Wala Mapadulog sang Inaway ang Amon Pagbantala

PANUGIRON NI LEODEGARIO BARLAAN

Sang 1942, sadtong Bug-os Kalibutan nga Inaway II, ang Japan kag ang Estados Unidos nag-inaway sa Pilipinas, ang akon dutang natawhan. Didto ako sa nabukid nga minuro sang Tabonan, diin ginhunong ako sang lokal nga mga gerilya nga nagapakig-away sa mga Hapon. Ginbakol ako, ginsumbong nga isa ka espiya, kag ginpahog nga patyon. Tuguti ako sa pagpaathag kon paano ako nabutang sa sini nga kahimtangan kag kon paano ako nakalampuwas.

NATAWO ako sang Enero 24, 1914, sa banwa sang San Carlos, Pangasinan. Sang katuigan 1930, ginpaeskwela ako ni Tatay sing agrikultura. Kon Domingo nagatambong ako sa Misa, kag ang pari nagahambal tuhoy sa mga Ebanghelyo​—⁠Mateo, Marcos, Lucas, kag Juan. Bangod sini, luyag ko gid ini mabasa.

Isa ka adlaw nagkadto ako sa kombento agod magbakal sing isa ka kopya sang mga Ebanghelyo gikan sa benta ko sa pagbaligya sing utanon. Sa baylo, ginhatagan ako sing isa ka bukleta nga natig-uluhan The Way to Heaven, kag wala ini nagaunod sing mga Ebanghelyo. Nalugaw-an ako. Sang ulihi, bangod luyag ko gid makakuha sing mga Ebanghelyo, nagkadto ako sa Manila. Didto ginhatagan ako sang akon tiyo, nga isa sang mga Saksi ni Jehova, sing isa ka kopya sang bug-os nga Biblia.

Sa Manila, nakilala ko ang pila ka Saksi, kag  nagdayaw gid ako sa ila ikasarang sa pagkutlo sa mga kasulatan. Nasabat nila ang akon madamo nga pamangkot. Sang ulihi, gindala ako sang akon tiyo, si Ricardo Uson, sa isa ka miting sa sanga talatapan sang mga Saksi ni Jehova. Sang nagahinampot sa duog, nagsindi ako sing sigarilyo. “Ihaboy ina,” siling sang akon tiyo. “Ang mga Saksi ni Jehova wala nagapanigarilyo.” Busa ginhaboy ko ang sigarilyo kag wala na gid liwat manigarilyo. Nakilala ko si Joseph Dos Santos, ang manugtatap sang sanga, kag subong man ang pila pa ka Saksi. Sa sulod sining tanan nga dekada sang ulihi, madumduman ko pa gihapon karon yadtong maayo nga Cristianong mga utod.

Isa ka Handum nga Mag-alagad sa Dios

Sang Oktubre 1937, samtang isa ka estudyante sa Los Baños Agricultural College, wala na ako nagtambong sa Misa. Sa baylo, nagbasa na lang ako sang Biblia kag sang mga literatura nga ginhatag sang akon tiyo. Isa ka grupo sang mga Saksi ni Jehova ang nagduaw sa eskwelahan, kag bangod sang akon pagpakighambal sa isa sa ila, si Elvira Alinsod, ang akon handum nga mag-alagad kay Jehova nga Dios nagbaskog.

Sang ginsugiran ko ang akon mga maestro nga plano ko nga mag-untat sa pag-eskwela, namangkot sila: “Sin-o ang magasakdag sa imo?” Ginpaathag ko nga nagasalig ako nga kon mag-alagad ako sa Dios, sakdagon niya ako. Sang nag-untat na sa pag-eskwela, nagkadto ako sa talatapan sang Watch Tower Society kag nagpresentar nga mangin isa ka boluntaryo, nga nagapaathag: “Nabasa ko ang mga publikasyon nga Loyalty, Riches, kag Where Are the Dead? Luyag ko karon alagaron si Jehova sing bug-os tion.” Ginpakadto ako sa Probinsia sang Cebu agod buylugan ang tatlo ka payunir, ang tawag anay sa bug-os tion nga mga ministro sang mga Saksi ni Jehova.

Pagsugod sang Akon Pagbantala

Sang Hulyo 15, 1938, ginsugat ako ni Salvador Liwag sa pantalan sang nag-abot ako sa isla sang Cebu. Sang masunod nga adlaw, nagsugod ako sa pamalaybalay nga ministeryo. Wala sing naghanas sa akon. Ginpakita ko lang sa tagbalay ang isa ka testimony card nga nagapaathag sang amon hilikuton. Sa katunayan, duha lamang ka tinaga ang akon nahibaluan sa Cebuano, ang lokal nga lenguahe. Sa amo sina nga paagi nagsugod ang akon una nga adlaw sa ministeryo.

Kon magsugod kami sa pagpanaksi sa isa ka bag-o nga banwa, kinabatasan namon nga ginakadtuan una ang munisipyo. Didto ginapanaksihan ni Utod Liwag ang meyor; ni Pablo Bautista, ang hepe sang pulisiya; kag ni Conrado Daclan, ang hukom. Ginapanaksihan ko naman ang kartero. Nian ginakadtuan namon ang paradahan sang bus, mga kuwartel sang pulis, mga tiangge, kag mga eskwelahan. Dugang pa, ginaduaw namon ang mga tawo sa ila mga balay. Ginatanyag namon ang bulig sa pagtuon sa Biblia nga Enemies. Samtang ginailog ko ang pamaagi sa pagpanaksi sang akon mga kaupod, amat-amat ko nga natun-an ang paghambal sing Cebuano, kag nakapahamtang sing mga libro. Sa sulod sang tatlo ka bulan natapos namon ang bug-os nga probinsia sang Cebu​—⁠54 ka banwa. Nian ginpamangkot ko si Utod Liwag: “Puwede na bala ako mabawtismuhan?”

“Indi pa, brod,” sabat niya. Busa nagsaylo kami sa isa pa ka isla, ang Bohol, kag nagbantala didto sa sulod sang isa ka bulan kag tunga, gintuptupan ang kapin sa 36 ka banwa. Nangabay ako liwat nga magpabawtismo. “Indi pa puwede, Brother Barlaan,” ginhambalan ako. Busa bangod natapos na ang Bohol kag nian ang Isla sang Camiguin, nagkadto kami sa daku nga isla sang Mindanao kag nagbantala sa Cagayan de Oro City.

Sini nga tion nagbuylog sa amon grupo si Virginio Cruz. Maestro sia sadto sa isa ka pangpubliko nga eskwelahan apang naghalin sia agod mangin isa ka payunir. Nagsaylo kami sa iban pa nga mga banwa kag sang ulihi nakalab-ot sa Lake Lanao. Didto namangkot ako liwat nga kon puwede na ako bawtismuhan. Sa katapusan, sang Disiembre 28, 1938, pagkatapos sang mga anom ka bulan sang pagpayunir, ginbawtismuhan ako ni Utod Cruz sa mga tubig sang Lake Lanao sa banwa sang Lumbatan.

Ginpadyaan Bangod sa Pagsalig sa Dios

Sang ulihi nagbuylog ako sa tatlo ka payunir sa Negros Occidental. Sila amo sanday Fulgencio de Jesus, Esperanza de Jesus, kag Natividad Santos, nga ginatawag namon nga Naty. Magkaupod kami nga nagpanaksi sa madamo nga banwa sa sina nga probinsia. Dapat gid kami magsalig sing bug-os kay Jehova, kay kon kaisa diutay lamang ang amon kuwarta. Kis-a luyag namon nga mangita sing isda agod isud-an  sa amon kan-on. Nasumalang ko ang isa ka tawo sa baybay kag nangabay kon mahimo ako makabakal sing isda, apang nabaligya na gali niya ang tanan sa merkado. Apang, gintanyag niya sa akon ang isa nga ginpain niya para sa iya kaugalingon. Ginpamangkot ko sia kon pila ini. “Sige lang,” siling niya. “Imo na ina.”

Ginpasalamatan ko sia. Apang sang malakat na ako, narealisar ko nga kulang ang isa ka isda para sa apat ka tawo. Naglabay sa isa ka diutay nga sapa, nakibot ako nga makakita sing isa ka isda sa ibabaw sang bato, nga basa pa. Sa hunahuna ko, ‘Patay na siguro ini.’ Ginpudyot ko ini kag nakibot ako nga buhi pa ini. Nagakapot sini, ginhugakom ko ini sing maayo, nagahinumdom dayon sang saad ni Jesus: “Padayon, nian, nga pangitaa anay ang ginharian kag ang iya pagkamatarong, kag ining tanan iban pa nga butang idugang sa inyo.”​—⁠Mateo 6:⁠33.

Pagbantala sa Tunga sang Inaway

Sang nangin siam na ang amon grupo, gintunga ini. Ang amon grupo gin-asayn sa Cebu. Disiembre 1941 na sadto, kag ang Bug-os Kalibutan nga Inaway II nagadabdab sa Pilipinas. Samtang didto kami sa banwa sang Tuburan, isa ka tinyente sa Pilipinas ang nagkadto sa amon hulot sa tungang gab-i. “Mga anak, magbugtaw kamo,” siling niya. “Ginapangita kamo sang mga soldado.” Ginsuspetsahan kami nga mga espiya sang Hapon kag gin-usisa sa bug-os nga gab-i.

Pagkatapos sadto, ginhunong kami sa bilangguan sang munisipyo. Luyag sang puwersa armada sang Estados Unidos sa Cebu City nga hatagan namon sila sang mga kopya sang amon libro agod mapat-od nila kon bala mga espiya kami sang Hapon. Madamo nga pumuluyo ang nagduaw sa amon sa bilangguan, interesado nga makakita kon ano ang hitsura sang ginasumbong nga mga espiya sang Hapon. Ang pila nagpamangkot, kag ginpanaksihan namon sila tuhoy sa Ginharian sang Dios.

Pagkatapos sang lima ka adlaw sa bilangguan, ang hepe sang pulisiya nakabaton sing telegrama halin sa ulong-talatapan sang U.⁠S. Army, nga nagasugo sa iya nga buy-an ang mga Saksi ni Jehova. Apang, ginsugo niya kami nga indi na magpanaksi bangod tiempo-guerra na. Ginpaathag namon nga indi kami makadulog sa pagbantala bangod Dios ang nagsugo sa amon nga himuon ini nga hilikuton. (Binuhatan 5:​28, 29) Ang hepe naakig kag nagsiling: “Kon magpadayon kamo sa pagbantala, pabay-an ko nga patyon kamo sang mga tawo.”

Sang nagsunod nga mga adlaw, ang hepe sang pulisiya nagtinguha nga dakpon kami liwat. Sang ulihi, ginpadulog kami sang isa ka grupo sang U.⁠S. Army, kag ginpamangkot ni Soriano, nga isa ka tinyente, si Sister Santos: “Magadulog bala kamo sa pagbantala?”

“Indi,” sabat niya.

“Pananglitan i-firing squad namon kamo?” pamangkot niya.

“Indi ina magapabag-o sang amon desisyon,” paathag niya.

Sang mabatian nila yadto nga sabat, ginpasakay nila kami tanan sa isa ka trak nga de-karga kag gindala sa Cebu City, diin nag-atubang kami kay Koronel Edmund. Ginpakilala kami ni Tinyente Soriano sa iya paagi sa pagsiling: “Ini sila ang mga Saksi ni Jehova. Mga espiya sila sang Hapon!”

 “Mga Saksi ni Jehova?” pamangkot sang koronel. “Kilala ko sing maayo ang mga Saksi ni Jehova sa Amerika. Indi sila mga espiya! Neutral sila.” Nian nagliso sia sa amon kag nagsiling: “Bangod neutral kamo, indi ko kamo pagbuy-an.” Sang ulihi, pagkatapos mahunong sa isa ka bodega sing madugaydugay, si Koronel Edmund nakighambal liwat sa amon kag namangkot: “Neutral pa bala kamo gihapon?”

“Huo, Sir,” sabat namon.

“Kon amo, indi kamo pagbuy-an,” siling niya, “kay kon buy-an namon kamo, padayon kamo nga magabantala, kag ang mga makumbertir ninyo mangin neutral man. Kag kon ang tanan mangin amo sina, nian wala na sing makig-away.”

Hilway Liwat sa Pagbantala

Sang ulihi ginsaylo kami sa bilangguan sa Cebu City. Sang Abril 10, 1942, ginsalakay sang mga Hapon ang siudad. Ginhulog ang mga bomba bisan diin lang, kag isa ka daku nga sunog ang natabo! Nakita sang bantay si Sister Santos, nga ang selda malapit sa atubangan sang bilangguan. “Ay abaw! Yara pa gali ang mga Saksi ni Jehova sa sulod!” singgit niya. “Buksi ang ganhaan, kag paguwaa sila!” Ginpasalamatan namon si Jehova bangod sang Iya pag-amlig.

Sa gilayon nagpaamulya kami sa bukid agod pangitaon ang amon kaupdanan nga mga Saksi. Nakita namon ang isa sa banwa sang Campostela. Sia anay ang nanguna sa pagbantala nga hilikuton, apang karon namat-od sia nga mag-untat na sa pagbantala kag magsaylo sa Cebu City kag magbulubaligya sing kon anoano. Apang, namat-od kami nga magpadayon sa pagbantala tuhoy sa Ginharian sang Dios, bisan ano man ang matabo.

Madamo kami sing kopya sang bukleta nga Comfort All That Mourn, kag nangabudlay kami sing lakas agod mapahamtang ini sa mga kamot sang mga tawo. Apang, madamo ang nagpahog sa amon paagi sa pagsiling nga kon makita kami sang mga Hapon, pugutan nila kami sing ulo. Wala madugay pagkatapos sadto, ang kontra-Hapon nga kahublagan sang mga gerilya gin-organisar, kag ang isa nga nag-untat sa pagbantala kag nagkadto sa Cebu City agod magnegosyo gindakop. Nasubuan kami sang amon mabalitaan nga ginsumbong sia nga espiya sang mga Hapon kag ginpatay.

Ginsumbong nga mga Espiya

Sa amo man nga tion nagpadayon kami sa pagbantala sa kabukiran. Isa ka adlaw nabalitaan namon ang tuhoy sa isa ka interesado nga babayi, apang agod makadtuan sia, kinahanglan nga mag-agi kami sa pila ka balantayan sang mga gerilya. Nakaabot kami sa minuro sang Mangabon, diin nagapuyo ang babayi, apang nakita kami didto sang isa ka grupo sang mga soldado kag nagsinggit: “Ano ang inyo tuyo sa pagkadto diri?”

“Mga Saksi ni Jehova kami,” sabat ko. “Luyag bala ninyo pamatian ang mensahe nga ginadala namon paagi sa ponograpo?” Sang nagpasugot sila, ginpatokar ko ang plaka nga The  Value of Knowledge. Pagkatapos sadto, ginrekisa kami kag gin-usisa kag nian gindala sa talatapan sang mga gerilya sa minuro sang Tabonan. Nangamuyo kami sing pangamlig ni Jehova bangod ginabantog nga ang halos bisan sin-o nga ginadala didto ginapatay.

Ginpabantayan kami kag ginmaltrato. Amo ini ang kahimtangan nga ginlaragway ko sa umpisa, sang ginbakol ako kag ginturisok sang tinyente kag ginsilingan: “Espiya ikaw!” Ang pagmaltrato sa amon nagpadayon sa pila ka tion, apang sa baylo nga patyon, ginsentensiahan kami sa pagpangabudlay sing lakas.

Ang akon manghod nga si Bernabe isa sang mga payunir nga ginbilanggo sa Tabonan. Kada aga kami nga mga bilanggo ginasugo nga mag-amba sing “God Bless America” kag “God Bless the Philippines.” Sa baylo, ang mga Saksi nag-amba sing “Who Is on the Lord’s Side?” Kis-a, ang opisyal nga nagadumala nagsinggit: “Ang bisan sin-o nga wala nagaamba sing ‘God Bless America’ pagabitayon sa sinang kahoy nga acasia!” Apang walay sapayan sinang mga pamahog, wala sang isa sa amon ang ginpatay. Sang ulihi, ginsaylo kami sa iban nga mga kampo. Sa katapusan, nag-abot ang mga papeles sa paghilway sa akon, nga may petsa nga Hulyo 1943. Sadto nga tion, walo ka bulan kag napulo ka adlaw na ako nga nabilanggo.

Bug-os Kabuhi nga Pagbantala

Bangod sang amon handum nga makita ang mga interesado nga amon primero nga nabantalaan, naglakat kami sing 60 ka kilometro pakadto sa siudad sang Toledo. Gintukod didto ang regular nga mga miting, kag madamo nga tawo ang ginbawtismuhan sang ulihi. Sang ulihi, natapos ang inaway sang 1945. Duha ka tuig sang ulihi, halos siam ka tuig sa tapos ako ginbawtismuhan, nagtambong ako sa akon nahauna nga kombension, nga ginhiwat sa Santa Ana Racetrack sa Manila. Mga 4,200 ang nagtipon para sa isa ka pamulongpulong publiko nga “Ang Kalipay Sang Tanan nga Katawhan.”

Antes magsugod ang inaway, mga 380 kami nga mga Saksi sa Pilipinas, apang sang 1947, may yara mga 2,700! Sugod sadto padayon ako nga nakatigayon sing madamo nga pribilehiyo sa pag-alagad kay Jehova. Sugod sang 1948 tubtob 1950, nag-alagad ako subong isa ka nagalakbay nga manugtatap sa rehiyon sang Surigao. Sang 1951, ginpangasawa ko si Natividad Santos, nga maisugon nga nagbantala upod sa amon grupo sang panahon sang inaway. Pagkatapos kami makasal nag-alagad kami sa nagalakbay nga hilikuton sa bug-os nga Mindanao sugod sang 1954 tubtob 1972.

Agod mangin malapit kami sa amon tigulang nga mga ginikanan kag mabuligan sila, nangin espesyal payunir kami sang 1972. Bisan pa otsentahon na kami karon, padayon kami nga nagapayunir, nga nakahinguyang na, kon tingubon ang amon nga duha, sing kapin sa 120 ka tuig sa bug-os tion nga pag-alagad. Makalilipay gid para sa amon nga makita ang kadamuon sang mga nagabantala sing maayong balita sang Ginharian sang Dios sa Pilipinas nga nag-uswag sing tubtob sa kapin sa 130,000! Handum namon nga buligan ang madamo pa nga mahangpan nila nga ang Ginharian sang Dios amo ang lamang nga paglaum agod maagom ang matuod nga paghidait kag kalipay sa duta.

[Blurb sa pahina 22]

Ginsuspetsahan kami nga mga espiya sang Hapon kag busa gin-usisa sa bug-os nga gab-i

[Retrato sa pahina 23]

Sang 1963, upod sa amon mga abyan sa Isla sang Bohol. Kami nga mag-asawa ikap-at kag ikalima halin sa tuo

[Retrato sa pahina 24]

Upod sa akon asawa karon

[Credit Line sa pahina 20]

Retrato sa likod: Retrato sang U.S Signal Corps