Marabou—Ang Ginatamay nga Pispis

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA KENYA

 “Wala ako sing nakita nga pispis nga may ginapatimaan nga mas malain pa sangsa marabou.”—The World’s Wild Places—Africa’s Rift Valley.

SA MADAMO nga kapispisan nga masalapuan sa Aprika, pila lamang ang ginmulay sing labaw pa sa marabou. Ang pispis kinaandan na nga ginalaragway subong masupog kag malaw-ay kag kulang sing maayo nga motibo. Sing maathag, ang marabou indi gid maayo makig-angot sa iban.

Naganyat ka bala sa mga pispis nga matahom tan-awon kag malulot maghuni? Ti, ang marabou indi amo sini. May ulo nga duag rosa kag liog nga wala sing balahibo, ang pispis daw masubo kag makaluluoy. Sa mga hamtong, isa ka mapulapula kag nagahabokhabok nga labit nga daw isa ka madamol kag matipulon nga kurbata ang nagakawilkawil sa tutunlan. Nagapati ang kalabanan nga mga tawo nga ang labit wala gid nagapatahom sa pispis. Apang, si Dr. Leon Benun, pangulo sang Ornithology Department sa National Museums of Kenya, nagpahanumdom sa aton: “Bangod nalaw-ayan kita sa labit, wala ini nagakahulugan nga malaw-ay ini sa marabou.” Walay sapayan sina, tubtob karon, wala sing nakahibalo kon ano ang biolohiko nga kapuslanan sining labit.

Ang batasan sang pispis sa pagkaon wala man nagabulig agod maluyagan ini sang mga nagatan-aw. Una, patay kag lub-ok nga karne sang sapat ang ginakaon sini. Kon wala sing makita nga patay nga sapat, ginapatay sini ang iban nga mga pispis agod busgon ang daku nga gana sini sa pagkaon. Indi katingalahan nga madamo nga tawo ang naugot gid sa sini.

Apang, walay sapayan sang malaw-ay nga hitsura kag mga kinaiya sini, ang marabou may pila ka dalayawon nga mga kinaiya. Buylugi ninyo kami samtang ginapangilala naton sing maayo ining ginatamay gid nga pispis.

Higante sa mga Pispis

Ang marabou mahimo nga amo ang pinakadaku sa pamilya sang stork. Ang hamtong nga sulog mahimo magtaas sing 150 sentimetros kag magbug-at sing sobra sa 8 ka kilo. Ang mga munga medyo magamay. Ang mabug-at kag korte-kunya nga tuktok sang pispis mahimo maglaba sing sobra sa 30 sentimetros​—⁠isa ka daku gid nga bulig sa pagtuka sang karne gikan sa patay nga sapat.

Walay sapayan sang kadakuon sini, ini nga stork sampaton sa paglupad. May pakpak nga nagahumlad sing sobra sa 2.5 metros, ang marabou maayo gid maglupad. Kon nagalupad, matahom gid ini tan-awon nga ang ulo sini medyo nagatakilid sa abaga kag ang malaba nga mga batiis sini nagauntay sa likod sang lawas. Sampaton ini magpaayon-ayon sa huyop sang mainit nga hangin, ukon thermal, kag mataas ini maglupad amo nga kon kaisa halos indi na ini makita halin sa duta! Aba, ang marabou nakilal-an nga nagatimbuok tubtob sa kataason nga 4,000 metros!

Mapisan nga mga Ginikanan

Apang, dalayawon ilabi na amo ang ginahimo sang marabou subong ginikanan. Sa pagkamatuod, ang salabton subong ginikanan isa ka mabudlay nga hilikuton nga nagasugod sa paghimo sang pugad. Sa tapos makapili sing  nagakaigo nga duog, ginasugdan sang sulog, nga ginabuylugan sang ulihi sang munga, ang hilikuton sa pagtukod. Ang pugad, nga kon kaisa ginatukod sing 30 metros sa ibabaw sang duta, indi matahom. Ang isa-ka-metro-sing-kalaparon nga pugad isa lamang ka baraghal, wala sing lipod nga plataporma nga human sa laya nga mga lipak, mga sanga sang kahoy, kag mga dahon. Sa katunayan, ginasubli kon kaisa sang nagaboto nga pispis ang daan nga pugad, ginadugangan lamang ini sing magagmay nga mga sanga kag iban pa nga mga materyales. Ang iban nga mga hubon sang mga marabou nakilal-an na nga nagamentinar sang isa ka lugar nga hilimuan sing pugad sa sulod sang 50 ka tuig.

Samtang nagahimo pa lang sing bag-o nga puluy-an, ang sulog nga marabou nagapangita na sing tiayon. Tuhay sa kinaugali sang madamo nga espesyi sang mga pispis, luyag sang sulog nga ang munga amo ang magpalapit. Ang pila ka posible nga mga tiayon nagapresentar sang ila kaugalingon sa paglaum nga maangkon ang kahamuot sang sulog. Kinaandan na ang mga pagsikway. Apang ang pagtinguha may padya, kag isa ka munga ang pagabatunon sa ulihi. Sa tion sang masunod nga pagluyagay, ang duha ka pispis, nga ang labit sa ila liog nagahabok sing bug-os, magabungat sing huni nga nagatabog sa wala maluyagi nga mga pispis. Ginalaragway ini subong mga pag-unga, pag-uwang, kag pagpanihol​—⁠ang lamang nahibal-an nga huni sang mga marabou, luwas sa panalagsa nga paggahod sang ila dalagku nga mga tuktok. Ang malig-on nga kaangtanan nagalambo, nga ginapabakod sang kinabatasan nga “saka-panaug” nga panamyaw nga ginapakita sa tion nga magbalik ang tiayon sa pugad pagkatapos sang paglakat. Nagalakip ini sang pagtangla sang ulo, pagduko sini, kag nian paghimo sing malawig nga paggahod sang tuktok.

Nagabuligay ang duha sa paghuman sa pugad. Nagabuligay man sila sa paglumlom sa itlog. Pagkatapos sang isa ka bulan nga paglumlom, ang duha ukon tatlo ka daw-yeso kaputi nga itlog magaboto nga mangin medyo duag rosa, diutay sing balahibo nga mga piso nga mangin sentro sang pag-atipan sang mga ginikanan. Ining piso nga mga marabou ginaatipan sing dalayawon. Ang maayo nga programa sa pagpakaon nga nagalakip sang masustansia katama nga pagkaon, subong sang isda, ginasugdan. Sa mga katunggan, diin masunson nga nagakadto ang mga marabou, ang mga ginikanan makakuha sing madamo nga paka, isa pa ka pagkaon sang mga pispis. Ang mga piso nagakaon paagi sa pagtipon sang pidaso nga mga pagkaon nga ginaluad sang mga ginikanan sa pugad. Ang pagdaku sang mga piso mahinay, kag sa pag-edad lamang sing apat ka bulan​—⁠sa tion nga makalupad man sila gikan sa pugad​—⁠nga magapangabuhi sila sing kinaugalingon.

Mga Manugtinlo

Samtang ang marabou masunson ginatamay subong nagapangaon sang patay nga sapat ukon  lub-ok nga karne, nagahimo gid ini sing mapuslanon nga buhat. Nagalapta sa kapatagan sang Aprika ang lub-ok nga patay nga sapat nga ginbilin sang nagapangaon man sing sapat nga mga kasapatan. Kon pabay-an lamang, ining patay nga mga sapat madali nga makalaton sang balatian kag mangin makatalagam sa tawo kag sapat. Apang, ang marabou nagahimo sang mapuslanon nga hilikuton sang pagkuha sang basura. Upod sa mga buwitre​—⁠mga pispis man nga maasab magkaon​—⁠nagapangita sila sa kapatagan sang nabilin nga patay nga mga sapat. Sa tion nga may makita nga patay nga sapat, ang mga marabou nagaangan-angan nga buksan sang mas masupog nga mga buwitre ang patay nga sapat paagi sa ila mabakod kag nagakurba nga mga tuktok. Sa nagakaigo nga higayon, ang marabou, upod ang malaba nga tuktok sini nga ginahanda nga daw kaangay sa lansitas nga ginagamit sa pag-opera, maabtik nga nagasurip sa patay nga sapat, nagakuha sing karne, kag nagapalayo diutay sa pag-angan-angan sa isa pa ka higayon. Kon mabusog na ang mga buwitre, tion na para sa mga marabou nga ubuson ang bisan ano man nga salin nga karne. Ginakaon sang mga marabou ang halos bisan ano nga butang nga makasulod sa ila tutunlan, luwas sa tul-an. Ang mga karne nga nagabug-at sing 600 gramos mahapos nga ginahalunhon.

Sining ulihi nga tinuig indi lamang sa wayang nagpaninlo ang marabou. Ang pispis wala na nahadlok sa tawo kag masami na karon nagaduaw sa basurahan sang mga siudad kag mga minuro. Ang resulta? Mas matinlo nga palibot. Nagapanigpot pa gani sing salin nga pagkaon ang marabou sa pluido nga mga basura gikan sa ilihawan sang mga sapat. Ang masunod nga halimbawa nagapakita kon daw ano kabakod ini nga pispis. Samtang nagapangita sing mga salin sa ilihawan sa nakatundan nga Kenya, natulon sang marabou ang sundang sang manug-ihaw. Pagligad sang pila ka adlaw, ang sundang​—⁠matinlo kag mahining​—⁠nakita malapit sa amo man nga lugar, samtang ang marabou nga nagluad sini padayon sa iya ginahimo, nga daw wala sing nabatyagan nga malain nga mga epekto!

Ang Palaabuton sang Marabou

Samtang ang pinakamalapit nga himata sini, ang daku-daku nga adjutant stork sang Asia, nagadiutay, ang marabou sang Aprika nagadamo. Wala ini sing kaaway sa wayang. Sang una, ang pinakamapintas nga kaaway sang marabou amo ang tawo. Ang daku nga stork ginatiro anay, kag ang mahumok nga balahibo sa likod ginhimulbol agod mangin puni sa takdong sang mga babayi. “Halos indi mapatihan,” siling sang libro nga Storks, Ibises and Spoonbills of the World, “nga ining mahinlo kag matahom nga mga balahibo, kon ginadekorasyon sa kuyab ukon sa pamuni nga naluyagan gid sang isa ka babayi, produkto gali sining daku, maniwang kag malaw-ay sing hitsura nga manugtipon-basura.” Maayo na lang para sa sining mga pispis, ining walay pagpugong nga pagpatay nagbuhin sa sulod sang mga tinuig, kag sa liwat nagadamo sila. Wala duhaduha nga ginpakita sang aton malip-ot nga pag-usisa sa marabou nga indi gid ini nagakabagay nga tamayon kag pakanubuon. Ang kapuslanan kag kapisan sini sa pagtinlo sa palibot nakabulig sa aton sing daku. Bisan pa indi ini ang pinakamatahom sa mga pispis, nagahatag gihapon ini sing himaya sa iya Manunuga sa iya mapainubuson nga paagi.​—⁠Salmo 148:​7, 10.

[Retrato sa pahina 18]

Ang mabug-at kag korte-kunya nga tuktok sang pispis mahimo maglaba sing sobra sa 30 sentimetros

[Kapsion sa pahina 18, 19]

Ang nahumlad nga pakpak sang marabou nagasobra sa 2.5 metros

[Credit Line]

© Joe McDonald

[Retrato sa pahina 19]

Ang mga piso nga marabou ginaatipan sing dalayawon

[Credit Line]

© M.P. Kahl/VIREO

[Retrato sa pahina 20]

Wala pa mahibalui ang biolohiko nga kapuslanan sang labit sang marabou

[Retrato sa pahina 21]

Ang pugad ginatukod kon kaisa sing 30 metros sa ibabaw sang duta