Ang mga Bilangguan Yara sa Krisis

“Ang pagpatindog sing dugang pa nga mga bilangguan agod malubad ang problema sa krimen kaangay sang pagpatindog sing dugang pa nga mga lulubngan agod malubad ang problema sa makamamatay nga balatian.”—ROBERT GANGI, EKSPERTO SA CORRECTIONAL.

SA ISA ka kalibutan diin masunson nga ginatakpan sang matahom nga mga tinaga ang indi paborable nga bahin sang katunayan, may yara kita kalahamut-an nga mga alternatibo para sa makapulung-aw nga tinaga nga “bilangguan.” Ginapakamaayo naton ang Ingles nga “penitentiary” ukon “correctional facility,” diin ang “bokasyonal nga paghanas” kag “sosyal nga mga serbisyo” ginaaman. Mas gusto gani naton ang Ingles nga termino nga “inmate” sangsa nagapakanubo nga tinaga nga “bilanggo.” Apang, kon kuhaon mo ini nga pagpakunokuno, makita mo nga ang mga bilangguan nagaatubang karon sing malubha nga mga problema, subong sang daku kaayo nga gastos sa pag-atipan sa mga kriminal sa sulod sang bilangguan kag sang nagadaku pa nga kinatuhayan sa ulot sang katuyuan sang pagbilanggo kag sang aktuwal nga mga resulta.

Ginaduhaduhaan sang iban kon bala nahimo gid sang mga bilangguan ang katuyuan sini. Nagasiling sila nga bisan pa ang kadamuon sang mga bilanggo sa bug-os nga kalibutan nagtimbuok tubtob sa kapin sa walo ka milyon, ang kadamuon sang krimen sa madamo nga kadutaan wala gid mabuhinan. Dugang pa, bisan pa madamo sang mga priso ang nabilanggo bangod sang mga krimen may kaangtanan sa droga, isa gihapon ka daku nga problema kon paano ang droga madali matigayon sa kalye.

Walay sapayan sina, madamo ang nagakabig sang pagkabilanggo subong ginapakamaayo nga silot. Nagapati sila nga kon ang kriminal mabilanggo, nagabaton sia sang silot nga nagakabagay sa iya. Ginalaragway sang isa ka dyurnalista ang kakugi nga ipabilanggo ang mga kriminal subong “pagsalimuang sa pagbilanggo.”

May yara apat ka panguna nga rason kon ngaa ginabilanggo ang mga nagalapas sang kasuguan: (1) agod silutan ang mga kriminal, (2) agod amligan ang katilingban, (3) agod tapnaon ang mahanabo pa nga mga krimen, kag (4) agod bag-uhon ang mga kriminal, ginatudluan sila nga mangin masinulundon-sa-kasuguan kag mabungahon kon makaguwa na sila. Tan-awon naton kon ginahimo sang mga bilangguan ini nga mga tulumuron.