Ang Dalmatin nga Biblia—Tumalagsahon Apang Wala Malimtan

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA SLOVENIA

ANG katapusan sang mga bariles nga may hamili nga mga unod nag-abot sa Slovenia sang talipuspusan sang katuigan 1500. Sa sulod sang duha ka tuig ginbiyahe ini sa nanuhaytuhay nga ruta. Agod ihinago ang mga unod sini, ang mga bariles ginbutangan sing ngalan nga “mga baraha” ukon “mga baligya.” Natago sa sulod amo ang mga panit sing hapin nga mga tomo sang nahaunang kompleto nga Biblia sa Slovenianhon nga hambal.

Ang hamili nga kargamento amo ang katumanan sang daku gid nga handum sang duha ka dedikado nga lalaki​—⁠sanday Jurij Dalmatin kag Primož Trubar, nga naghugod sang ila kabuhi sa pagbadbad sing Biblia sa kinaandan nga hambal sang ila kasimanwa. Bisan pa ini nga mga lalaki indi makita sa madamong libro sang maragtas, ang ila mga ngalan mahimo madugang sa listahan sadtong nakabulig sing daku sa una nga pagbadbad sing Biblia.

Si Dalmatin, nga amo ang nagpadala sing tago sang mga Biblia, naglakip sing isa ka matahom kag malahalon nga kopya para kay Trubar, ang iya abyan kag manuglaygay. Binagbinagon naton ang mga kabudlayan nga gin-atubang sining duha ka lalaki agod ang Biblia matigayon sang ila mga kasimanwa sa ila kinaandan nga hambal.

Kon Paano Nangin Manugbadbad

Sang ika-16 nga siglo, ang Emperyo sang Romana Sagrada, nga naangot sing suod sa Iglesia Katolika Romana, mabakod gihapon sa kalabanan nga bahin sang Europa. Apang, nagsugod na ang Protestante nga Repormasyon, kag ang epekto sang hublag amat-amat nga nakasulod sa mga banwa kag mga minuro sang kilala karon nga Slovenia. Si Trubar, ang lokal nga klerigo didto, amo ang nahauna nga nagbaton sang mga pagtuluuhan sang mga Protestante.

Sanglit Latin ang hambal sang Iglesia Katolika, diutay lamang nga nakatuon sinang dumaan nga hambal ang nakahangop sang mga serbisyo sang simbahan kag sang Biblia. Apang, ang mga Repormador nagsiling nga ang mga serbisyo sang simbahan dapat himuon sa hambal nga nahangpan sang tanan. Gani, sang tunga-tunga sang katuigan 1500, ang pila ka dinalan sang Biblia ginbasa sa lokal nga Slovenianhon nga hambal sa mga serbisyo sang simbahan. Nahimo ini bangod ang Slovenianhon nga katumbas sang pila ka teksto ginsulat sa mga marhin sang Latin nga libro para sa Misa, nga ginagamit anay sang mga klero.

Apang, luyag ni Trubar nga ang bug-os nga Biblia matigayon sa Slovenianhon nga hambal. Bangod wala pa sadto sing abakada sa Slovenianhon, si Trubar nag-imbento sing abakada, kag sang 1550 ginsulat niya ang nahaunang libro nga gin-imprinta sa Slovenianhon nga hambal. Ginlakip niya sa sini ang pila ka bersikulo sang Biblia halin sa Genesis. Sang ulihi, ginbadbad man niya ang Mga Salmo sa Slovenianhon kag sang ulihi ang bug-os nga Bag-o nga Testamento, ukon Cristianong Griego nga Kasulatan.

Apang, nahibaluan ni Trubar nga wala sia sing kinaadman sa hambal nga kinahanglanon agod matuman niya ang iya handum nga mabadbad ang bug-os nga Biblia sa Slovenianhon. Nakita niya nga si Jurij Dalmatin, nga isa ka may kinaadman nga lamharon nga estudyante, amo ang makabulig sa iya agod matuman ang iya handum.

Ang Pagkabata ni Dalmatin

Si Dalmatin, nga anak sang imol nga pamilya, natawo sang mga 1547 sa isa ka minuro nga nahamtang karon sa nabagatnan nga Slovenia. Sang bata pa, nag-eskwela sia sa eskwelahan nga ginapalakat sang isa ka nauna nga nakumbertir sa Protestantismo, kag daku gid ang epekto sini sa iya interes sa relihion sang ulihi. Sa bulig ni Trubar kag sang isa ka maestro kag sang lokal nga paroko, si Dalmatin nag-eskwela sa isa ka  relihioso nga eskwelahan kag sang ulihi sa isa ka unibersidad sa Alemanya. Paagi sini nahimpit niya ang iya ikasarang sa Latin kag Aleman, nakatuon sing Hebreo kag Griego, kag natapos ang iya pagtuon sa pilosopiya kag teolohiya.

Bisan pa nagtuon si Dalmatin sa iban nga pungsod, napalig-on sia ni Trubar nga pabaloran kag pauswagon ang iya tumandok nga hambal nga Slovenianhon. Sang nagaeskwela sa unibersidad si Dalmatin kag mga beintehon pa lang ang iya edad, ginsugdan niya ang daku kag tumalagsahon nga hilikuton nga badbaron ang Biblia sa hambal sang iya mga kasimanwa. Ang hugot gid nga handum ni Trubar nga matigayon ang kompleto nga Biblia sa Slovenianhon nangin panguna nga tulumuron karon ni Dalmatin sa iya kabuhi.

Ang Pagbadbad Nagsugod

Nangin masako sa gilayon sa proyekto nga may daku nga kapagsik, ginsugdan ni Dalmatin nga badbaron ang Hebreo nga Kasulatan. Maathag gid nga nagbadbad sia halin sa orihinal nga mga hambal apang pirme niya ginatan-aw ang Aleman nga badbad ni Martin Luther sang Latin Vulgate. Nahanungod kay Trubar, sang 1577 nabadbad niya ang bug-os nga Cristianong Griego nga Kasulatan sa Slovenianhon, subong sang ginsambit kaina. Gintadlong karon kag ginpauswag ni Dalmatin ang badbad ni Trubar, sa liwat nagasalig sing daku sa Aleman nga badbad ni Luther sang Biblia. Ginkuha niya ang madamong Aleman nga mga tinaga ni Trubar kag ginhimo ang pagbadbad nga mas alalangay. Mahimo nga gingamit ni Dalmatin ang iya ihibalo sa Griego sa iya hilikuton sa pagbadbad, apang ginabaisan gihapon sang mga iskolar kon bala gintan-aw niya ang unang Griegong mga badbad ukon wala.

Mga Problema nga Nasumalang

Bangod ang abakada sa Slovenianhon mga pila pa lang ka dekada nga ginpakilala, si Dalmatin nag-atubang sing mabug-at kag makapaluya sing buot nga hilikuton. Isa pa, ang bokabularyo limitado lamang, kag wala sing mga reperensia sa Slovenianhon nga hambal. Gani, kinahanglan ang daku gid nga pagkamapahituon agod mabadbad ini sa mahangpan nga Slovenianhon.

Nangin problema man ang Counter Reformation nga hublag. Sanglit ang manug-imprinta sa Slovenia gintapok, ang pag-imprinta sa Biblia dapat himuon sa iban nga pungsod. Amo ini kon ngaa dapat ihinago ang pagpadala sing mga Biblia pasulod sa pungsod. Apang, walay sapayan sang mga problema, natuman ni Dalmatin ang iya tulumuron sa sulod lamang sang napulo ka tuig, sang daw mga treintahon pa lang ang iya edad.

Sa idalom sang pagdumala ni Dalmatin ang nahauna nga pag-imprinta sa 1,500 ka kopya sang Biblia ginhimo sa sulod sang pito ka bulan. Gintawag sang madamo ang Biblia nga obra-maestra sa literaryo kag buhat sang taliambong, kay matahom ini nga ginlarawan sa 222 ka tinigib nga kahoy. Madamo sang orihinal nga Biblia ang yara gihapon, kag ang badbad ginagamit subong basihan para sa modernong-adlaw nga mga bersion sang Biblia sa Slovenianhon. Ang ginhimo sining duha ka lalaki nakaamot sa katunayan nga mabasa na karon sang mga taga-Slovenia ang Pulong sang Dios sa ila tumandok nga hambal.

[Kahon/Retrato sa pahina 15]

ANG NGALAN SANG DIOS

Ginlakip ni Dalmatin ang masunod nga paathag sa introduksion sang iya badbad sang Balaan nga Biblia: “Kon ang tinaga nga GINUO ginaimprinta sa dalagku nga mga letra, nagapatuhoy lamang ini sa GINUONG Dios nga ang iya ngalan amo ang יהוה, Jehova, sa Judiyong hambal. Ini nga ngalan iya lamang sang GINUONG Dios kag wala na sing liwan pa.”

[Mga retrato sa pahina 14, 15]

Si Primož Trubar

Panghapin nga pahina sang Slovenianhon nga Biblia

[Credit Line]

Tanan nga retrato luwas sa Tetragrammaton: Narodna in univerzitetna knjižnica​—⁠Slovenija​—⁠Ljubljana