Ang Eucalyptus—Daw Ano Ini ka Mapuslanon?

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA AUSTRALIA

ANG pila mga higante​—⁠nagataas sing kapin sa 90 metros​—⁠nga nalakip sa pinakamataas sa kalibutan. Ang iban manubo kag nagatiko, nagayungyong sa kigas nga duta. Ang mga dahon sini makatilingala sing desinyo, kag ang mga bulak sini matahom tan-awon. Sa bisan paano, ikaw mismo mahimo nga nakagamit na sang bahin sini nga kahoy.

Ang pila kilala subong alpine ash kag Tasmanian oak, apang ang kalabanan nakilal-an subong ang ordinaryo nga gum tree. Apang sa katunayan, ang matuod nga gum isa ka nagakatunaw-sa-tubig nga butang nga ginahuman sang carbohydrates, kag wala sing mga eucalyptus nga nagapatubas sini. Busa ang ngalan nga gum tree indi husto. Ang mga kahoy mas nagakaigo nga nakilal-an subong isa ka sahi sang Eucalyptus, kag may yara kapin sa 600 ka katapo sini nga sahi sang kahoy nga nagapanubo sa Australia.

Ang mga eucalyptus nagapanubo sa tropikal nga kainit sang Naaminhan nga Teritoryo sang Australia subong man sa kigas nga kapatagan sang mga kaumhan sini. Apang nagapanubo man ini sa hangin halin sa Antartika sa nabagatnan nga Tasmania kag sa mahun-og nga mga kahimtangan sang malapit sa baybay nga mga kabukiran. Madali gid ini magtubo nga ang isa ka manuglagulad kag soologo (zoologist) sang ika-19 nga siglo nagreklamo: “Ang lamang nga makita naton sa palibot amo ang walay katapusan nga mga gum tree: wala na sing iban pa nga kahoy nga makita sa sulod sang madamo nga milya.”

Kutob sang pagdagsa sang mga taga-Europa sa Australia sang ika-19 nga siglo, ang eucalyptus naapektuhan sing daku. Ang ginabulubanta nga 300,000 kilometros kuwadrados sini nga kakahuyan gingabot bangod ining mga kahoy ginkabig nga isa ka balagbag sa pag-uswag. Apang, indi tanan nagpasapayan sining malahalon nga manggad. Sang ika-19 nga siglo, ang pamilya sang eucalyptus nagsugod sang ila pagpanakop sa kalibutan.

Isa ka Emperador, kag Isa ka Doktor

Sang katuigan 1880, si Emperador Menelik II sang Abyssinia, Etiopia na karon, nagkinahanglan sing mapasilungan nga mga kahoy kag madali makuhaan sing inuggatong para sa iya kigas nga bag-ong kapital nga siudad, ang Addis Ababa. Wala sing tumandok nga kahoy sa Aprika ang nagakabagay sa sining nakalbo nga duog. Busa ang mga eksperto sang emperador nangita sa iban nga duog sing isa ka kahoy nga nagatubo sa nagatagiti nga adlaw kaangay sa lugar nila. Ang “Addis Ababa” nagakahulugan sing “Bag-o nga Bulak,” kag ang ngalan mahimo ginhatag sa pagpadungog sa eucalyptus, isa ka mapuslanon nga butang gikan sa iban nga pungsod nga nagtungod sing daku nga papel sa ekonomiya sang Etiopia.

Ang isa pa ka tawo nga nag-amot sa moderno nga paglapnag sang eucalyptus amo si Dr. Edmundo Navarro de Andrade. Determinado nga ipasag-uli ang madasig nagakadula nga mga kagulangan sang Brazil, nagsugod sia sang 1910 sa pag-importar sing mga eucalyptus gikan sa Australia. Sia ang nagpatanom sang 38 ka milyon sini. Sa karon kapin sa duha ka bilyon ka eucalyptus ang ginaatipan sa Brazil.

Busa, magluwas sa tumandok nga mga kagulangan sini nga pirme may ulan, nagapabugal ang Brazil nga may pinakamadamo nga eucalyptus sa guwa sang Australia. Nakabulig gid ini sing daku sa ekonomiya sang Brazil amo nga bangod sang pagdala sining malahalon nga  manggad sa iya pungsod, ginhatagan si Dr. Navarro sing isa ka espesyal nga medalya tungod sa maayo gid nga serbisyo.

Isa ka Kahoy sang Kabuhi

Ang pila ka eucalyptus, subong sang mga mallee, nagahimulos sang nagalitik nga duta bangod sang tigpalamangag paagi sa pagtipon sang madamo nga tubig sa ila mga gamot. Ang mga Aborigine sang Australia kag ang unang mga manuglagulad nakalampuwas sa sining kigas nga mga kaumhan paagi sa paghimulos sa sining malaragwayon nga mga botelya sang tubig sa idalom sang duta. Ang malaba nga mga gamot sa kadaygan ginakutkot kag ginautod-utod. Kon ginahuypan ang isa ka punta sini, nagaguwa ang kakikakihon nga tagok gikan sa pihak nga punta sini. Bisan pa indi manamit nga imnon, ginabulubanta nga 1.5 litros sining nagaluwas-kabuhi nga likido ang mahimo makuha gikan sa 9 metros nga gamot.

Ang iban nga mga klase sang eucalyptus nagapanubo sa katunggan, mabaskog nga nagasuyop sang tubig gikan sa basa nga mga duta. Ini nga kinaadman ginhimuslan sang mga Italyano, nga naggamit sa maluyagon-sa-katunggan nga mga eucalyptus sa pagbulig sa pagpamala sang madamo anay sing lamok nga mga katunggan sang Pontine. Ini nga duog nangin mapuslanon nga mga ulumhan na karon.

Kapin sa 50 ka pungsod sa bug-os nga Aprika, Amerika, Asia, kag Europa ang nagatanom sing mga eucalyptus tungod sa ila pangnegosyo kag matahom nga kabilihanan sini. Ginapakabahandi sang mga manughimo sing muwebles ang masili nga pagkapula kag pagkadalag sang mga tapi sini. Ang isa ka eksperto nagsiling: “Ang mga eucalyptus nagapatubas sang labing mabug-at, labing matig-a kag labing mapag-on nga kahoy nga nakilala. Ang kalidad sang tapi, lakip ang madasig nga pagdaku sini . . . , nagahimo sa sini nga sahi subong ang labing hamili nga kuluhaan sang matig-a nga kahoy sa kalibutan.”

Ang nagabato-sa-tubig nga mga bariedad sang kahoy ginagamit sa pagtukod sing mga sakayan, mga pantalan, mga poste sang telepono, mga kudal, kag mga alagyan. Dugang pa, ang matahom nga gum-nut nga mga bulak sang bariedad nga nakilal-an subong yellow box kag ironbark nagapatubas sing matam-is nga nektar, nga ginahimo sang mga buyog nga isa ka manamit nga dugos. Sining ulihi nga mga tinuig, 4.5 milyones ka tonelada sang ginsapsap nga eucalyptus ang gin-eksportar  gikan sa Australia, nga nagresulta sa $250 milyones nga kita kada tuig.

Kino, Lana, kag Tannin

Ang dugo-kapula, daw kola nga butang nga ginatawag kino ang nagailig gikan sa panit kag kahoy sang eucalyptus. Ang pila ka sahi sang kino ginagamit sa pag-amlig sang kahoy gikan sa mga tamilok. Ginagamit man ang kino sa paghimo sing isa ka bulong nga nagapatugon sa pagdugo. Ang panit sang iban pa nga mga espesyi nagapatubas sing tannin, nga ginagamit sa paghimo nga kaki sang panit kag paglugom sang mga tela.

Ang dahon makatilingala sing desinyo kag kuluhaan sang malahalon nga lana. Nagayungyong ini kaangay sang mga tudlo sang nagaluyloy nga kamot, ang mga punta sini nagatuon sa puno sang kahoy. Ini nga desinyo nagabulig sa mga dahon nga mangin daw isa ka daku nga embudo. Ang malahalon nga hulas nagatipon sa kadaygan sang mga dahon, kag nian nagailig ini gikan sa daw panit nga mga punta sini pakadto sa nagahulat nga mga gamot.

Ang lana sang eucalyptus, nga may maisog, makapapagsik nga kahumot, ginakuha gikan sa dahon paagi sa proseso sang pagpausbong kag pagdistilar. Halimbawa, ginagamit ini sing lapnag sa mga pahumot, mga habon, mga medisina, mga dulse, kag mga produkto sa pagtinlo. Sing kinaugali, ang lana nagatuhaw gikan sa dahon kag nagapuno sang hangin sing diutay kaayo nga tinulo nga nagabadlak sa silak sang adlaw, nga nagahatag sa kagulangan sang eucalyptus sing pinasahi nga duag nga asul. Ang Blue Mountains, nga nagapakilala sang nakatundan nga ukbong sang siudad sang Sydney, ginhatagan sang ila pinasahi nga ngalan bangod sini.

Puluy-an sang Pislian nga mga Manugkaon

Ang labing bantog nga pumuluyo sang kagulangan sang eucalyptus amo ang makaulumol kag mabilog nga bulbulon nga sapat nga nakilal-an subong koala. Ining pislian nga sapat maluyag sa pagkaon sang punta sang 12 ukon kapin pa nga sahi sang mga dahon sang eucalyptus. Ining pinasahi nga pagkaon mahimo makapatay sa kalabanan nga mga sapat apang indi sa koala. Ngaa indi?

Ini bangod sang pinasahi sing desinyo nga organo sang panunaw sang koala, nga nagalakip sa isa ka appendix nga nagalaba sing 1 tubtob 2 ka metro. Kon ipaanggid, ang appendix sang isa ka tawo 8 tubtob 15 sentimetros lamang kalaba. Ang pinasahi nga appendix sang koala nagatugot sa diutay nga sapat nga makuha sa mga dahon ang tanan nga protina, carbohydrates, kag tambok nga kinahanglan sini.

Ang indi tanto kilala nga tumandok sang Australia nga nagakaon man sang mga dahon sang eucalyptus kaangay sang koala amo ang pinakadaku sa nagalupad nga mga opossum. Ining bulbulon nga marsupial subong kadaku sa mahagop nga mga kuring. Ini may nagabungayngay nga ikog nga mga isa ka pie kag tunga ang kalabaon kag may nagatukyabtukyab nga mga panit halin sa atubang kag pangulihi nga mga tiil sini. Nagagamit sining daw mga pakpak, ang isa ka opossum nagalumpat halin sa isa ka sanga, nagalupad sing tubtob sa mga 100 metros, nagaliko sing 90 degrees samtang nagalupad ini, kag nian nagapanguyapot sa masunod nga sanga.

Mga Sunog sa Kagulangan kag Pagpaningil

Ang mga sunog sa kagulangan (bushfire), ang tawag sini sa Australia, makatalagam sa kagulangan sang eucalyptus. Apang, ang mga kahoy gindesinyo agod malampuwasan ini. Paano?

Ti, nalubong sa idalom lamang sang panit sang kahoy, sa lawas kag mga sanga sini nayon, amo ang wala pa magbuskag nga mga ugbos sang dahon. Kon masunog ang panit kag mga dahon sang kahoy, ini nga mga ugbos nagatubo. Ginaputos sini ang nasunog nga lawas sang kahoy sing lab-as nga berde nga mga dahon. Subong resulta, ang orihinal nga kahoy mabuhi. Dugang pa, ang mga liso sang kahoy nga yara lang sa duta masunson nga nagahimulos sang kahigayunan nga magpanugdo, nga nagaresulta sa bag-o nga tubo.

Isa ka Kahoy nga Dapat Pabaloran

Napasulhayan mo na bala ang imo tutunlan sing isa ka bulong nga ginkuha sa eucalyptus ukon nakakaon sang pangyam-is nga may dugos sang eucalyptus? Nakasakay ka na bala sa isa ka sakayan nga human sa mga tapi sini, ukon nakapuyo ka na bala ukon napainitan sang kahoy sang eucalyptus? Mahimo nga sa pila ka paagi nakabenepisyo ikaw sa sining pinasahi nga kahoy. Busa sa masunod nga tion nga makakita ikaw sang isa ka bulbulon nga koala​—⁠ukon natahuman sa retrato sini⁠​—⁠​mahimo mahunahuna mo ang isa ka makatilingala nga desinyo sang kahoy nga ginapuy-an sang koala.

Sa pagkamatuod, ang mapuslanon kag mabakod nga eucalyptus isa ka kahoy nga madamo sing kapuslanan.

[Retrato sa pahina 16, 17]

 Ang mga eucalyptus nalakip sa pinakamataas nga mga kahoy sa kalibutan

[Retrato sa pahina 17]

Ginagamit sang mga buyog ang nektar sang eucalyptus sa pagpatubas sing ali nga dugos

[Retrato sa pahina 18]

Ang mga eucalyptus “nagapatubas sang labing mabug-at, labing matig-a kag labing mapag-on nga kahoy nga nakilala”

[Retrato sa pahina 18]

Ang mga koala (wala) kag ang nagalupad nga opossum (ibabaw) nagakaon sang mga dahon sang eucalyptus

[Credit Line]

© Alan Root/Okapia/PR

[Credit Line sa pahina 16]

Geoff Law/The Wilderness Society

[Credit Line sa pahina 17]

Sa maayong kabubut-on sang Mount Annan Botanic Gardens