Sunog! Ano nga Pamatay ang Dapat Mo Gamiton?

DAW ano kasunson nga ginaligaran naton inang mahipos nga diutay nga bantay sa dingding nga wala gani ini ginasapak! Apang, sa pila ka adlaw mahimo sini salbahon nga indi masunog ang aton opisina ukon pabrika ukon bisan ang aton puluy-an. Ang mahapos dalhon nga mga pamatay-sunog (fire extinguisher) makabulig sa pagtapna sang isa ka diutay nga problema​—⁠kalaha nga nagadabadaba sa kalan ukon kurtina nga nagkarabkarab bangod sang heater⁠​—⁠kag sa pagkontrol sini. Kaangay sang maabtik-magbalos nga mga hinganiban, gindesinyo ini agod patyon ang mapintas nga kaaway antes ini magbaskog.

Bangod ini nga kaaway madamo sing sahi​—⁠sunog sa kahoy, sunog sa langis kag gasolina, sunog sa koryente⁠​—⁠ang mahapos dalhon nga mga pamatay madamo man sing sahi. Natural lang nga luyag mo makilala ang imo kaaway kag ang imo mga hinganiban. Wala ini nagakahulugan sang pagtigayon sang paghantop sang isa ka propesyonal nga bombero, kundi nagakahulugan ini sang paghibalo sang pila ka sadsaran nga mga prinsipio. Halimbawa, ano ang himuon mo sa masunod nga kahimtangan?

Isa ka panadero ang nag-init sang parilya sang 20 ka bag-o, namantikaan-sing-maayo nga mga bandehado sa pugon sang nagahanda sia sa pagluto sing tinapay. Apang, ang termostat depektuso kag ang temperatura nagtimbuok, nga nagpaalisbong sang mantika. Maabtik nga ginbuksan sang panadero, nga may guantes ang mga kamot, ang pugon kag ginbutong ang parilya. Apang sa paghimo sini, nahanginan ang nagaalisbong nga mantika. Wop! Ang gilayon nga pagsagrab nagpadabdab sang kalayo tubtob sa kisame. Bangod wala masamad, ang panadero dalidali nga naglakat kag nagbalik pagligad sang pila ka segundo nga dala ang isa ka carbon dioxide nga pamatay-sunog kag maabtik nga ginpatay ang sunog. Apang gilayon nga nagdamol pa ang aso, kag ang mantika nagsagrab liwat. Natabo ini sing apat ka beses! Sa kahadlok nga basi maubos ang pamatay, ginbutong sang panadero ang habol para sa sunog (fire blanket) gikan sa malapit nga bulutangan kag gintumbo ini sa ibabaw sang parilya. Sa iya kaumpawan, napalong sini ang kalayo​—⁠kag natapna ini.

Natural lang nga luyag naton gamiton ang labing maayo nga mga hinganiban nga matigayon agod mapatay ang diutay apang makatalagam nga sunog. Apang kon ang panadero may ihibalo tuhoy sa gilayon nga pagsagrab​—⁠nga  posible gid kon may alisbong⁠​—⁠mahimo nga ginpatay lang kuntani niya ang pugon, ginsirhan ang takop sini, kag ginpabay-an na lamang nga magbugnaw ang kaundan sang pugon. Ukon mahimo nga gingamit niya una ang habol para sa sunog kag pagkatapos sini, kon kinahanglanon, ang carbon dioxide nga pamatay. Ano man ang kahimtangan, ginapakita sang eksperiensia ang kapuslanan sang sadsaran nga ihibalo tuhoy sa mga sunog kag kon paano ini labing maayo nga palungon.

Ang “Trayanggulo” nga Nagakahulugan sing Sunog

Ang ginatawag nga trayanggulo sang sunog isa ka sentido-kumon nga pormula nga nagahatag sang mga kinahanglanon para sa pagsagrab: gatong dugangan sang oksiheno dugangan sang init mangin sunog. Kuhaa ang isa lamang ka elemento, kag wala mo lang ginapatay ang sunog kundi ginatapna man ang dugang pa nga sunog. Tan-awon naton kon paano ini nagapanghikot.

GATONG: Kaangay naton, ang sunog nagakapatay kon wala sing pagkaon. Ginagamit sang mga bombero ini nga prinsipio sa mga sunog sa kagulangan kag talamnan kon nagahimo sila sing firebreak (paghawan agod indi maglapta ang sunog) sa banas sang ulo sang sunog. Sa kusina, ang pagpalong sa gatong nagakahulugan lamang sang pagpatay sa gas. Apang, sa iban nga mga kahimtangan, ang pagpalong sa gatong mahimo nga mabudlay kon indi imposible.

OKSIHENO: Sa liwat, kaangay naton, ang kalayo dapat magginhawa. Mag-itsa sa kalayo sing isa ka pala nga duta ukon sing habol para sa sunog, kag ginapalong mo ini. Apang, walay sapayan sini, ang nibel sang oksiheno indi kinahanglan nga mangin sero agod mapalong ang kalayo. Kon buhinan mo ang nibel sang oksiheno halin sa normal nga 21 porsiento sa hangin sa palibot naton nga mangin 15 porsiento, madamo nga elemento​—⁠halimbawa, ang madali magsagrab nga mga likido kag bisan ang iban pa nga mga solido⁠​—⁠ang indi na masunog.

INIT: Ang ginhalinan sang init nga tunaan sing sunog mahimo nga amo ang space heater, kalan, mga alambre sa kargado-sing-sobra nga outlet sang koryente, alipalok ukon baga, kilat, ukon init nga tuga sang nagakadunot nga tanom, nagasungaw nga mga kemikal, ukon iban pa nga mga butang. Dumduma, kon makakita ka sing aso, ilabi na kon nagaalisbong ini gikan sa tambok ukon mantika sa isa ka mainit nga ginhalinan, ang gilayon nga pagsagrab mahimo mahanabo sa pila lamang ka segundo.

Bagay sa Tanan nga Sahi sang Magagmay nga Sunog

Samtang madamo nga puluy-an ang wala sing mga pamatay-sunog, masunson ginapatuman sang kasuguan nga masangkapan sini ang mga pabrika, mga opisina, kag publiko nga mga tinukod. Ang sadsaran nga mga sahi amo ang tubig, basa nga kemikal, foam, dry powder ukon pulbos, kag carbon dioxide. Ang halon (isa ka sahi sang gas) nga mga pamatay ginadula na bangod ginapierde kuno sini ang ozone layer sang atmospera sang duta. Agod buligan ang mga nagagamit sa pagpili sing nagakaigo nga pamatay sa tion sang emerhensia, ang kalabanan nga mga modelo may mga simbulo nga larawan nga nagapakita kon diin ini mahimo kag indi mahimo gamiton, ukon mahimo ini nga may mga simbulo nga duag. Kag ang kalabanan may letra, subong sang A, B, ukon C, nga nagapakita sang espesipiko nga klasipikasyon sang sunog. Ginaduso sing tuman kadasig sang propellant, pressurized gas ang aktibo nga ingrediente sa guluwaan kon ang  gato nga uluyatan ginapisga. Bangod ang mga pamatay nagaunod sing gas nga may pressure, kinahanglan ini itesting sa pulupanag-on. Kag ang mga pamatay dapat pirme ibutang malapit sa mga guluwaan kag madali gamiton. Tan-awon naton karon sa makadali ang tagsa ka sahi sang pamatay.

Ang pulbos (dry powder) nga mga pamatay kemiko nga nagapugong sang pagsagrab kag halos matawag nga bug-os uniberso nga pangtapna sa sunog. Ang pulbos indi lamang epektibo sa pagpatay sa klase A kag klase B nga mga sunog kundi mapuslanon man ini sa pagpatay sa klase C (de-koryente nga kasangkapan) nga mga sunog. Sing halangpunon, ining madamo-sing-kapuslanan nga pamatay nagahatag sing labing maayo nga pangamlig sa imo puluy-an. Ang pulbos daw mahigko​—⁠apang nian ang higko mahimo nga diutay lamang kon ipaanggid sa kadulaan nga mahimo nga bangdan sang indi mapatay nga sunog!

Ang mga pressurized water extinguisher bagay sa mga sunog may kaangtanan sa papel, kahoy, plastik, basura, ukon tela. Masunson ini ginatawag nga klase A nga mga sunog. Ang ikasarang sang tubig subong isa ka ahente sa pagpatay nagagikan sa daku nga ikasarang sini sa pagsalupsop sang init. Sa bastante nga kadamuon, maathag nga makuha sang tubig ang init sing mas madasig sangsa masarangan sang kalayo sa pagpatubas sini, kag sa amo ang kalayo nagakapalong. Apang indi paggamita ang tubig sa madali magsagrab nga mga likido. Ginapalapta mo lamang ang kalayo​—⁠sing makatalagam! Subong man, bangod ang tubig ginalatayan sang koryente, indi mo ini dapat paggamiton ukon ang bisan ano man nga pamatay nga may amo sini kon may mga alambre sang koryente nga nagaangot sa outlet.

Ang mga wet chemical extinguisher nagagamit sang may pressure nga solusyon sang alkali nga mga asin sa tubig kag epektibo ilabi na kontra sa tambok kag mantika apang indi kontra sa mga produkto nga petrolyo. Epektibo man ini kontra sa klase A nga mga sunog.

Ang mga foam extinquisher epektibo, indi lamang sa klase A nga mga sunog kundi ilabi na sa mga sunog may kaangtanan sa madali magsagrab nga mga likido (industriyal nga mga lubrikante, gatong, pintura), nga kinaandan na nga nakilal-an subong klase B nga mga sunog. May yara duha ka sahi sang foam extinguisher, gani tan-awa kon ano ang labing maayo nga nagakabagay sa imo mga kinahanglanon. Kon ginagamit sa nagasagrab nga likido, ang foam nagatabon sini paagi sa indi malatom nga film nga nagapatay sang madali magsagrab nga mga alisngaw kag nagatabog man sang oksiheno. Busa, ang foam dapat gamiton sing mas inanay agod indi ini magsimpon sa likido kundi, sa baylo, gilayon nga magtabon sa sini. Maghalong nga indi paggamiton ang foam malapit sa koryente.

Ang mga carbon dioxide extinguisher mahimo gamiton kontra sa halos tanan nga sunog magluwas sa mga sunog sa gas. Nagapanghikot ini sa prinsipio nga ginabuslan sang carbon dioxide ang oksiheno. Apang subong sang nakita naton kaina, kon mahuptan sang madali magsagrab nga butang ang kainit sini, ang kinaugali nga pagsagrab liwat mahimo mahanabo. Ang carbon dioxide isa ka gas, gani ang mahangin, daku sing espasyo nga palibot nagalatid sang pagkaepektibo sini. Apang, bangod sang katinlo sini, ang pamatay ginapili agod gamiton sa delikado nga makinarya kag elektroniko nga kasangkapan. Apang, sa masipot nga mga espasyo, ang carbon dioxide mahimo makapuot, gani kon nagagamit sa amo sini nga lugar, pat-ura nga magbiya kon napalong na ang kalayo kag siraduhi ang ganhaan sa imo pagbiya.

 Ang habol para sa sunog⁠ * isa ka madali gamiton nga pamatay kag bagay para sa magagmay, limitado nga mga sunog subong sang sunog sa imo kalan sa kusina ukon sa diutay nga bahin sang alpombra. Butunga lamang ang habol gikan sa magamay nga bulutangan sini sa dingding, humlara ini sa atubangan mo agod amligan ang imo kaugalingon gikan sa kalayo, kag itaklap ang habol sa kalayo. Siempre pa, kon wala mo pa ini mahimo, patya gilayon ang ginhalinan sang init kon mahimo.

Ang mga habol para sa sunog nagaluwas man sing kabuhi kon ang imo panapton magkarabkarab. Sa sina nga hitabo, dumduma ining importante gid nga pagsulundan: “Magdulog, maghigda, kag magligid.” Indi gid magdalagan; ginakuyaban mo lang ang kalayo. Kon masarangan mo ukon sang iban pa nga ihabol sa imo kaugalingon ang habol para sa sunog samtang nagaligid ka, mas madali mo nga mapalong ang kalayo.

Mas Maayo Sangsa mga Pamatay

Sa pagkamatuod, ang labing maayo nga pangamlig batok sa sunog amo ang pagtapna sa sunog; gani gamita ang maayo nga paghantop. Ipalayo ang mga posporo kag mga lighter sa mga bata. Kuhaa ang tanan nga butang sa ibabaw ukon malapit sa imo kalan nga mahimo masunog. Indi gid magdigamo samtang nagasuksok sing mga panapton nga halog kag nagahabughabog ang pako nga mahimo masunog. Magbutang sing mga smoke detector sa imo puluy-an.

Yari ang dugang pa nga mga panugda. Indi pagkargahan sing sobra ang mga outlet sang koryente ukon mga extension cord. Indi pagbiyai ang tambok ukon mantika nga nagaprito nga wala bantay sa mainit nga kalan. Maghalong kon diin mo ginabutang ang mga space heater. Kon ikaw may mga silindro sang gas malapit sa balay, ituon ang safety valve​—⁠isa ka posible nga pangsindi sa sunog⁠​—⁠palayo sa tinukod. Gamita ang fuse sang koryente nga may husto nga kadakuon. Ilisi ang depektuso nga mga kordon sang koryente.

Nabinagbinag mo na bala ang pag-ensayo kon ano ang dapat himuon kon may sunog sa puluy-an? Mahimo gid ini makaluwas sing mga kabuhi. Maghimo sing kahimusan nga magtipon ang pamilya sa isa ka espesipiko nga lugar​—⁠sa bisan anong di-peligruso nga lugar nga mahapos makita sa adlaw ukon sa gab-i. Kag itulin ang mga responsabilidad: Sin-o ang magabulig sa mga lapsag ukon sa baldado nga mga indibiduwal padulong sa indi peligruso nga mga lugar? Sin-o ang magatawag sa departamento sa sunog? Huo, ang mga ensayo magaluwas sing mga kabuhi bangod ginaensayo sini ang husto nga dapat himuon, nagahimo sini nga awtomatiko kag madasig.

Kon Matabo Gid Man ang Pinakamalain

Dumduma, ang mga pagkabutang mahimo maislan apang ang mga kabuhi indi. Indi pag-ibutang sa katalagman ang imo kabuhi agod patyon ang sunog. Apang, kon indi delikado para sa imo nga himuon ini kag patyon ang sunog, himua ini gikan sa isa ka posisyon nga mahapos ka makaguwa. Apang kon nagaduhaduha ka kon bala ang imo pamatay amo ang isa nga nagakabagay ukon kon nahadlok ka nga basi ang sunog daku kaayo para sa sini, magguwa sing madasig kag magtawag sa departamento sa sunog.

Tandai, man, nga ang aso, ilabi na ang makahililo nga aso gikan sa mga sintetiko, nagapatay sing mas madamo nga tawo sangsa kalayo​—⁠mahimo ini makapatay sa kubos sa duha ka minuto! Gani kon nagapalagyo gikan sa nasunog nga tinukod, magpabilin nga malapit sa salog. Mas diutay ang aso malapit sa salog, kag mas mabugnaw ang hangin. Kon mahimo, tabuni sing basa nga tela ang imo baba. Antes buksan ang puwertahan, idampi anay sa sini ang imo kamot. Kon ini mainit, may kalayo sa pihak; mangita sing iban nga guluwaan. Kag siraduhi ang tanan nga ganhaan nga gin-agihan mo. Magalatid ini sang oksiheno nga nagakadto sa sunog. Siempre pa, indi gid dapat paggamiton ang elebeytor sa tion sang sunog​—⁠mahimo nga makibon ka kag mangin isa ka pugon!

Gani kon tuyo mo nga magbakal sing pangamlig sa sunog para sa imo puluy-an, salakyan, ukon negosyo, mahimo nga labing maayo nga ipakighambal ini sa inyo lokal nga mga awtoridad sa sunog. Ang mas espesipiko nga mga detalye mahimo nagkalainlain sa nanuhaytuhay nga mga pungsod kag gani lampas sa kaundan sini nga artikulo.

Ano man ang kahimtangan, sa masunod nga tion nga makita mo ining mahipos kag magamay nga bantay, magdulog kag mangin pamilyar sa sini. Mahimo nga pasalamatan mo gid ini sa pila ka adlaw.

[Nota]

[Diagram/Retrato sa pahina 13]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

SUNOG

gatong

init

oksiheno

[Retrato]

KLASE A

KLASE B

[Credit Line]

Chubb Fire Safety

 [Diagram sa pahina 14]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Kon ang imo panapton magkarabkarab, indi magdalagan

1. MAGDULOG

2. MAGHIGDA

3. MAGLIGID

[Credit Line]

© Coastal Training Technologies Corp. Reproduced by Permission

[Retrato sa pahina 12]

Ang madamo-sing-kapuslanan nga mga pamatay-sunog para sa balay madamo

[Credit Line]

Larawan sa ibabaw: Gin-imprinta liwat sa pahanugot sang NFPA 10 - 1998, Portable Fire Extinguishers, Copyright © 1998, National Fire Protection Association, Quincy, Massachusetts 02269. Ining impormasyon nga gin-imprinta liwat indi ang kompleto kag opisyal nga panindugan sang NFPA sa ginsambit nga tema nga ginarepresentar paagi lamang sa talaksan sa kabug-usan sini.