Pagbantay sa Kalibutan

Kulang-sing-Oksiheno nga mga Mata

Mahimo nga ginadingutan sang pila nga nagagamit sing contact lens ang ila mga mata sing oksiheno, report sang The Globe and Mail. “Nagabanog ang mga ugat kon ang cornea [ang silangon nga tabon sang mata] indi makatigayon sing oksiheno nga kinahanglan sini paagi sa hangin nga nagadapya sa kadaygan sini kag nagapadaku sang mga ugat sang dugo agod maremedyuhan ini.” Mahimo magresulta ang depektuso nga panan-aw ukon pagkabulag pa gani. Si Dr. Raymond Stein, pangulo sang optalmolohiya sa isa ka ospital sa Toronto, nagsiling nga ang “pinakamalala nga kahimtangan amo kon wala ginahalungan sang pasyente ang iya mga contact lens kag wala nagapatan-aw liwat sa optometrist.” Ginapalig-on sang mga optometrist nga magpakonsulta ang mga pasyente sa isa ka propesyonal sa pag-atipan sa mata agod masiguro nga husto ang ila mga contact lens kag nian sundon ang ginarekomendar nga iskedyul sang paggamit sini kag mga instruksion sa pag-atipan sa mga lens.

Nagausmod ang Pagpakig-abyan sang mga Taga-Brazil

Indi na karon tanto kasunson ang pagpakig-abyan sang mga taga-Brazil kon ipaanggid sang nagligad nga napulo ka tuig, report sang pamantalaan nga O Globo. Suno sa sikologo nga si Maria Abigail de Souza sang University of São Paulo, ang daku nga paindisanay sa patag sang trabaho, ang paghimakas nga mahuptan ang isa ka estilo sang pagkabuhi, kag ang pagbuhin sang tion sa pagliwaliwa tanan nangin mga kabangdanan. Si César Vasconcelos de Souza, medikal nga direktor sa Adventist Healthy Life Center, sa São Paulo, nagsiling: “Agod makatigayon sing matuod nga mga abyan, dapat naton ipaambit ang aton balatyagon, buksan ang aton tagipusuon, kag ipautwas ang masadya kag masubo nga mga butang, ang mabudlay kag mahapos ipabutyag nga mga butang. Nagakinahanglan ina sing tion kag sang pagpabakod sang emosyonal nga mga kaangtanan. Luyag sang kalabanan nga tawo nga ipaambit ang ila balatyagon sa iban apang nahadlok sila nga himuon ini. Agod malikawan ang mga katalagman mas luyag nila ang indi suod kaayo nga pagpakig-abyan.”

Pagkalisod kag Kapung-aw

Ginpakita sang pagsurbe sa mga lalaki kag babayi nga nagapangidaron sing 70 tubtob 79 nga maeksperiensiahan sang pila ka balo nga babayi kag lalaki ang madamo nga sintoma sang kapung-aw pagligad sang tubtob sa duha ka tuig nga napatay ang ila tiayon. Ang mga nagpakigbahin sa pagtuon ginbahinbahin sa anom ka grupo, pasad sa kalawigon sang tion kutob sang napatay ang ila tiayon. Gingamit ang mga interbyu kag mga pamangkot agod mabulubanta ang mga sintoma sang kapung-aw. Sa mga ginsurbe, 38 porsiento ang mga lalaki, kag 62 porsiento ang mga babayi. Natukiban sang pagtuon nga ang kadakuon sang kapung-aw sa tunga sang mga bag-o lang mamatyan siam ka pilo nga mas mataas sangsa minyo nga mga indibiduwal nga wala mapatyan.

Nagiyan sa Pornograpiya sa Internet

Natukiban sang mga manugpanalawsaw nga “di-magkubos sa 200,000 ka nagagamit sing Internet ang nagiyan sa mga site sang pornograpiya, X-rated chat room ukon iban pa nga mga impormasyon sa sekso sa kompyuter,” report sang The New York Times. Ginhimo sang mga sikologo ang pagtuon sa mga unibersidad sang Stanford kag Duquesne kag amo ang isa sang mga nauna nga nagbulubanta sang kadamuon sang mga “nagiyan sa sekso sa kompyuter.” Ang mga manugpanalawsaw nagsiling nga ining mga indibiduwal nagabukas sang X-rated nga mga Web site sing kapin sa 11 ka oras sa isa ka semana. Ginkutlo sang pamantalaan ang mga manugpanalawsaw nga nagasiling: “Isa ini ka natago nga katalagman sa kapagros sang publiko nga madasig nga nagalapnag, sing bahin, bangod pila gid lang ang nagakilala sini nga isa ka katalagman ukon nagatamod sa sini sing serioso.”

Ginahapay sang AIDS ang Aprika

Sang nagligad nga tuig, mas madamo nga tawo ang napatay sa Aprika bangod sa AIDS sangsa inaway, suno kay Kofi Annan, ang sekretaryo-heneral sang Nasyones Unidas. Nagalakip ini sang mga inaway sa Democratic Republic of Congo, Sierra Leone, Angola, Republic of Congo, Ethiopia, Somalia, Eritrea, kag Sudan. Halos dos tersia sang 36 milyones nga nagabalatian sing AIDS sa bug-os nga kalibutan ang nagapuyo sa bagatnan sang Sahara nga bahin sang Aprika. Sa Côte d’Ivoire, ang AIDS nagapatay sang isa ka manunudlo sa kada adlaw sang pag-eskwela, kag sa Botswana, naglip-ot ang kalawigon sang kabuhi halin sa 70 ka tuig pa 41. Ginapaabot sa Zimbabwe nga sa tuig 2005, 60 porsiento sang badyet sa kapagros ang maubos bangod sa HIV kag AIDS, kag bisan ina kulang pa. Ang topiko tuhoy sa AIDS ginalikawan sa Malawi kag Zambia, diin tuman ka damo ang nagabalatian sini; kag sa Bagatnan nga Aprika ginalikawan ang mga may AIDS, report sang pamantalaan nga The Guardian sa London. “Wala pa sing nakahangop sang bug-os nga epekto sini nga kakugmat​—⁠sa kalidad sang pagkabuhi sa Aprika, sa posible nga pagtin-ad sini sa ekonomiya kag sa kalig-on sini sa katilingban kag politika,” siling ni Mr. Annan.