Pag-atubang sa mga Problema sa “Prostate”

“Sang 54 anyos ako, nagsugod ako sa pagpangihi sing masunson, kon kaisa kada 30 minutos. Bangod sini nga sintoma, nagpakonsulta ako sa doktor, kag natukiban ko nga kinahanglan ko nga ipakuha ang akon prostate.” Kinaandan na ang kaanggid nga mga panaysayon sa mga klinika sa prostate sa bug-os nga kalibutan. Ano ang sarang himuon sang isa ka lalaki agod malikawan ang mga balatian sa prostate? San-o sia dapat magpakonsulta sa doktor?

ANG PROSTATE isa ka korte-walnut nga gland nga nahamtang sa ubos sang barukan kag nagapalibot sa urethra. (Tan-awa ang larawan sang balikawang sang lalaki.) Sa isa ka normal nga hamtong nga lalaki, nagabug-at ini sing 20 gramos kag ang pinakadaku sini 4 sentimetros kadamol, 3 sentimetros kalaba, kag 2 sentimetros kalapad. Ang hilikuton sini amo ang pagpatubas sing pluido nga nagahuman sa mga 30 porsiento sang kadamuon sang semilya (semen). Ini nga pluido, nga may citric acid, calcium, kag mga enzyme, mahimo magpahapos sang paghulaghulag sang mga semilya (ikasarang sa paglangoylangoy) kag sang ikasarang sa pagpabata. Isa pa, ang pluido halin sa prostate nagalakip sa zinc, nga suno sa mga teoriya sang mga sientipiko nagaamlig batok sa mga impeksion sa kinatawo.

Pagmutik sa May Diperensia nga Prostate

Ang madamo gawa nga sintoma sa balikawang sang mga lalaki may yara kaangtanan sa nagabanog ukon may tumor nga prostate. Ang prostatitis​—⁠pagbanog sang prostate—mahimo tunaan sang hilanat, di-komportable nga pag-ihi, ukon kasakit sa sacrum ukon barukan. Kon grabe ang pagbanog sang prostate, indi makapangihi ang pasyente. Kon ang ginabangdan sang pagbanog amo ang bakterya, ang balatian  ginatawag nga bacterial prostatitis, kag mahimo ini maglala ukon indi mag-ayo. Masami ini nga ginaangot sa impeksion sa alagyan sang ihi. Apang, sa mas madamo nga kaso, indi mamutikan ang kabangdanan sang pagbanog, kag bangod sina ang balatian ginatawag nga nonbacterial prostatitis.

Ang kinaandan nga mga problema sa prostate amo ang pirme nga pagpangihi, pagpangihi kon gab-i, pagninit sang ihi, kag ang pagbatyag nga daw may ilihion pa. Ini nga mga sintoma masunson nga patimaan sang benign prostatic hyperplasia (BPH)​—indi makapakanser nga pagbanog sang prostate—nga mahimo makaapektar sa mga lalaki nga lampas sa edad nga 40 anyos. Daku ang posibilidad nga magbalatian sing BPH samtang nagaedad. Makita ini sa 25 porsiento sang mga lalaki nga nagapangidaron sing 55 kag sa 50 porsiento sang mga nagapangidaron sing 75.

Mahimo man tubuan sing peligruso (malignant) nga mga tumor ang prostate. Sa masami, matukiban ang kanser sa prostate paagi sa masunson nga pagpaeksamin, bisan pa nga wala sing mga sintoma sang prostate. Sa mas malubha nga mga kaso, mahimo nga may nasupot nga ihi kag pagbanog sang barukan. Kon ang kanser maglaton sa iban pa nga mga bahin sang lawas, mahimo nga may pagsakit sang likod, neurolohiko nga mga sintoma, kag pagpalamanog sang mga batiis bangod sang pagsupon sa sistema sang mga lymph. Sining ulihi lang nga tuig, ang Estados Unidos lamang nagreport sing mga 300,000 ka bag-o nga kaso sang kanser sa prostate kag sing 41,000 nga napatay bangod sini. Nagapati ang mga sientipiko nga 30 porsiento sang mga lalaki nga nagapangidaron sing 60 tubtob 69 kag 67 porsiento sang mga lalaki nga 80 tubtob 89 ang magabalatian sing kanser sa prostate.

Sin-o Ilabi na ang Mahimo Magbalatian Sini?

Ginapakita sang panalawsaw nga mas posible magbalatian sing kanser sa prostate paglampas sa edad nga 50. Sa Estados Unidos, ini nga kanser duha ka pilo nga mas kinaandan sa itom nga mga lalaki sangsa mga puti. Ang kadamuon sini nga balatian nagakalainlain sa bug-os nga kalibutan, nga madamo sa Aminhan nga Amerika kag mga pungsod sa Europa, indi tanto kadamo sa Bagatnan nga Amerika, kag indi madamo sa Asia. Ginapakita sini nga ang kinatuhayan sa palibot ukon sa pagkaon mahimo nga importante sa pagtubo sang kanser sa prostate. Kon magsaylo ang isa ka lalaki sa  isa ka pungsod nga mas madamo ang nagabalatian sini, mas daku ang katalagman nga magbalatian sia.

Ang mga lalaki nga may mga paryente nga may kanser sa prostate mas daku ang posibilidad nga magbalatian sini. “Kon ang amay ukon utod nga lalaki may kanser sa prostate, doble ang posibilidad sang isa ka lalaki nga magbalatian sini,” paathag sang American Cancer Society. Ang pila sang posible nga mga kabangdanan amo ang edad, rasa, nasyonalidad, medikal nga rekord sang mga katapo sang pamilya, pagkaon, kag pagkadiaktibo sa pisikal. Ang mga lalaki nga madamo sing ginakaon nga tambok kag pirme nagapungko may daku nga posibilidad nga magbalatian sing kanser.

Pagtapna sa mga Balatian sa Prostate

Bisan nga wala pa mahibaluan sing sibu sang mga sientipiko ang kabangdanan sang kanser sa prostate, nagapati sila nga nadalahig ang gene kag hormone. Maayo na lang, sarang naton makontrol ang duha ka  posible nga kabangdanan​—⁠ang pagkaon kag ang pagkadiaktibo sa pisikal. Ginarekomendar sang American Cancer Society ang “paglimite sang pagkaon sing madamo nga tambok halin sa mga sapat kag pilion ang kalabanan nga pagkaon nga ginakaon mo halin sa mga tanom.” Ginarekomendar man sini ang pagkaon sing “prutas kag utan sing lima ukon kapin pa ka beses sa isa ka adlaw” subong man sing tinapay, cereal, pasta, iban pa nga mga produkto sang uyas, kan-on, kag balatong. Ang kamatis, kabugaw, kag sandiya dagaya sa lycopene—mga antioxidant nga nagabulig nga matapna ang halit sa DNA kag mahimo magbulig nga magnubo ang katalagman nga magbalatian sing kanser sa prostate. Ginasiling man sang pila ka eksperto nga mahimo makabulig ang iban nga kahoykahoy kag mga mineral.

Nagapati ang American Cancer Society kag ang American Urological Association nga ang pagpaeksamin sa doktor agod mahibaluan kon may kanser sa prostate ukon wala mahimo makaluwas sing kabuhi. Mahimo gid magmadinalag-on ang pagbulong kon matukiban ang kanser sing maaga. Ginarekomendar sang American Cancer Society nga magpaeksamin kada tuig ang mga lalaki nga lampas sa 50 anyos, ukon lampas sa 45 anyos sa bahin sadtong nalakip sa mga grupo nga mas daku ang posibilidad nga magbalatian. *

Ang pag-eksamin dapat maglakip sing prostate-specific antigen blood test (PSA). Ining antigen isa ka protina nga ginapatubas sang mga selula sang prostate. Nagataas ang nibel sini sa mga balatian sa prostate. “Kon indi normal ang imo PSA test, pangabaya ang imo doktor nga ipaathag ang imo posibilidad nga magbalatian sing kanser kag ang kinahanglan para sa dugang pa nga pag-eksamin,” siling sang American Cancer Society. Ginalakip man ang digital rectal exam (DRE). Paagi sa rectum sang pasyente, mahikapan sang doktor ang bisan anong indi normal nga parte sang prostate gland, bangod ini nga gland nahamtang sa atubangan sang rectum. (Tan-awa ang larawan sang balikawang sang lalaki sa pahina 26.) Makabulig ang transrectal ultrasound (TRUS) test “kon may indi normal nga makita ang PSA ukon ang DRE” kag kon kinahanglan mamat-od ang doktor kon bala irekomendar niya ang pag-biopsy sa prostate gland. Magalawig ini nga pagsayasat sing mga 20 minutos.

Dugang pa sa pagtukib sa kanser sa prostate, ang tuigan nga pagpaeksamin sa ihi mahimo makatukib sing BPH, nga ginsambit kaina, sing maaga, diin indi tanto kabudlay ang pagbulong. (Tan-awa ang kahon “Mga Pagbulong sa BPH.”) Ang paggawi nga matinlo sa moral nagaamlig sa isa ka tawo gikan sa mga balatian sa kinatawo, nga mahimo tunaan sing prostatitis.

Dapat gid amligan kag atipanon ang imo prostate. Ang lalaki nga ginsambit sa panugod sini nga artikulo nagsaysay nga nag-ayo na sia gikan sa iya operasyon. Suno sa iya “ang tanan nga lalaki dapat magpaeksamin sa pagtapna kada tuig,” bisan nga wala sila sing bisan ano nga mga sintoma.

[Footnote]

[Kahon sa pahina 27]

Sintoma sang Benign Prostatic Hyperplasia (BPH)

Instruksion: Sabta ang mga pamangkot sa ubos paagi sa pagtipulon sa nagakaigo nga numero.

Ang pamangkot 1-6 dapat sabton sing:

0—Wala gid

1—Kubos sa isa ka tion sa lima

2—Kubos sa katunga sang tion

3—Mga katunga sang tion

4—Kapin sa katunga sang tion

5—Halos pirme

1. Sang nagligad nga bulan, pagkatapos ka mangihi, daw ano kasunson nga nabatyagan mo nga wala mo mahaw-asan sing bug-os ang imo barukan? 0 1 2 3 4 5

2. Sang nagligad nga bulan, daw ano kasunson nga dapat ka mangihi liwat wala pa duha ka oras sa tapos ka makapangihi?

0 1 2 3 4 5

3. Sang nagligad nga bulan, daw ano kasunson nga nasapwan mo nga nagauntat ka kag nagasugod liwat pila ka beses kon mangihi ka? 0 1 2 3 4 5

4. Sang nagligad nga bulan, daw ano kasunson nga nabudlayan ka nga punggan ang pagpangihi? 0 1 2 3 4 5

5. Sang nagligad nga bulan, daw ano kasunson nga maninit ang imo ihi? 0 1 2 3 4 5

6. Sang nagligad nga bulan, daw ano kasunson nga dapat mo piliton nga makapangihi? 0 1 2 3 4 5

7. Sang nagligad nga bulan, pila ka beses, sa promedyo, nga kinahanglan ka magbangon agod mangihi, halin sa tion sang imo pagtulog tubtob sa tion sang imo pagbangon sa aga? (Tipuluni kon pila ka beses.) 0 1 2 3 4 5

Ang kabug-usan sang mga numero nga gintipulunan amo ang imo BPH ‘symptom score.’ Indi Grabe: 0-7, medyo grabe:8-19, grabe: 20-35.

[Kapsion]

Halin sa American Urological Association

[Kahon sa pahina 28]

Mga Pagbulong sa BPH

▪ MGA BULONG: Madamong lainlain nga bulong ang ginagamit, depende sa mga sintoma sang kada pasyente. Ang imo lamang doktor ang makareseta sini para sa imo.

▪ MABINANTAYON NGA PAGHULAT: Ang pasyente pulupanag-on lamang nga nagapa-medical examination kag wala nagatomar sing bulong.

▪ PAGPAOPERA:

(a) Sa transurethral resection of the prostate (TURP), ginasuok sang manugbusbos sa urethra ang isa ka instrumento (resectoscope) nga may electrical loop nga nagautod sang mga basad kag nagasirado sang mga ugat sang dugo. Indi kinahanglan ang pagpilas sa guwa sang lawas. Nagalawig ini sing mga 90 minutos. Ang transurethral nga mga pamaagi indi tanto ka sakit sangsa pag-opera nga nagapilas sa guwa sang lawas.

(b) Ang transurethral incision of the prostate (TUIP) kaanggid sa TURP. Apang, ini nga pamaagi nagainat sang urethra paagi sa pagpilas sing magagmay sa punta sang barukan kag sa prostate gland mismo.

(c) Ang open surgery ginagamit kon indi magamit ang transurethral nga pamaagi bangod daku gid ang pagbanog sang prostate. Sa open surgery kinahanglan ang pagpilas sa guwa sang lawas.

(d) Ang laser surgery amo ang paggamit sing mga laser agod matunaw ang nagasupon nga basad sang prostate.

Ang pasyente ang dapat magdesisyon kon ano nga pagbulong, kon may yara gid man, ang iya pagabatunon. Ang isa ka report sining karon lang sa The New York Times nagsiling nga ang pila ka eksperto indi gani sigurado bisan sa pagtesting para sa kanser sa prostate, ilabi na sa mas may edad nga mga lalaki, sa bagay nga ini “mahimo mangin isa ka mahinay maglala nga balatian nga indi makatuga sing permanente nga halit sa kapagros, samtang ang pagbulong sa sini mahimo magdala sing malubha nga lamita nga mga epekto.”

[Kahon sa pahina 28]

Mga Butang nga Mahimo Mo Ipamangkot sa Imo Doktor Antes sang Operasyon

1. Ano ang imo ginarekomendar nga operasyon?

2. Ngaa kinahanglan ko magpaopera?

3. May iban pa bala nga mga paagi magluwas sa operasyon?

4. Ano ang mga benepisyo sang pagpaopera?

5. Ano ang mga katalagman sang pagpaopera? (Halimbawa, hemorrhage ukon pagkabaog)

6. Ano ang matabo kon indi ako magpaopera?

7. Sin-o pa ang mahimo ko pamangkutan?

8. Ano ang imo eksperiensia tuhoy sa pag-opera nga wala nagagamit sing dugo?

9. Diin himuon ang operasyon? Ginatahod bala sang mga doktor kag mga nars sang ospital ang mga kinamatarong sang pasyente nahanungod sa pagpatayon sing dugo?

10. Ano nga sahi sang anestisya ang kinahanglan ko? May eksperiensia na bala ang manug-anestisya sa pag-opera nga wala nagagamit sing dugo?

11. Daw ano kadugay ako magaayo?

12. Pila ang magasto sa operasyon?

[Diagram sa pahina 26]

(Para sa kabug-usan sang teksto, tan-awa ang publikasyon)

Larawan sang balikawang sang lalaki

Barukan

Prostate

Rectum

Urethra

[Laragway sa pahina 29]

Ang maayo nga pagkaon kag haganhagan nga ehersisyo makabulig agod mabuhinan ang katalagman nga magbalatian sing kanser sa prostate