Mahimo Nila Kawaton ang Imo Identidad!

NAKABATON ang isa ka lin-ay sing malaw-ay nga mga mensahe sa iya answering machine halin sa pila ka lalaki. Nian isa ka lalaki ang nagtawag sa iya sa telepono kag nagsiling nga ginabaton niya ang imoral nga mga imbitasyon nga ginpahibalo niya sa Internet. Apang wala gani sia sing kompyuter. Madugaydugay pa kag natukiban niya nga may nagpakunokuno gali nga sia sa cyberspace kag nagbutang sing mga pasayod sa Internet. Indi lamang ina, kundi ginpanghatag sang wala makilala nga impostor ang direksion sang iya ginaistaran, kag naghatag pa gani sing impormasyon kon paano patyon ang elektroniko nga sistema sang alarma sa seguridad sang iya balay!

Ang kalabanan sa aton nagapasapayan lamang sang aton identidad. Kilala naton kon sin-o kita, kag kon duhaduhaan, mapamatud-an naton ini. Apang ang mga butang nga masami naton ginagamit subong ebidensia sang aton identidad​—⁠birth certificate, numero sang identipikasyon,⁠ * lisensia sa pagmaneho, pasaporte, mga ID card, kag iban pa⁠​—⁠​nangin tuman kahapos pekeon ukon kawaton amo nga nagtuhaw ang isa ka bag-o nga termino sa krimen, “pagpangawat sing identidad.”

Isa ka Epidemia sang Pagpangdaya

Ini nga sahi sang krimen masibod, malimbungon, kag makahalalit. Hinali lang kag matukiban sang mga biktima nga ginapabayaran na sang isa ka tawo ang iya mga utang sa ila, ginadayaan ang mga manugpautang, kag ginahimo ang iban pa nga halit sa ila ngalan. Sa iban nga mga pungsod ginaamligan sang kasuguan ang mga biktima nga indi pagbayaran ini nga mga balayran, apang ang ila reputasyon naguba na kag ang ila ikasarang sa pagbayad ginaduhaduhaan.

Ginabaton sing lapnag sang mga ahensia nga nagapatuman sang kasuguan, mga propesyonal sa industriya sa pagpautang, kag mga kooperatiba sang mga konsumidor nga ang pagpangawat sing identidad ginatunaan sang binilyon dolyares nga kapierdihan kada tuig. Wala sing paagi agod mahibaluan sing eksakto kon pila ka tawo ang nadaya sining pagpangawat sing identidad. Ang isa sang pinakadaku nga mga problema amo nga pagligad pa sang mga binulan nga matukiban sang isa ka tawo nga nakawat na gali ang iya identidad. Gintawag sang pila ka awtoridad sa pagpatuman sang kasuguan ang pagpangawat sing identidad subong ang pinakamadasig maglapnag nga krimen sa Estados Unidos. Ginreport man ang kaanggid nga mga problema sa iban nga mga pungsod.

Ang malain pa, nahibaluan sang mga kawatan nga ang pagdaya sing identidad mabudlay imbestigahan kag talagsa lang ginademanda. “Para sa mga kriminal, isa ini ka krimen nga wala sing epekto sa indibiduwal,” siling ni Cheryl Smith, isa ka kilala nga imbestigador. “Ang biktima amo ang bangko ukon department store. Wala sila sing tuyo nga halitan ang indibiduwal.”

Pagpangdaya sa Imo Mismo nga Ngalan

Ang mga kawatan sing identidad masami nga nagapangawat sing isa ukon kapin pa nga impormasyon tuhoy sa imo kaugalingon, subong sang  numero sang identipikasyon ukon lisensia sa pagmaneho. Nian ginagamit nila ini sa pagpakunokuno kag nagapangutang sa imo ngalan. Sa amo man nga tion, ginapatalang nila ang masunod nga mga papeles pakadto sa ila kaugalingon nga direksion. Nagagasto sila sing pinakadaku kag sing pinakamadasig sa ila masarangan. Mahibaluan mo lang ang nagakatabo kon may manukot na sa imo.

Paano makawat sining wala pasunaid nga mga indibiduwal ang personal nga impormasyon? Tama kahapos. Nagasugod ini sa masami paagi sa pagpanipon sing personal nga mga impormasyon nga kinaandan na nga ginahatag sang madamo nga tawo sa mga aplikasyon sa pag-utang ukon sa mga naganegosyo paagi sa telepono. Ang iban nga kawatan ‘nagaukay sa mga basurahan’​—⁠nagaukay sa imo basurahan sing mga rekord sa bangko, prenda, ukon mga kautangan. Ginakuha sang iban ang mga sulat nga may labot sa pinansial nga mga butang sa mga buson. Ang mga ‘shoulder surfer’ amo ang mga kawatan nga nagagamit sing mga kamera ukon teleskopyo agod makita ang ginatum-ok nga mga numero sang ila mga biktima sa mga automated teller machine (ATM) ukon pangpubliko nga mga telepono. Sa iban nga mga pungsod madamong personal nga impormasyon ang mahapos nga matigayon sa mga korte, sa publiko nga mga dokumento, ukon sa Internet.

Pagkawat sang Imo Maayo nga Ngalan

Sa tion nga makuha na sang kawatan ang imo numero sang identipikasyon, mahimo nga kinahanglan man niya makuha ang iban pa nga impormasyon sa pagpakilala, subong sang petsa sang imo pagkatawo kag ang imo direksion kag numero sang telepono. Paagi sini nga impormasyon, kag ayhan isa ka peke nga lisensia sa pagmaneho nga may retrato niya, masugdan na sang kawatan ang krimen. Ang isa ka kawatan nagaaplay gilayon nga makautang sing personal ukon paagi sa sulat, nagapakunokuno nga sia ikaw. Masami nga ginahatag niya ang iya direksion, nagasiling nga nagsaylo sia. Sa pagdali nga makapautang, ang mga inspektor sa pagpautang indi pirme nagausisa sang impormasyon ukon mga direksion.

Gani sa tion nga mabuksan na sang impostor ang iya una nga kuwenta, sarang niya magamit ining bag-o nga kuwenta upod ang iban pa nga nagapakilala nga impormasyon agod dugangan ang iya kredibilidad. Dugang pa ini nga nagapahapos sang pagdamo sang pagpangdaya. Karon buot na magmanggaranon ang kawatan kag, sa amo man nga tion, ginaguba ang imo rekord sa pagpangutang kag maayo nga ngalan.

Ang pagtadlong sa halit mahimo nga mabudlay, nagaubos sing panahon, kag makaulugot. Nasapwan ni Mari Frank, nga isa ka abogada sa California, kon daw ano ini kabudlay sang ang isa ka impostor nangutang sing mga $100,000 sa iya ngalan. “Kinahanglan nga magsulat ako sing 90 ka sulat kag magtrabaho sing 500 ka oras agod mabalik ang akon maayo nga reputasyon,” siling niya. “Isa ini ka pagpakig-away para sa imo pagkamasaligan kag sa imo kaligdong sa hunahuna. . . . Sa kalabanan nga tion wala mo makilala kon sin-o ang nagahimo sini, kag ang mga nagabuhat sini wala gid nagakadakpan.”

Kon Ano ang Himuon

Kon ikaw isa ka biktima sang pagpangawat sing identidad, may pila ka tikang nga sarang mo himuon. Una sa tanan, ginarekomendar nga tawgan kag pahibaluon mo ang fraud division sang credit bureau sa inyo lugar. Dayon sundan ini sing isa ka nasulat nga pahayag, kag pangabay nga pahibaluon ka kon may magbukas sing bag-o nga kuwenta sa imo ngalan.

Masunod, maghimo sing opisyal nga report sa pulisiya. Pat-ura nga may kopya ikaw sang report sang pulis bangod mahimo mo ini gamiton sa pagpahibalo sa mga manugpautang.

Dapat mo man pahibaluon ang mga bangko kag mga kompanya sang mga credit card nga  sa sini may transaksion ka. Bisan pa gamiton sang kawatan ang ginkawat nga impormasyon sa pagpahimo sing bag-o nga mga credit card, hilway gid ikaw sa katalagman kon magpahimo ka liwat sang tanan mo nga credit card. Subong man, kon ang imo checking kag savings account sa bangko ginagamit na sang mga kawatan, mahimo nga kinahanglan mo magbukas sing bag-o nga mga kuwenta. Dugang pa, mahimo nga kinahanglan mo magkuha sing bag-o nga mga ATM card kag bag-ong personal nga numero sang identipikasyon.

May Solusyon Na Bala?

Ang mga gobierno, mga ahensia sa pagpatuman sang kasuguan, kag mga institusyon sa pagpautang nagapangita sing mga paagi agod matapna ang pagpangawat sing identidad. Sa iban nga mga lugar, gin-aprobahan ang mga kasuguan nga nagahimo sini nga isa ka malubha nga krimen kag nagaamlig sing labi pa sa personal nga impormasyon. Ginpanugda man ang pila ka moderno nga mga pamaagi. Nalakip sa sini ang digital nga mga marka sang tudlo nga ginkodigo sa mga card, sa mga ATM card nga makakilala sang marka sang palad ukon tingog, sa ginkompyuter nga card nga makatago sang nagapakilala sing personal nga impormasyon subong sang tipo sang dugo kag mga marka sang tudlo, kag sa mga card nga indi mapanas ang mga pirma.

Dugang pa sa sinang moderno nga mga pamaagi sa pagtapna, may praktikal nga mga butang nga sarang mo himuon agod amligan ang imo kaugalingon. (Tan-awa ang kahon “Kon Paano Amligan ang Kaugalingon Batok sa Pagpangawat Sing Identidad.”) Paagi sa pagbinagbinag kag mahalungon nga pagplano, mahimo ka makabulig sa pagbuhin sang katalagman nga makawatan sing identidad!

[Nota]

[Kahon sa pahina 27]

Kon Paano Amligan ang Kaugalingon Batok sa Pagpangawat sing Identidad

● Ihatag lamang ang imo numero sang identipikasyon kon kinahanglanon gid.

● Indi pagdalha ang dugang pa nga mga credit card, ang imo ID card, birth certificate, ukon pasaporte sa imo bag ukon kahita, magluwas kon kinahanglanon.

● Gisia sa magagmay nga pidaso ang naaprobahan na nga mga aplikasyon sa pag-utang antes ini ihaboy. Gisia man ang mga statement sang bangko, mga balayran sa telepono, mga resibo sa credit card, kag iban pa.

● Tabuni sing kamot kon nagagamit sing automated teller machine ukon kon nagapanawag sing long-distance nga nagagamit sang imo phone card. Ang mga ‘shoulder surfer’ mahimo nga yara lang sa malapit nga may teleskopyo ukon kamera.

● Kandaduhi ang imo buson agod mabuhinan ang pagpangawat sing mga sulat.

● Kuhaa ang bag-o nga mga tseke sa bangko sa baylo nga ipadala ini sa imo paagi sa koreo.

● Maghupot sing listahan ukon photocopy sang tanan nga numero sang kuwenta sang kautangan, kag tagua ini sa hilway-sa-peligro nga mga lugar.

● Indi gid pag-ihatag ang numero sang imo credit card ukon iban pa personal nga impormasyon sa telepono magluwas lamang kon masaligan mo ang kompanya kag ikaw ang nagpanawag.

● Sauluha ang imo password. Indi magtago sing nasulat nga rekord sang mga password sa imo bag ukon kahita.

● Magkuha sing kopya sang report sang imo kautangan sing regular kon posible.

● Ipakuha ang imo ngalan sa listahan sang mga ginapadalhan sing mga katalogo ukon mga pasayod nga ginapalakat sang mga credit reporting bureau kag sang mga nagapautang.

[Retrato sa pahina 26]

Ang mga ‘shoulder surfer’ nagatan-aw samtang nagatum-ok ang ila mga biktima sang mga numero sa pangpubliko nga mga telepono ukon sa mga ‘automated teller machine’

[Retrato sa pahina 27]

Ang mga kawatan ‘nagaukay sa mga basurahan’ agod makakawat sing personal nga impormasyon