Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Ano ang Malain sa Pangawat nga Paglakat?

“Nagapangawat kami sa paglakat kon tungang-gab-i kag nagakadto sa kapehan agod makig-upod sa iban pa. Nian nagaistambay kami sa pukatod. Nagapanigarilyo ang tanan nga kaupod ko, apang ako wala gid. Nagapinungko lang kami kag nagainistoryahanay tuhoy sa madamo nga butang, kag nagapamati sa heavy metal nga musika. Dayon nagapauli kami sing alas 5:​00 s.a. antes magbugtaw ang akon mga ginikanan.”​—⁠Tara.⁠ *

“Kon maglakat na sa trabaho ang akon tatay kag nagakatulog na ang akon nanay, pangawat ako nga nagaguwa sa atubangan nga puwertahan. Ginabiyaan ko ini nga bukas agod indi niya ako mabatian nga nagasira sini​—⁠metal ini nga puwertahan. Nagaistambay kami sang akon mga amigo sa bug-os nga gab-i. Nian sa kaagahon kon magbutlak na ang adlaw, patago ako nga nagasulod sa balay. Kon kaisa matukiban niya nga naglakat ako kag ginakandaduhan niya ang puwertahan.”​—⁠Joseph.

PANGAWAT NGA PAGLAKAT​—⁠daw makakulunyag ini kag masadya. Higayon ini nga magkinaugalingon ka sa pila ka oras, higayon nga makapagusto ka sa himuon mo kag makaupod ang luyag mo nga wala sing salabton kay bisan sin-o. Isa pa, mahimo nga nabatian mo ang imo mga katubotubo nga nagatinikal tuhoy sa mga butang nga ginahimo nila kag ang ila kasadya kon pangawat sila nga nagalakat kon gab-i. Gani daw makasululay para sa imo nga magbuylog sa ila.

Sa isa ka pagsurbe sa 110 ka third year kag fourth year nga mga estudyante sa hayskul sa Aminhan nga Amerika, gin-ako sang 55 nga nagapangawat anay sila sa paglakat. Ang kalabanan sa ila una nga naghimo sini sa edad nga 14. Serioso na katama ini nga problema amo nga ginarekomendar sang pila ka eksperto nga butangan sang mga ginikanan sing elektroniko nga mga alarma ang ila mga balay agod indi maglakat ang ila kabataan nga wala makalisensia sa ila. Ngaa madamo gid nga pamatan-on ang nagapasimpalad nga basi akigan sang ila mga ginikanan bangod sang pangawat nga paglakat?

Kon Ngaa Pangawat nga Nagalakat ang Iban

Kon kaisa pangawat nga nagalakat ang mga pamatan-on bangod natak-an sila kag gusto maglipaylipay upod sa ila mga abyan. Ginpaathag sang libro nga Adolescents and Youth nga ang mga pamatan-on mahimo nga pangawat nga nagalakat “bangod sang pila ka pagdumili, halimbawa bangod sang maaga nga curfew sa gab-i ukon pagsilot sa ila nga indi sila makakadto sa pila ka sosyal nga pagtinipon. Nagalakat gihapon ang pamatan-on bisan ano man ang matabo kag kon kaisa nagabalik sia nga indi mamutikan.” Ang isa ka 16-anyos nagpaathag kon ngaa pangawat sia nga nagalakat. “Pamatyag ko daw isa ako ka bata kag wala ako sing kahilwayan sa paghimo sang butang nga naluyagan ko,” siling niya. “Masyado ka temprano ang curfew sa akon sangsa iya sang iban. Kag wala ako ginapasugtan sang akon mga ginikanan nga magkadto sa mga lugar nga ginakadtuan sang akon mga abyan . . . Gani siempre nagalakat ako gihapon kag nagabinutig.” Si Joseph, nga ginsambit sa umpisa, nagsugod sa pangawat nga paglakat sa edad nga 14 sang nagkadto sia sa isa ka rap concert  nga gindumili sang iya mga ginikanan nga kadtuan niya.

Matuod, ang kalabanan nga mga pamatan-on wala sing malain nga motibo sa pangawat nga paglakat. Si Tara, isa sang mga pamatan-on nga ginbalikwat sa umpisa, nagsiling: “Wala kami maghunahuna sing ‘Lakat ta kag maghimo sing sala.’ Gusto ko lang nga updan ang akon utod nga babayi, kag luyag niya nga maglagaw kag maglipaylipay upod sa iya mga abyan.” Si Joseph nagsiling: “Nag-istambay lang kami. Gusto ko nga maistorya kag makaupod ang akon mga abyan.” Apang samtang ang pag-istambay sang isa upod sa iya mga abyan talagsa lang nga nagadul-ong sa grabe nga mga krimen, madamong pamatan-on ang naulamid sa serioso nga problema.

Ang mga Katalagman

Ang propesyonal sa kapagros sa hunahuna nga si Dr. Lyn E. Ponton nagsiling: “Normal lamang sa mga tin-edyer nga indi mangirakira sa mga katalagman.” Si Dr. Ponton padayon nga nagpaathag nga normal lamang kag ayhan maayo pa gani para sa mga pamatan-on nga handumon nga mangin independiente, tilawan ang bag-o nga mga butang, kag mabutang sa bag-o kag makawiwili nga mga sitwasyon. Bahin ini sang paghamtong. Apang madamong pamatan-on ang daw indi rasonable nga nagabutang sang ila kaugalingon sa katalagman​—⁠ilabi na kon indi sila makita sang ila mga ginikanan. Siling sang Teen nga magasin: “Ang pagtingob sang pag-ipit sang mga katubotubo, kataka, wala sing direksion nga kusog kag ayhan iban pa nga butang kaangay sang beer . . . mahimo magdul-ong sa paghimo sang mga tin-edyer sing malain nga butang​—⁠kag sa pagbayad sang ila kabuhi.” Ginlista sang isa ka surbe ang pila sining makatalagam nga ginahimo sang mga tin-edyer, lakip ang sobra kadasig nga pagpadalagan sang salakyan, bandalismo, pagmaneho nga nakainom, kag pagpangawat.

Kon magtilawtilaw ka sa paglapas, mahapos na nga maghimo sing mas serioso nga mga sala. Subong gid ini sa ginsiling ni Jesus sa Lucas 16:​10: “Ang tawo nga di-matarong sa diutay gid di-matarong man sa madamo.” Gani, indi makapakibot nga ang pangawat nga paglakat upod sa mga abyan mahimo magdul-ong sa mabug-at nga mga sala. Si Tara nagpakighilawas. Si Joseph nagbaligya sing mga droga, gindakop, kag nabilanggo. Ang isa ka Cristianong pamatan-on nga si John nag-abuso sa droga kag nagpangawat sing mga salakyan. Sing makapasubo, madamo nga pamatan-on ang nagaani man sang pisikal nga mga resulta sini nga pagginawi​—⁠wala maluyagi nga pagbusong, ginaliton paagi sa sekso nga balatian, ukon pagkagiyan sa alkoholiko nga ilimnon ukon sa droga.​—⁠Galacia 6:​7, 8.

Ang Halit

Mahimo nga mas grabe sangsa halit sa imo lawas ang halit sa imo emosyon. Ang natublag nga konsiensia mahimo nga tuman gid kasakit. (Salmo 38:​3, 4) Si Joseph nagsiling: “May hulubaton nga mahibaluan mo lamang kon daw ano ka importante ang isa ka butang kon wala na ini sa imo. Kon kaisa ginabalikan ko ang nagligad kag indi ako makapati nga nabulagan gid ako.”

Indi man dapat pasapayanan amo ang posible nga halit sa imo reputasyon. Ang Manugwali 10:⁠1 nagasiling: “Ang patay nga mga langaw amo ang nagapalang-og kag nagapabukal sang lana sang manughimo sing balanyos. Amo sina ang ginahimo sang diutay nga kabuangan sa isa nga hamili bangod sang kaalam kag himaya.” Sang una nga panahon ang malahalon nga balanyos ukon pahumot mahimo mahalitan sang isa ka diutay lamang  nga butang subong sang patay nga langaw. Sing kaanggid, ang imo ginpangabudlayan nga maayo nga reputasyon mahimo mahalitan bangod lamang sang “diutay nga kabuangan.” Kag kon isa ikaw ka Cristiano, wala sing duhaduha nga inang sayop nga paggawi magapugong sa imo nga matigayon ang mga pribilehiyo sa kongregasyon. Kay man, paano mo mapalig-on ang iban nga sundon ang mga prinsipio sang Biblia kon nahibaluan nila nga wala mo mismo ini ginahimo?​—⁠Roma 2:​1-3.

Sa katapusan, binagbinaga ang kasakit nga mabatyagan sang imo mga ginikanan kon matukiban nila nga wala ka sa balay. Ginsugid sang isa ka ginikanan ang kakugmat sang matukiban niya nga wala sa balay ang iya 15-anyos nga bata nga babayi. Daku gid ang pagkabalaka nila sang iya nga bana bangod wala sila makahibalo kon diin nagkadto ang ila bata. Luyag mo bala nga hatagan ang imo mga ginikanan sina nga kasakit kag kasubo?​—⁠Hulubaton 10:⁠1.

Pagtigayon sing Kapin nga Kahilwayan

Halangpunon gid nga mahimo nga makaulugot kon daw tuman ka estrikto ang imo mga ginikanan. Apang ang pangawat bala nga paglakat amo ang sabat? Mahimo gid nga madakpan ka sa ulihi. Bisan daw ano man ikaw kaayo sa pagdaya sa imo mga ginikanan, makita ni Jehova nga Dios ang imo mga ginahimo, pati na ang ginahimo mo sa kagab-ihon. (Job 34:21) Sa dili madugay mabuyagyag ka, ayhan nagaguba sang bisan ano man nga pagsalig anay sa imo sang imo mga ginikanan. Ang resulta? Madula mo ang butang mismo nga luyag mo​—⁠ang kahilwayan!

Dumduma: Agod matigayon ang kahilwayan, dapat pamatud-an mo nga takus ka sa pagsalig sang imo mga ginikanan. Kag ang pinakamaayo nga paagi agod mahimo ina amo lamang ang pagtuman sa ila. (Efeso 6:​1-3) Kon sa pamatyag mo indi makatarunganon ang imo mga ginikanan sa pila ka paagi, makighambal sing prangka​—⁠kag sing matinahuron⁠​—⁠​sa ila. Mahimo gid nga binagbinagon nila ang imo isiling. Sa pihak nga bahin, mahimo nga makita mo nga may maayo gali sila nga rason kon ngaa medyo ginaestriktuhan ka nila. Bisan kon wala ka nagaugyon, indi gid pagkalipati nga palangga ka nila kag luyag gid nila ang labing maayo para sa imo. Palig-una ang pagsalig nila sa imo, kag sa ulihi matigayon mo ang kahilwayan nga ginahandum mo.⁠ *

‘Indi Ka Maglakat Upod sa Ila’

Sang una nga panahon, ang nagakahadlok-sa-Dios nga mga pamatan-on masami ginsulay sa pagbuylog sa ila mga katubotubo sa wala-sing-kontrol nga paggawi. Gani ginlaygayan ni Solomon ang mga pamatan-on: “Anak ko, kon ginahaylo ikaw sang mga makasasala, indi ka magpasugot. . . . Indi ka maglakat sa dalan upod sa ila.” (Hulubaton 1:​10, 15) Tumana ina nga laygay kon ang kuno nga mga abyan maghagad sa imo nga mangawat sa paglakat. Si Solomon padayon nga nagpaandam: “Maalamon ang isa nga nakakita sang kapahamakan kag nagapanago, apang ang indi eksperiensiado nagapadayon kag nagaantos sang silot.”​—⁠Hulubaton 22:⁠3.

Kon nagapangawat ka na sa paglakat, mag-untat! Halitan mo lamang ang imo kaugalingon sa ulihi. Pahibal-a ang imo mga ginikanan sang imo ginahimo, kag batuna ang bisan ano nga silot ukon pagdumili nga mahimo nila ipatuman. Kon kinahanglan, magpili sing bag-o nga mga abyan​—⁠mga abyan nga magaimpluwensia sa imo sa maayo. (Hulubaton 13:20) Pilia ang mas maayo kag indi makatalagam nga mga paagi sa paglipaylipay.

Sing labing importante, pangabudlayi ang imo espirituwalidad paagi sa pagbasa sing Biblia kag pagtambong sa Cristianong mga miting. “Paano tinluan sang isa ka pamatan-on ang iya banas?” pamangkot sang salmista. Nagsabat sia: “Paagi sa pagpabilin nga nagabantay suno sa pulong [sang Dios].” (Salmo 119:⁠9) Samtang amat-amat ka nga nagapamat-od sa paghimo sing husto, magapamat-od ka nga bisan pa ang pangawat nga paglakat daw masadya kag makakulunyag, wala gid ini nagapahalipay sa imo.

[Mga nota]

[Blurb sa pahina 27]

“Wala ako ginapasugtan sang akon mga ginikanan nga magkadto sa mga lugar nga ginakadtuan sang akon mga abyan . . . Nagalakat ako gihapon kag nagabinutig”

[Retrato sa pahina 26]

Ang pangawat nga paglakat masami nagadul-ong sa mabug-at nga mga problema