Mga Katedral—Mga Monumento sa Dios Ukon sa mga Tawo?

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA PRANSIA

SA Moscow natabo ang daw isa ka pagkabanhaw. Ang Christ the Savior Cathedral, nga ginrumpag ni Stalin sang 1931, gintukod liwat, kag ang duag-bulawan nga bobida sini nagaidlak sa kalangitan sang Rusya. Sa siudad sang Évry, malapit sa Paris, ginapatahom sang mga trabahador ang lamang nga katedral nga gintukod sa Pransia sang ika-20 nga siglo. Natabo ini pila ka tuig lamang nga nabenditahan ang katedral sang Almudena sa Madrid. Sa amo man nga kahimtangan, ang New York City may katedral man nga ginatawag St. John the Divine. Bangod kapin na sa 100 ka tuig ini nga ginatukod, masunson ini ginatawag nga St. John the Unfinished. Walay sapayan sini, isa ini sang pinakadaku nga mga katedral sa bug-os kalibutan, nga nagasakop sang 11,000 metros kuwadrados.

Sa bug-os nga Cristiandad, ang dalagku nga mga katedral nagapangibabaw sa mga talan-awon sa madamo nga siudad. Para sa mga tumuluo, mga monumento ini sang pagtuo sa Dios. Bisan ang mga di-tumuluo mahimo mag-apresyar sini subong mga buhat sang taliambong ukon subong mga halimbawa sang pagkasampaton sa arkitektura. Walay sapayan sini, ang pagluntad sining masibod kag sa masami mahal kaayo nga mga balay sang pagsimba nagapautwas sing serioso nga mga pamangkot: Ngaa kag paano ini gintukod? Ano ang katuyuan sini?

Ano ang Katedral?

Sang napatay si Cristo gin-organisar sang iya mga disipulo ang ila kaugalingon nga mangin mga kongregasyon, madamo sa ila nagtipon sa pribado nga mga puluy-an. (Filemon 2) Sa sulod sang mga dekada ini nga mga kongregasyon gin-atipan sang “mga gulang nga lalaki” sa espirituwal. (Binuhatan 20:​17, 28; Hebreo 13:17) Apang, sang nagkalamatay na ang mga apostoles, may pagpahilayo gikan sa matuod nga Cristianismo. (Binuhatan 20:​29, 30) Sang ulihi, ginbayaw sang pila ka gulang ang ila kaugalingon nga labaw sa iban kag gintamod subong mga obispo nga may pagdumalahan sa pila ka kongregasyon​—⁠butang nga batok sini nagpaandam si Jesus. (Mateo 23:​9-​12) Ang tinaga nga “simbahan,” nga orihinal nga naaplikar sa mga Cristiano mismo, gin-aplikar man sadto sa ila duog sang pagsimba​—⁠ang tinukod mismo. Wala magdugay ang pila ka obispo nagtinguha nga makatigayon sing mga simbahan nga nagakadapat sa ila ranggo. Sa amo, gin-imbento ang isa ka bag-o nga termino sa paglaragway sa simbahan sang obispo​—⁠ang katedral.

Ini nga termino naghalin sa Griegong tinaga nga kathedra, nga ang buot silingon “pulungkuan.” Sa amo, ang katedral amo ang trono sang obispo, ang simbulo sang iya dutan-on nga gahom. Gikan sa iya katedral gindumalahan sang obispo ang iya mga sakop, ang diosesis.

“Ang Dag-on sang mga Katedral”

Sang 325 C.⁠E., pormal nga ginkilala sang Konsilyo sang Nicaea ang pagpahamtang sang mga obispo sa mga siudad. Ginasakdag karon sang Estado sang Roma, ang mga obispo masunson nga nakatigayon sing malapad nga duta subong regalo gikan sa mga awtoridad. Gin-agaw man nila ang madamo nga duog sang pagsimba sang mga pagano. Sang napukan ang Emperyo sang Roma, ang eklesiastiko nga mga sistema nakalampuwas kag nangibabaw sang Edad Media. Wala magdugay ina nga panag-on nangin ang ginatawag sang Pranses nga istoryador nga si Georges Duby nga “Dag-on sang mga Katedral.”

 Sugod sang ika-7 nga siglo tubtob ika-14 nga siglo, nagtatlo ka pilo ang populasyon sang Europa. Panguna nga nakabenepisyo ang siudad sa sining pagdamo sang populasyon, kay nag-uswag ang kahamungayaan sini. Subong resulta, ang pinakamanggaranon nga episkopal nga mga siudad amo ang ginapakamaayo gid nga mga duog para sa pagdamo sang dalagku nga mga katedral. Ngaa? Bangod ining dalagku nga mga proyekto nagauswag lamang sa mga duog nga may yara dalayon nga pagsulod sang kuwarta!

Ang isa pa ka butang nga nagsugyot sa pagtukod sing mga katedral amo ang lapnag nga pagsimba kay Birhen Maria kag sa relihioso nga mga relikya. Naglapnag gid ini sang ika-11 kag ika-12 nga siglo. Ginpasangkad sang mga obispo ini nga pagsimba, nga bangod sini nagbantog pa sing labi ang ila mga katedral. Ang titulo nga Notre-Dame (Nuestra Senyora) ginsugdan nga ginpuni sa mga katedral sa Pransia sa sining tion. “Ano bala nga banwa ang wala magdedikar sang isa ka simbahan ukon sing masunson sang katedral sini sa iya?” pamangkot sang Katoliko nga ensiklopedia nga Théo. Sa amo, ang Saint-Étienne nga katedral sa Paris gindedikar kay Notre-Dame. Ang Notre-Dame nga katedral sa Chartres, Pransia, nangin amo ang nagapanguna nga altar sa aminhan nga Europa. “Wala sing isa ka persona​—⁠bisan pa si Cristo mismo⁠​—⁠ang nangibabaw sing daku gid sa kabuhi kag panghunahuna sang mga manugtukod sing katedral sing subong kay Birhen Maria,” siling sang The Horizon Book of Great Cathedrals.

“Magatukod Kita sing Katedral nga Tuman Kadaku . . .”

Apang, ngaa madamo sining mga tinukod ang tuman kadaku? Sugod pa sang ikap-at nga siglo, ang mga katedral sang Trier, Alemanya, kag sang Geneva, Switzerland, nagasakop sing malapad kaayo nga duog, walay sapayan sang diutay nga mga sumilimba. Sang ika-11 nga siglo, ang populasyon sang Speyer, Alemanya, indi makapuno sang daku kaayo nga katedral sini. Sa amo, ang The Horizon Book of Great Cathedrals naghinakop nga ang “kadakuon kag magasto kaayo [nga mga katedral] nagapakita sing pila ka indi gid relihioso nga mga motibo.” Lakip sa sini amo ang “arogante nga bugal sang obispo ukon abbot nga sa idalom sang pagsakdag sini ang edipisyo pagatukuron.”

Sang ika-12 kag ika-13 nga siglo, ang mga katedral nagatakus sing 100 metros sa promedyo, kag gintuyo nga mangin subong kataas sa kalabaon sini. Ang Winchester nga katedral sa Inglaterra, sa kalabaon nga 169 metros, kag ang Milan’s Duomo, sa Italya, sa 145 metros, talalupangdon gid. “Magatukod kita sing katedral nga tuman kadaku agod nga ang makakita sini nga natapos magahunahuna nga mga buangbuang kita,” siling sang isa ka Katsila nga opisyal sang simbahan sa Seville sang 1402. Sa katunayan, ang katedral sang Seville amo kuno ang ikaduha sa pinakadaku sa bug-os kalibutan, nga may 53 metros kataas nga nakaarko nga alibungan. Ang bug-os nga torre sang katedral sang Strasbourg sa Pransia nga nagatakus sing 142 metros, katumbas sa 40-ka-panalgan nga tinukod. Sang ika-19 nga siglo, ang torre sang katedral sang Gothic Münster sa Ulm, Alemanya, nagataas sing 161 metros, nga nagahimo sa sini nga amo ang pinakamataas nga torre nga human sa bato sa bug-os kalibutan. “Wala sing ginapatuman nga pagsimba ang nagapakamatarong sining pagpasobra sa kadakuon,” siling sang istoryador nga si Pierre du Colombier.

Sang ika-12 kag ika-13 nga siglo, ginhingalitan sang mga tagsakdag sang katedral ang isa pa ka ‘indi relihioso nga motibo’​—⁠ang patriotismo sa siudad. Siling sang Encyclopædia Britannica: “Ang mga banwa nagpaindisanay sa pagtukod sing pinakamataas nga katedral.” Ang mga konsehal sang banwa, ang mga may sarang sa siudad, kag mga negosyante naghimo sang mga katedral nga simbulo sang ila siudad.

Mahal Anay, Mahal Karon

Ginlaragway sang isa ka manunulat ang mga proyekto sang pagtukod sing katedral subong “wala katapusan nga paggasto.” Paano nian, ining mga tinukod​—⁠nga magasto kaayo mentinahon bisan karon⁠​—⁠​gingastuhan anay? Sa pila ka kaso, gingastuhan ini sang mga prelado, subong ni Maurice de Sully sa Paris, gikan sa ila kaugalingon nga kuwarta. Kon kaisa ang mga politiko, subong ni Hari Jaime I sang Aragon, amo ang nagbayad sang balayran. Apang, sa masami ang buhis sang  diosesis amo ang nagaabaga sa gastos sang mga katedral. Ini nga kuwarta nagalakip sang mga feudal tax kag mga kinitaan gikan sa propriedad. Sa katunayan, ang Obispo sang Bologna sa Italya nagpanag-iya sing 2,000 ka propriedad! Gindugang sa sini ang kita sang relihion gikan sa kuwarta nga ginakolekta sa mga sumilimba sa simbahan, mga indulhensia, kag mga multa para sa mga sala. Sa Rouen, Pransia, yadtong nagabakal sing kinamatarong sa pagkaon sing may gatas nga mga produkto sa tion sang Kuwaresma nagabayad para sa ginatawag sang katedral nga Butter Tower.

Ang pila ka indibiduwal maalwan kaayo nga nagdonar, kag ginpadunggan sila paagi sa pagbutang sang ila larawan sa kristal nga mga bintana kag sa mga eskultura sang simbahan. Ang prinsipio sang paghatag sang mga Cristiano nga wala nagapakilala maathag nga nalipatan na. (Mateo 6:⁠2) Ang dalayon nga suplay sang kuwarta kinahanglanon, sanglit ang gastos masunson nga nagasobra sa ginabanabana. Indi makapakibot, nian, nga ang handum sa pagtigayon sing kuwarta masunson nga nagaresulta sa indi husto nga paggasto kag pagpangilkil. Halimbawa, ang panumbungon nga pagkaerehes masami nga nagalakip sang pagkompiskar sa pagkabutang sang isa. Nagpaposible ini sa pag-ati sa ginatawag nga mga erehes, subong sang mga Cathar, kag ginagasto ini sa pila ka proyekto sang pagtukod sing simbahan.⁠ *

Sa pagkamatuod, may dalayon nga pag-ipit sa simbahan agod ang kuwarta padayon nga magsulod. Indi matuod​—⁠subong sang ginapangangkon sang pila ka istoryador⁠​—⁠nga ang mga tawo napahulag sing kinaugalingon sa pagtukod sini nga mga edipisyo. Ang istoryador nga si Henry Kraus nagsiling: “Bisan pa ang mga tawo sang Edad Media relihioso gid kaayo, ang pagtukod sing mga simbahan indi amo ang panguna nga prioridad sang mga tawo.” Sa amo, madamo nga istoryador ang nagmulay sa simbahan bangod sang sobra nga paggasto sini. Ang The Horizon Book of Great Cathedrals nagbaton: “Ang kuwarta nga gingasto sang simbahan sa pagtukod mahimo kuntani gingamit sa pagpakaon sa mga gutom . . . ukon sa pagmentinar sa mga ospital kag mga eskwelahan. Sa amo, mahimo isiling nga ang mga katedral nangin kabangdanan sang pagkapatay sang ginatos ka libo ka tawo.”

Kon Paano Ini Gintukod

Ang mga katedral mga pamatuod sang pagkamapahituon sang tawo. Makatilingala gid nga ining dalagku kaayo nga mga tinukod gintukod paagi sa paggamit sing sinadto nga teknolohiya. Una, ginhanda ang desinyo sang detalyado nga mga plano sang tinukod. Sa tiphagan sang bato, gingamit ang mga hurmahan agod mapat-od ang pagkaalalangay sang mga pang-adorno kag ang husto nga kadakuon sang mga bloke nga bato. Ang mga bloke ginmarkahan sing maayo agod ipakita ang ila eksakto nga lugar sa tinukod. Ang paghakot tuman kahinay kag mahal, apang walay sapayan sini, suno sa Pranses nga istoryador nga si Jean Gimpel, ‘sa ulot sang 1050 kag 1350, ang Pransia nakatiphag sing mas madamo nga bato sangsa dumaan nga Egipto.’

Sa duog mismo nga ginapatindugan sang tinukod, ginhimo sang mga trabahador ang daku nga kalantip sa paggamit sing sinadto nga gamit sa paghakwat nga matigayon sadto anay​—⁠mga muton kag makina sa pagbatak, nga masami ginapaandar sang mga tawo nga nagalakat sa kahoy nga galingan. Ang mga pormula sa matematika nga ginagamit sang mga enhinyero karon wala pa sadto mahibaluan. Ang mga manunukod dapat magsandig sa duna nga ikasarang kag eksperiensia. Indi makapakibot nga madamong malubha nga aksidente ang natabo. Sang 1284, halimbawa, ang nagaarko nga alibungan sang Beauvais nga katedral sa Pransia, tuman kadaku, kag narumpag ini. Apang, ang bag-o nga mga metodo subong sang mga sulay, flying buttress (mga sulay nga nagasuportar sa atop), rib vaulting, kag mga pinnacle nakabulig sa mga manunukod agod malab-ot ang bag-o nga kataason.

Nanuhaytuhay ang kalawigon sang pagtukod, halin sa 40 ka tuig para sa pinakamadasig (Salisbury, Inglaterra) tubtob sa pila ka siglo. Ang iban, subong sang mga katedral sa Beauvais kag Strasbourg, Pransia wala gid matapos.

“Isa ka Sayop nga mga Prioridad”

Ining ‘matahom kag sa amo magasto kaayo nga mga tinukod,’ subong sang ginsiling ni Papa Honorius III, ginbangdan sang binais sugod sa umpisa. Ginpautwas ang mga opinyon sa sulod sang simbahan batok sa pagtukod kag sa daku kaayo nga kantidad sang kuwarta nga nadalahig. Si Pierre le Chantre, isa ka prelado sang Notre-Dame de Paris sang ika-13 nga siglo, nagsiling:  “Makasasala ang pagtukod sing mga simbahan subong sang ginahimo karon.”

Bisan sa karon ang katedral sa Évry, sa pagsambit sang isa lamang, nagapukaw sing matigdas nga pagmulay. Subong sang ginreport sang Pranses nga pamantalaan nga Le Monde, madamong tawo ang nagapati nga ang mga katedral nagapakita sing “isa ka sayop nga mga prioridad” kag “dapat gastuhon [sang mga simbahan] ang kuwarta sa mga tawo kag sa pag-ebanghelyo sa baylo nga sa mga bato kag dekorasyon.”

Wala sing duhaduha nga ang madamo sang nakigbahin sa pagtukod sining dalagku nga mga edipisyo may sinsero nga gugma sa Dios. Ini sila maathag nga ‘may kakugi sa Dios, apang indi suno sa sibu nga ihibalo.’ (Roma 10:⁠2) Wala gid magpanugda si Jesucristo nga ang iya mga sumulunod magtukod sing masibod nga mga balay sang pagsimba. Ginpalig-on niya ang matuod nga mga sumilimba nga “magsimba sa espiritu kag kamatuoran.” (Juan 4:21-24) Walay sapayan sang katahom sini, ang dalagku kaayo nga mga katedral sang Cristiandad nagasumpakil sa sining prinsipio. Mahimo nga ang mga ini nangin mga monumento sa mga tawo nga nagtukod sini, apang wala ini nagahimaya sa Dios.

[Nota]

[Retrato sa pahina 27]

Katedral sang Santiago de Compostela, Espanya

[Mga retrato sa pahina 29]

Pinakaibabaw: Kristal nga bintana nga may desinyo nga rosas sang Notre-Dame, Chartres, Pransia

Ibabaw: Detalye sang isa ka manugtipik sang bato, Notre-Dame, Paris

[Retrato sa pahina 29]

Ang katedral sang Notre-Dame, Paris, sang ika-12 nga siglo

[Retrato sa pahina 29]

Nasulod nga bahin sang katedral sang Notre-Dame, Amiens. Amo ini ang pinakadaku nga relihioso nga tinukod sa Pransia, nga may nagaarko nga alibungan nga nagataas sing 43 metros