Nagabag-o nga mga Panimuot sa Pagtigulang

SA ANO nga edad makabig mo ang imo kaugalingon nga tigulang? Ang sabat daw nagadepende sa kon sin-o ang imo ginapamangkot. Ang mga tin-edyer malipayon nga magabutang kay bisan sin-o nga sobra sa 25 sa sini nga kategoriya.

Sa pihak nga bahin, ang mga mangangamba sang opera nagabantog lamang sa ulihi nga bahin sang ila kabuhi. Kag ang isa ka report sa pamantalaan sang Australia nga The Sun-Herald nagsiling tuhoy sa mga tawo nga nagahingamo sang mataas nga posisyon sa kompanya: “Ang kamatuoran karon amo nga kon wala ka nagmadinalag-on sa edad nga 40, indi na gid ikaw magmadinalag-on.”

Lapnag nga mga Haumhaum

Mahimo haumhaumon sang iban nga ang mga tigulang mas madali maaksidente kag mahinay sa pagtuon kag madasig magluya ang lawas. Makatarunganon bala ina nga mga haumhaum? Ti, suno sa mga estadistika sang World Health Organization, sa bug-os nga rehiyon sang Europa, “isa sa kada tatlo ka kamatayon sa aksidente sa trapiko ang nagadalahig sa mga tawo nga kubos sa 25 anyos ang edad.” Isa pa, ang pinakamadasig nga pagluya sang lawas nagakatabo sa ulot sang edad nga 30 kag 40, kag wala sing pamatuod nga ang ikasarang sang hunahuna sang isa ka mapagros nga tawo nagabuhin upod sa edad.

Kamusta naman ang haumhaum nga ang mga tigulang masakiton? “Ang kinaandan nga pagpati amo nga ang pagtigulang kag balatian pareho sing kahulugan,” siling sang The Medical Journal of Australia. Ang kamatuoran amo, madamo nga tigulang ang maayoayo sing panglawas kag wala nagakabig sang ila kaugalingon nga tigulang. Ang iban nagabatyag kaangay sang balatyagon sang Amerikano nga estadista nga si Bernard Baruch, nga nagsiling: “Para sa akon ang pagtigulang pirme kinse ka tuig nga magulang sa akon.”

Kon amo, ngaa masami nga indi maayo ang pagtamod sa mga tigulang kag kon kaisa, ginaihig-ihig pa sila? Ang sabat nasandig sa daku nga kasangkaron sa mga panimuot sa pagtigulang.

Mga Panimuot sa Pagtigulang

“Ang mga Amerikano nabalani gid sa pagkabataon kag ginpatiko nila ang pagtamod sang media tuhoy sa mga tigulang,” siling ni Max Frankel sa New York Times Magazine. “Ang mga tigulang halos wala na ginalakip sa media,” panalabiton niya. Mahimo ini magbulig sa pagpaathag sa modernong saligmato nga ginsiling sang The UNESCO Courier: “Wala gid . . . sing madamo nga nahimo ang katilingban para sa pinakatigulang nga mga katapo sini. Nagabenepisyo sila gikan sa proteksion sa pangabuhi kag sa katilingban, apang ang kinaandan na nga panimuot sang katilingban sa ila indi gid maayo.”

Bisan ang mga doktor nagahimo sini nga pag-ihig-ihig. Suno sa The Medical Journal of Australia: “Madamo nga doktor, subong man ang kabilugan nga komunidad, ang nagapati nga ulihi na gid para sa mga tawo nga nagaedad sing sobra sa 65 anyos ang pag-atipan sa pagpangamlig. . . . Ang negatibo nga panimuot . . . nagkahulugan nga ang mga tigulang wala na ginalakip sa madamong importante nga mga pagtuon.”

Ini man nga magasin nagsiling: “Ang negatibo nga panimuot sa mga tigulang, nga nagatawag sa ila nga mga ‘geriatric,’ mahimo gamiton nga balibad sa paghatag sing menos klase nga pagbulong. Madamong kinaandan, apang magagmay, nga mga problema sa lawas subong sang mapigaw nga panulok kag palamatin-an ang wala  ginasapak ukon ginabaton subong normal nga bahin sang pagtigulang. . . . Ang pagbag-o sing panimuot sa mga tigulang importante gid sa epektibo nga programa para sa pagpangamlig.”

“Ayhan nag-abot na ang tion nga bag-uhon ang tradisyonal nga kahulugan sang kon ano ang nalakip sa pagtigulang, ayhan sa manggaranon nga mga pungsod man lang,” rekomendar sang magasin sa medisina sang Britanya nga The Lancet. Ngaa importante ini? Ang magasin nagapaathag: “Ang ginbag-o nga kahulugan mahimo magdula sang makapasubo, makahaladlok, kag makapabalaka nga mga pakot-pakot nga masami gid ginagamit agod sakdagon ang indi makatarunganon nga mga opinyon nga ang sobra nga pagdamo sang mga tigulang magakonsumo sang ‘laban nga bahin’ sang diutay na lang nga pundo para sa panglawas.”

Pagdamo sang mga Tigulang

Ang kamatuoran amo nga ang pagdamo sang mga tigulang yari na​—⁠kag indi lamang ini pagdamo kundi pagbaha. “Sa bug-os nga kalibutan, ang kadamuon sang mga tawo nga nagaedad sing 65 kag tigulang pa magaapat ka pilo sa ulot sang 1955 kag 2025, kag ang ila porsiento sa kabilugan nga populasyon magapilo,” report sang The UNESCO Courier.

Ang kadamuon sang mga tigulang sa India mas madamo na sangsa bug-os nga populasyon sang Pransia. Kag sa Estados Unidos kuno, 76 milyones  sang ginatawag nga mga baby boomer​—⁠mga tawo nga nabun-ag sa sulod sang 18 ka tuig pagkatapos sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II⁠​—⁠​ang magaretiro sa masunod nga tunga sa siglo. Samtang ini nga huyog sa nagatigulang nga populasyon sang kalibutan ginakabalak-an sang madamo nga ekonomista kag mga manugpangabudlay sa pag-atipan sa panglawas, nagatiklod man ini sa aton nga binagbinagon liwat ang pila sang aton mga opinyon tuhoy sa pagtigulang.

Pagliwat sa Iskrip

Mahimo nga ginapaanggid sang iban ang kabuhi sa isa ka sarsuwela nga may tatlo ka bahin. Ang kalipay kag edukasyon sang pagkapamatan-on ginapaabot nga magapangibabaw sa nahauna nga bahin. Ang mga responsabilidad sang pagpadaku sa isa ka pamilya kag ang dalayon nga pag-ipit sa trabaho amo ang eksena sa ikaduha nga bahin. Para sa ikatlo nga bahin, ang mga artista ginapalig-on nga magpahigad sa isa ka siya malayo sa spotlight kag sa paghulat sing masinulub-on sa pagtakop sang katapusan nga kurtina.

Apang, tungod sa nagkalainlain nga mga rason, pati na ang talalupangdon nga mga pag-uswag sa pag-atipan sa panglawas kag katinluan sang ika-20 nga siglo, ang kalawigon sang tion nga ginahinguyang sang “mga artista” sa guwa sang entablado sa “ikatlo nga bahin” nagdugang sing tubtob sa 25 ka tuig. Madamo ang indi kontento nga magretiro na  lamang nga wala sing ginahimo. Ang nagadamo gid nga kadamuon sining aktibo nga mga tigulang nagasugod sa pagpangabay nga ang iskrip dapat liwaton.

Isa ka Daku nga Bulig

Ang lapnag nga pagpati nga ang kalabanan nga mga tigulang nagasalig lamang sa iban indi gid matuod. Ang The New York Times Magazine nagreport nga sa Estados Unidos, “ang kalabanan sang mga tigulang supisyente sa kaugalingon, maarang-arang sing pangabuhi nga mga konsumidor nga mas madamo sing mga pagkabutang sangsa lamharon nga mga mag-asawa . . . kag [nga] nahantop sang mga sosyologo ang paglutaw sang gamhanan nga grupo sang . . . manggaranon nga mga tigulang.” Si Philip Kotler, propesor sang marketing sa Northwestern University sa Estados Unidos, nagkomento may kaangtanan sini. Nagsiling sia: “Sa indi madugay kabigon sang mga negosyante ang manggaranon nga mga konsumidor nga nagaedad sing 55 kag tigulang pa nga amo ang mangin palabakal sang ila mga produkto.”

Indi lamang kuwarta ang naamot sang aktibo nga mga tigulang. Ang The Sunday Telegraph sang Sydney nagsiling nga sa Australia “ang mga lola nagahimo karon sang katunga sang tanan nga di-pormal nga trabaho may kaangtanan sa pag-atipan sa bata, kag kapin sa un-tersia sang nagatrabaho nga kababayin-an ang nagapaatipan sang ila kabataan sa lola kon nagatrabaho sila.”

Sa mga lugar subong sang siudad sang Troyes sang Pransia, ang natipon nga kaalam sang mga tigulang ginakabig nga isa ka hamili nga tiliman-an. Ini nga kaalam matigayon kon ang mga tigulang ginagamit wala labot sa mga inoras nga ginahinguyang sa eskwelahan agod tudluan ang mga kabataan sang mga ikasarang subong sang pagpamanday, paghimo sing kristal, pagkorte sa bato, pagtukod, kag pagtubero. Dugang sa pagtudlo, madamo nga tigulang ang nagaeskwela man agod makatigayon sing nanuhaytuhay nga mga kalantip.

Suno sa The UNESCO Courier sang Enero 1999, “ang base-sa-Paris nga International Association of Universities of the Third Age” nagsiling nga “may yara kapin sa 1,700 ka senyor nga mga banwahanon sa mga unibersidad sa bug-os nga kalibutan.” Nahanungod sini nga mga unibersidad, ang magasin nagreport: “Bisan pa ang ila mga kahimusan kag mga paagi sa pagdumala magkatuhay sing daku sa nagkalainlain nga mga pungsod, ang mga unibersidad para sa mga tigulang masami nga magkapareho sing handum nga buligan ang mga tigulang nga makapakigbahin sing bug-os sa kultural kag sosyal nga kabuhi.” Ang isa sang amo sini nga institusyon sa Japan may yara kuno 2,500 ka estudyante!

“Ang kabug-usan nga bulig sang mga tigulang sa ila mga pamilya kag mga komunidad daku gid, bisan pa nga mabudlay ini takson kay ang kalabanan sini wala sing bayad,” siling ni Alexandre Kalache, lider sang grupo sang Ageing and Health Programme sang World Health Organization. Sia nagsiling: “Ang mga pungsod . . . dapat magtamod sang ila nagatigulang nga mga populasyon indi subong isa ka problema kundi subong isa ka posible nga mga solusyon sa mga problema . . . , una gid sa tanan subong isa ka tiliman-an nga dapat gamiton.”

Sing di-mapanghiwala, ang aton ikasarang sa pagkalipay sa aton pagtigulang sarang maimpluwensiahan sang mga pagtamod kag indi makatarunganon nga mga opinyon sang iban, apang sa daku nga kasangkaron, depende man ini sa aton mismo panimuot sa kabuhi. Ano ang imo personal nga mahimo agod magpabilin nga aktibo, sa hunahuna kag sa pisikal, bisan pa ang imo lawas nagatigulang? Basaha palihug ang kahon sa pahina 12 kag 13, kag talupangda kon ano ang ginasiling sang pila ka tigulang nga amo ang sekreto nila sa pagpabilin nga aktibo kag malipayon sa kabuhi.

Manikasog nga Huptan ang Aktibo nga Kabuhi

Mapanilagan mo nga ang kinaandan nga kinaiya sining aktibo nga mga tigulang amo ang paghupot nila sing isa ka makahulugan nga iskedyul sa pagtrabaho​—⁠sa sekular man nga trabaho ukon subong boluntaryo nga mga manugpangabudlay. Regular man sila nga nagaehersisyo, nagapakita sing aktibo nga interes sa mga tawo nga nanuhaytuhay ang pangidaron, kag nagabusog sang ila pangunang espirituwal nga mga kinahanglanon. Subong sang mahimo nga matalupangdan mo, ining mga sekreto sa isa ka malipayon kag aktibo nga kabuhi magabulig sa mga pamatan-on kag sa mga tigulang man.

Sa karon, ang masaw-a nga kamatuoran amo nga bisan samtang ginabasa mo ini nga artikulo, ikaw man nagatigulang. (Manugwali 12:⁠1) Apang, sing maalamon, talupangdon mo ang pagsumaryo sa Bulletin of the World Health Organization: “Subong nga ginasustener sang kapagros ang aktibidad, ang aktibo nga kabuhi amo ang may labing maayo nga higayon agod mangin mapagros.”

[Kahon/Mga retrato sa pahina 12, 13]

Nagpabilin Sila nga Aktibo kag Malipayon sa Kabuhi

▪ BAGATNAN NGA APRIKA: Si Piet Wentzel, 77, isa ka bug-os tion nga boluntaryo nga manugpangabudlay.

“Narealisar ko nga agod magpabilin nga mapagros sa lawas, ang regular nga pag-ehersisyo importante. Sa nagligad nga pila ka tuig, nag-atipan ako sing isa ka diutay nga hardin. Nagabatyag ako nga isa ka tuhay nga tawo pagkatapos sini nga ehersisyo. Agod matigayon ang pinakamadamo, gintinguhaan ko nga mapahulag sang prinsipio, ‘Ang pagpangalag-ag amo ang makawat sang tion; ang pagpabuyanbuyan amo ang panguna nga kunsabo sini.’ ”

[Retrato]

“Nahangpan ko ang pagkaimportante sang regular nga pag-ehersisyo.”​—⁠Si Piet

▪ JAPAN: Si Yoshiharu Shiozaki, 73, nagatrabaho subong real estate consultant.

“May lumbago ako, alta presyon, kag Meniere’s disease. Nagabisikleta ako halin sa akon balay pakadto sa opisina sing apat ka beses sa isa ka semana; napulog-duha ka kilometro ang kalayuon pakadto-pakari. Maayo ini nga ehersisyo para sa akon, kay indi puwersado ang akon likod apang nagabakod ang mga maskulo sang akon mga batiis. Nagapanikasog ako nga huptan ang paghidait sa iban, pati na sa mga kaingod. Ginatinguhaan ko nga indi pagpangitaon ang kasaypanan sang iban. Narealisar ko nga mas maabtik maghulag ang mga tawo kon ginapalig-on sila sangsa kon ginamulay.”

[Retrato]

“Ginatinguhaan ko nga indi pagpangitaon ang kasaypanan sang iban.”​—⁠Si Yoshiharu

▪ PRANSIA: Si Léone Chalony, 84, isa ka bug-os tion nga ebanghelisador.

“Sang nagretiro ako sang 1982, binudlayan ako bangod naluyagan ko gid ang akon trabaho subong isa ka hairdresser. Wala ako sing mga obligasyon, gani nangin payunir ako, subong amo ang tawag sa bug-os tion nga mga ebanghelisador sang mga Saksi ni Jehova. Ang pagdumala sing madamo nga pagtuon sa Biblia sa mga interesado nagbulig sa akon agod magpabilin nga aktibo sa hunahuna. Wala ako sing salakyan, gani pirme ako nagalakat. Nagahupot ina sa akon nga mapagros.”

[Retrato]

“Ang pagdumala sing madamong pagtuon sa Biblia nagbulig sa akon agod magpabilin nga aktibo sa hunahuna.”​—⁠Si Léone

▪ BRAZIL: Si Franciso Lapastina, 78, isa ka bug-os tion nga boluntaryo nga manugpangabudlay.

“Masami nga wala nagalain ang akon buot kon may magsaklaw ukon indi magsapak sa akon. Ginahaumhaum ko na lang nga basi may mga kalisdanan sia kag mga problema. Kita tanan may mga adlaw nga indi kita palabugno. Ginatinguhaan ko nga indi magtanom sing aligutgot kag dumdumon pirme nga ang mga tawo dapat magpaumod sa akon. Nagbulig ini sa akon nga makatigayon sing madamong matuod nga mga abyan.”

[Retrato]

“Ginatinguhaan ko nga indi magtanom sing aligutgot.”​—⁠Si Francisco

▪ AUSTRALIA: Si Don MacLean, 77, nagatrabaho gihapon sing 40 ka oras kada semana.

“Apat ka tuig pagkatapos sang bypass nga operasyon sa akon tagipusuon, padayon ako nga may maayo nga panglawas. Wala ko gintamod ini nga operasyon subong isa ka nagapabaldado sing permanente nga panahon sa akon kabuhi. Padayon ako nga nagalakat kada adlaw, subong sang tinuig ko na nga ginahimo. Sang bata pa ako kag nakita anay ang iban nga nagtigulang sing temprano, namat-od ako pirme nga indi ko pagtugutan ang akon kaugalingon nga tigayunon ini nga panghunahuna. Nalipay ako sa pagpangilala sa mga tawo kag sa pagsugod sang paghambalanay. Kon ginahimo naton ang espirituwal nga mga butang nga bahin sang aton kabuhi, nian maeksperiensiahan naton ang ginalaragway sang Salmo 103:⁠5: ‘[Si Jehova] nagabusog sang imo kabuhi sing maayo nga mga butang; ang imo pagkapamatan-on padayon nga ginabag-o kaangay sang agila.’ ”

[Retrato]

“Indi magtigulang sing temprano.”​—⁠Si Don

▪ JAPAN: Si Chiyoko Chonan, 68, isa ka bug-os tion nga ebanghelisador.

“Ang sekreto sa paghupot sing maayo nga kapagros amo ang paglikaw nga magsupot ang kahuol kag kapuyon ka. Wala ako nagakabalaka sing sobra sa mga kahimtangan kag nasapwan ko nga ang pagbag-o sang ginahimo sa pulupanag-on nakabulig sa akon. Sining karon lang nagsugod ako sa pagtuon sing abacus agod maehersisyo ang akon mga tudlo kag ang akon hunahuna. Sa banta ko mapuslanon nga sugdan ang bag-ong mga butang.”

[Retrato]

“Sa banta ko, mapuslanon nga sugdan ang bag-ong mga butang.”​—⁠Si Chiyoko

▪ PRANSIA: Si Joseph Kerdudo, 73, isa ka bug-os tion nga boluntaryo nga manugpangabudlay.

“Ang isa ka importante nga paagi agod magtigulang sing matahom amo ang pagpabilin nga aktibo tubtob nga posible ini. Ang pagtrabaho nagadul-ong sa kaayawan, kag dapat mo bantayan ang imo ginakaon kag himuon ang kinahanglanon nga mga pagbag-o. Sa banta ko, kon ang kabuhi may katuyuan, nagahimo ini sa imo nga tuhay. Sa banta ko, ang espirituwalidad importante katama sa pagbulig sa aton nga magpabilin nga maayo sing panglawas. Antes ako mangin isa sang mga Saksi ni Jehova, pirme ako nagapangalag-ag kag di-malaumon. Ang paghibalo sang mga kamatuoran sang Biblia isa ka tumalagsahon nga puwersa nga nagahatag sa isa ka tawo sing kusog sa hunahuna agod maatubang ang lainlain nga mga kahimtangan.”

[Retrato]

“Ang espirituwalidad importante katama.”​—⁠Si Joseph