna sia nga ang pagsugid sing bisan ano man nga sayop nga buhat sang imo amay magapautwas lamang sing kasakit. Hisayri, man, kon daw ano ka sakit para sa isa ka babayi nga matukiban nga ang iya bana nagaluib. (Malaquias 2:​13, 14) Gani kon ang kabangdanan sang pagbulagay sang imo mga ginikanan amo ang panghilahi, indi matingala kon masakit kaayo para sa imo iloy nga hambalan ini nga butang.

Kamusta naman ang imo amay? Halangpunon nga kon nagluib sia sa imo iloy, indi gid niya luyag nga ipakighambal sa imo ang tuhoy sini. Ang pila ka lalaki ginakonsiensia gid sa ila sayop nga buhat amo nga indi gani nila masarangan nga mag-atubang sa ila mga anak! Apang, wala sapayan sang ila makahuluya nga paggawi, madamo nga amay ang padayon nga nagapalangga sa ila mga anak kag mahimo magtinguha nga makapakig-angot liwat sa ila.

Sa pila ka kaso ang amay nagabiya bangod sang sayop nga buhat sang asawa, kag ginapanikasugan gid niya nga mahuptan ang pagkasuod sa iya mga anak. Apang, sa iban nga kaso, ang pagbulagay indi gid man resulta sang panghilahi, kundi ang putukputukan sang tinuig nga pagsinuay sang mag-asawa.⁠ * (Hulubaton 18:24) Bangod masunson ini nga nagakatabo sing tago, mahimo wala ka sing ideya kon ano ang ginasuayan.

Ang Biblia nagasiling sa Hulubaton 25:​9: “Pangapini ang imo kaugalingon nga kasaba sa imo isigkatawo, kag indi pag-ibuyagyag ang likom sang iban.” Kon kaisa ang pagbaisay sang mag-asawa nagadalahig sing pribado, personal nga mga butang. Mapati ka man ukon indi, ayhan mas maayo pa nga indi mo mabatian ang tuhoy sining mga butang. Luwas pa, ang pagbuyagyag sing “likom” masunson nga nagapalain pa sa kahimtangan. Mahimo mahuyog ka nga magdampig​—⁠nga labi lamang nga nagapalubha sang kal-ang sa imo pamilya. Gani sa kabug-usan, mahimo mas maayo kon taguon na lamang sang imo mga ginikanan ang detalye sang ila ginabaisan.

Batui ang Hinakit Paagi sa Pagtigayon sing Paghantop

Sa gihapon, mabudlay nga indi maakig kag maghinakit kon ang imo amay nagbiya sa balay kag indi mo masabat ang pamangkot nga, Ngaa? Apang, sa Hulubaton 19:​11, ang Biblia nagasiling: “Ang paghantop sang tawo nagapakuli gid [nga wala gid man nagadula] sang iya kaakig.” Kag indi kinahanglan nga mahibaluan mo ang bug-os nga detalye agod matigayon ang paghantop.

Halimbawa, ginabuligan kita sang Biblia nga makita nga ang aton mga ginikanan indi himpit. Ini nagasiling: “Ang tanan nagpakasala kag nakulangan sing himaya sang Dios.” (Roma 3:23) Ang pagbaton sining masakit nga kamatuoran makabulig sa imo nga mahangpan ang mga sayop sang imo mga ginikanan. Halimbawa, kon wala ginatuman sang imo amay ang iya mga sumpa sa pag-asawahay, isa ina ka daku nga kakulangan​—⁠isa nga salabton niya sa Dios. (Hebreo 13:4) Apang wala gid man ini nagakahulugan nga ginsikway ka niya ukon wala ka niya ginapalangga.

Ang tanan nga mag-asawa may “kapipit-an sa ila unod.” (1 Corinto 7:28) Kag bisan pa wala sing balibad ang paghimo nila sini, ang iban nga lalaki kag babayi nagapadaug sa paghimo sing sayop bangod sang mga pag-ipit sang kabuhi sa sining magamo nga kalibutan. Si Robert naghinumdom: “Luyag ni Tatay ang pinakamaayo sa amon. Ginsaylo niya ang pamilya sa isa ka duog diin ginhunahuna niya nga may mas maayo sia nga palangabuhian agod makabalay kami sing matahom kag mangin malipayon ang pamilya.” Apang ang maayo-sing-tuyo nga pagtinguha sang iya amay nga mangin mas maayo ang pangabuhi sang iya pamilya naglain sang ulihi. Si Robert nagpaathag: “Indi na tayuyon si Tatay sa pagtambong sa Cristianong mga miting. Nian nadulaan sia sing trabaho.  Pagligad sang pila ka tion nangin abusado sia sa akon iloy kag sa akon utod nga babayi.” Wala magdugay naglain ang kahimtangan tubtob sa punto nga nagbulagay ang iya amay kag iloy.

Mahimo kuntani nga naakig gid si Robert bangod sang mga kapaslawan sang iya amay. Apang bangod sang paghantop niya sa kahimtangan sang iya amay, naghaganhagan ang iya kaakig. Bisan pa makahalanusbo ang pagbulagay sang iya mga ginikanan, nagtudlo ini kay Robert sing isa ka importante nga butang. Si Robert nagsiling: “Kon magpamilya na ako, dapat mangin una ang espirituwal nga mga butang.”

Si Michael, nga ginsambit kaina, nagapakigbato man sa kaakig. “Luyag ko saklawon ang akon amay bangod sang iya ginhimo sa amon,” siling niya. Apang ginhuptan niya ang kaangtanan sa iya amay. Sa pagligad sang tion, gindula pa gani ni Michael ang iya kaakig kag nagpadayon sa iya pagsinalayo.

Ayhan luyag mo man huptan nga normal ang kaangtanan sa imo amay subong ginapahanugot sang kahimtangan. Matuod, mahimo nga ginsaklaw niya kamo sang imo iloy. Apang mahimo nga wala ka makahibalo sang tanan nga kamatuoran. Kag bisan pa nahibaluan mo nga nakahimo sia sing sayop, sia gihapon ang imo amay. May obligasyon ka nga pakitaan sia sing pagtahod. (Efeso 6:​1-3) Likawi ang “kaakig kag kasingkal kag sininggitanay kag maparas nga hambal” kon nagapakig-angot sa iya. (Efeso 4:31) Kon posible, magpabilin nga wala sing nadampigan may kaangtanan sa pribado nga pagbaisay sang imo mga ginikanan. Paagi sa pagpasalig sa imo mga ginikanan nga ginapalangga mo sila, mahimo mo matigayon ang maayo nga kaangtanan sa ila nga duha.

Indi Ikaw ang Salaon

Ang pagbiya sang imo amay sa puluy-an ayhan amo ang isa sang labing masakit nga butang nga maeksperiensiahan mo. Apang bisan pa indi mo mahibaluan ang bug-os nga rason kon ngaa nagbiya sia, indi kinahanglan magbatyag nga ikaw ang salaon. Matuod, mahimo nga daw isa ini ka pagsikway sa imo. Apang ang pag-asawahay talagsa lang nagakaguba bangod sang mga kabataan. Ang imo mga ginikanan nagsumpa sa Dios nga mag-unungay. Salabton ini nila​—⁠indi nimo​—⁠nga tumanon ini.​—Manugwali 5:​4-6.

Apang, kon ikaw naligban, nagabatyag nga nakasala, ukon nagabatyag nga may salabton, ngaa indi mo tilawan nga sugiran ang imo nga ginikanan? Mahimo nga magahambal sila kag magahatag sa imo sang pila ka kinahanglanon nga pasalig. Si James nga ginkutlo sa umpisa, nagabaton: “Ginhunahuna ko anay nga ako ang balasulon, tubtob nga ang akon iloy kag ang akon amay naghinguyang sing tion kag nakighambal sa akon.” Ang pamatan-on nga si Nancy nagbatyag man nga amo ang salaon sang ang iya amay kag iloy nagbulagay. Pagkatapos sang pila ka beses nga pagpakighambal sa iya iloy, si Nancy nakahinakop: “Indi dapat pagbasulon sang mga anak ang ila kaugalingon tungod sa ginahimo sang ila mga ginikanan.” Huo, ang pagtugot sa imo mga ginikanan nga ‘dalhon ang ila kaugalingon nga lulan’ sang responsabilidad makatapna sa imo nga magbatyag nga nabug-atan sing tuman sa emosyon. (Galacia 6:5) Apang paano mo ini malandas karon nga nagapuyo ikaw sa wala sing amay nga puluy-an? Ang palaabuton nga artikulo sa sining serye magahatag sing pila ka sabat.

[Mga footnote]

[Laragway sa pahina 15]

Indi pagbasula ang imo kaugalingon sa mga problema sang pag-asawahay sang imo mga ginikanan