Mga “Password”—Isa ka Yabi sa Seguridad

“PLEASE enter your password.” Para sa madamo nga tawo sa bug-os nga kalibutan, ining mga tinaga nga makita sa screen sang kompyuter kinaandan na sa matag-adlaw nga kabuhi. Nagabukas ka man sang imo kompyuter ukon sang imo cellular phone, nagagamit sang credit card, ukon nagapatay sang sistema sa seguridad sa puwertahan, ang mga password, ukon mga PIN (personal identification number), alisto nga nagabantay sa pagbukas sa madamong kinaandan nga hilikuton.

Madamong nagaopisina ang may 3 tubtob 5 ka password sa trabaho lamang, kag ginabulubanta nga sa masunod nga napulo ka tuig ang mga nagagamit sini mahimo magkinahanglan sing kapin sa 100 ka password! Bangod sang lapnag nga paggamit sang mga password, paano ka makapili sing hustuhan lang kasibod nga may seguridad apang simple lang dumdumon?

May sadsaran nga mga pagsulundan nga dapat dumdumon. Una, ang indi dapat himuon. Indi paggamita nga password ang imo ngalan ukon ang ngalan sang isa ka miembro sang imo pamilya, bisan pa ginbag-o ini diutay. Indi man paggamita ang numero sang imo plaka sang salakyan, telepono, Social Security, ukon ang imo direksion. Ini nga mga impormasyon madali makuha sang isa ka determinado nga hacker.

Dugang pa, kon posible, indi paggamita ang mga password nga puro letra ukon puro numero. Ang isa ka simple nga program sa kompyuter madali makatukib sina nga mga simbulo. Sa katapusan, indi paggamita ang isa ka tinaga nga makita sa bisan ano nga diksionaryo, bisan sa iban nga lenguahe. Matigayon ang madamo kaayo nga listahan nga nagaunod sing mga tinaga, mga ngalan sang duog, kag espesipiko nga mga ngalan sa tanan nga lenguahe. Ang mga program makatilaw sa nagkalainlain nga porma sini nga mga tinaga, subong sang kon sulion ang pagtigbato sa sini, nasulat sa dalagku nga mga letra, ukon tingubon ining duha ka porma.

Gani, ano nga mga sahi sang password ang dapat gamiton? Sa masami ang mga password nga ang pinakadiutay nga karakter anom tubtob walo kag may kombinasyon sang dalagku kag magagmay nga mga letra, mga numero, kag mga simbulo sang pananda (punctuation). Daw ano kabudlay matukiban ini nga kombinasyon sang mga karakter? Ang isa ka balasahon nagsiling nga “ang isa ka kompyuter nga makatilaw sing isa ka milyon ka password kada segundo . . . magakinahanglan, sa promedyo, sing kapin sa isa ka gatos ka tuig.”

Paano ka makapili sing password nga mahapos madumduman? Ang iban nagapanugda nga gamiton mo ang titulo sang paborito mo nga libro ukon pelikula ukon ang isa ka dinalan halin sa isa ka kanta ukon binalaybay kag gamiton ang una nga letra sang tagsa ka tinaga subong imo password, nagadugang sing dalagku nga mga letra, pananda, ukon iban pa nga mga karakter. Halimbawa, ang “to be or not to be” mahimo mangin “2B/not2B.” Mahimo mo man gamiton ang isa ka teksto sa Biblia nga basihan sang imo password. Sa amo, ang 1 Cronica 9:27 mahimo mangin “1Cro9:27.”

Ang iban pa nga mga panugda amo ang pagsal-ot sa mga konsonante sing isa ukon duha ka patingog (vowel) agod makahuman sing wala sing kahulugan nga tinaga apang mabasa. Halimbawa, “QuiMSoPy,” ukon “WotyRuba.” Ukon magamit sang isa ang duha ka malip-ot nga mga tinaga kag sugpunon ini paagi sa isa ka pananda, subong sang “High?Bug” ukon “Song;Tree.”

Bisan pa indi tanan nga password nagakinahanglan sang pareho nga seguridad kag ang iban nga mga program mahimo indi magbaton sang pila ka karakter ukon magkilala sang dalagku nga mga letra, ang pagbinagbinag sa mga bag-o lang ginpanugda makabulig sa imo nga maamligan ang importante nga mga impormasyon gikan sa wala maluyagi nga mga nagapanghilabot. Dumduma man nga importante ang pag-ilis pirme sang imo mga password. Katapusan lang nga komento: Ano man nga mga password ang napili mo nga gamiton, indi paggamita ang bisan diin sa ginhatag nga mga halimbawa sa ibabaw.