Ang Pinakabag-o nga Bukid sa “Rocky Mountains”

LAPYO KATAMA, ginpaguwa namon ang mabulubitbit nga kalan kag nagsugod sa paghimos sing pamahaw. Sa sulod sang lima ka adlaw halos 5,000 kilometros ang amon ginlakbay, halin sa New York pa Wyoming. Samtang nagapamahaw kami, gintan-aw namon ang palibot.

Kanami sang masanag nga silak sang adlaw, makapapagsik kag lab-as ang hangin. Apang tuhay ini sa amon nagliligad nga mga pagpiknik sa higad-dalan​​—⁠katahom gid sang talan-awon! Nagakaon kami sa higad sang Jackson Lake sa Grand Teton National Park. Yara sa atubangan namon ang matahom nga danyag sang kabukiran. Amo ini ang pinakamatahom nga nakita namon sa amon 16,000-ka-kilometro nga paglagaw sa Nakatundan nga bahin sang Estados Unidos. Nahibaluan namon nga kon hatagan kami sing kahigayunan, mabalik gid kami.

Mga 4,200 metros ang kataason sang Grand Teton, kag madamo pa nga putukputukan sa sini nga kabukiran ang nagataas sing kapin sa 3,700 metros. Bisan pa nga indi gid ini magamay, indi man ini ang pinakamataas sa mga kabukiran. Depende sa imo pagpalapit sakay sang awto, mahimo nga indi mo pa gani matalupangdan ang Teton Range. Gikan sa nakatundan nga bahin, ang mahimo lang nimo makita amo ang mga banglid nga amat-amat nga nagapataas​​—⁠daw indi man gid makakulunyag! Apang, kon magpalapit ka gikan sa nasidlangan nga bahin, ini nga mga bukid nagatindugon gikan sa kapatagan nga nagataas sing kapin sa isa ka kilometro kag tunga sa nalupyakan sa idalom. Nagakuha gid ini sing atension.

Ang Amon Pagduaw Liwat

Pagligad sang tinuig nga paghandum, nakabalik gid man kami. Sini nga tion nag-eroplano kami pakadto sa Jackson Hole, Wyoming, kag naglakbay paagi sa salakyan paaminhan padulong sa kabukiran sang Teton. Mag-upod ka samtang ginasugdan namon ang adlaw namon sa tuman ka tugnaw, kaangay-hiyas nga Jenny Lake, nga nahamtang sa ubos lamang sang pinakamataas nga mga putukputukan sa sining kabukiran.

Nagapanalupsop sa amon panit ang katugnaw sang hangin sa kaagahon. Wala pa magbutlak ang adlaw, pero wala kami nagaisahanon. Ang iban nga mapagsik nga mga tawo nagabugtaw kag nagapanghikot  na. Luyag retratuhan sang pila ka retratista ang katahom sang kabukiran nga may duag rosa kag bulawan sa nahauna nga kasanag sang kapawa sa aga. Sa hinali lamang nagpahimunong kami​​—⁠nagatulok sa amon ang isa ka daku nga babayi nga usa! Nagatindog sia sing tiso, alerto kag nagapangandam, kay ang iya magamay nga bata nagapanginaon mga siam ka metros malayo sa amon. Hinay-hinay namon nga ginkuha ang amon kamera. Ginapunggan ang amon ginhawa, ginpokus namon ang amon kamera kag ginretratuhan ini. Nakaginhawa liwat kami sing halog; ang amon adlaw sa Jenny Lake nagasugod pa lamang.

Upod ang isa ka grupo sang mga nagapanglakaton sakay sa isa ka sakayan nga nagabiyahe sing pabalik-balik, wala madugayi kag nakalab-ot kami sa sentro sang isa ka kilometro kag tunga nga banas pataklad sa Inspiration Point. Nagpanaug kami sa sakayan, kag nabatyagan namon sa gilayon ang mabugnaw nga hangin sang kagulangan. Samtang nagataklad kami sa pulupil-ason nga banas, amat-amat nga nagagamay tan-awon ang linaw sa likuran namon. Mabatian na namon ang paghuganas sang busay sa malayo. Nagahapohapo, nagguwa kami sa kagulangan kag nagdulog sa mga kabatuhan. Nagpabulad kami sa masanag nga silak sang adlaw sa aga kag naghaklo sang mabugnaw nga hangin sang alpino. Yara sa ubos namon ang Jenny Lake, nga nagainggat nga duag sapiro nga asul. Napalibutan sang nagaidas nga kakahuyan sa isa ka tumalagsahon nga bungyod, ang linaw daw isa ka hinimuan sang isa ka batid nga manug-alahas.

Nagatindog sa ibabaw namon ang matag-as nga mga putukputukan nga kilala subong Cathedral Group. Sang dekada 1930, si Dr. Fryxell, nga isa ka naturalista nga nagtuon sining kabukiran, nagsulat: “Mas mataas sa tanan, nga may mataliwis nga mga alipukpukan [ining mga putukputukan] nagatudlo sa panulok kag panghunahuna sang isa sa mas mataas pa.” Puno sing kakunyag, gindayaw namon ang katahom sang Inspiration Point. Nagabatyag na kami nga takus gid ang amon mga pagpangabudlay. Apang may yara pa makita.

Ang banas makatilingala nga nagapatag karon samtang nagalikoliko ini padulong sa kunsaran sang  Cascade Canyon. Wala madugay kag ang batuhon nga mga pil-as mas mataas na sa amon, kag ang kasulgan nagahuganas sa mga kilid sini. Nagpalibog kami, ‘Ano nga mga puwersa ang nagkorte sini nga lugar?’ Sa hinali lang, nakasumalang kami sang isa ka bata nga nagayapayapa. Indi niya gid mapunggan ang iya balatyagon. Nagahangos nga naghutik sia: “Nakakita kami sing isa ka moose! Dalia ninyo, makita man ninyo ini!”

Nalimtan na lang namon ang paghunahuna kon paano nagkorte ining mga bukid. Ginkuha ang amon kamera, naghanda kami sa pagkuha sing retrato sang isa sa pinakamatahom nga mga sapat nga nagalagawlagaw sa sining parke. Gindala kami sang bata nga babayi sa puwesto nga makita namon ini sing maayo. Nagtinong sila, ang iya pamilya nakapuwesto. Sa katunggan nayon sa higad sang suba, nakita namon ang toro nga moose (isa ka sahi sang usa). Nagadayaw kami sa pagtan-aw, kag nagauyat sing kamera, naghutikay kami kon daw ano gid ang amon kalipay nga nakakari diri sa husto nga tion.

Geolohiya kag Kadaygan sang Duta

Bangod sang tuman kadamo nga makita, madali malipatan nga ipamangkot ang maragtas sining talalupangdon nga talan-awon. Apang, nagapanikasog gid ang tagdumalahan sang parke sa pagsugid kag sa pagtudlo sa publiko, nagabalhag sing madamo nga pulyeto kag nag-organisar sang tingob nga mga pagpanglakaton nga ginapangunahan sang mga bantay sa kagulangan nga naturalista.

Ginpaathag nila nga bisan ang duta nga ginatapakan naton daw matig-a, sa isa ka paagi kaangay ini sa isa ka nagyelo nga linaw sa tigpamulak​​—⁠indi ini solido subong sa makita! Ang mga geologo nagapati sa teoriya nga ang matig-a nga kadaygan sang duta ginahuman sang madamo nga tectonic plate kag ining mga plate, nga nahamtang sa madamong naporma nga mga bato, nagagiho. Para sa amon, interesado kami sa teoriya nga kon ining mga plate magbungguanay, nagaresulta ini sa pagporma sang mga kabukiran.

Sa bahin sang Teton Range, daw subong bala nga ang isa ka plate nagpanghikot kaangay sang isa ka bara, nga nagapatuwas sa isa. Ang resulta amo ang ginatawag sang mga geologo nga fault-block mountain front. Ang Teton Range, siling nila, naporma sining karon lang, suno sa geolohiko nga termino. Busa ang amon pulyeto tuhoy sa parke nagatawag sini nga “ang pinakabag-o kag pinakatahom nga bukid sa Rocky Mountains.”

Tubig kag Yelo Subong mga Eskultor

Nawili gid kami sa sining mga sabat, apang nagpautwas ini sing  madamo pa nga pamangkot. Nadumduman namon ang amon pagpanlakatan sa Jenny Lake. Ngaa nagagiringgiring ang mga putukputukan sini? Nian, ano naman yadtong tumalagsahon nga bungyod sa palibot sang linaw, nga madamo sing kakahuyan?Ang sabat sang mga geologo? Bangod ini sa tubig. Ang teoriya amo nga sang una, ginkortehan sang mga glacier ang makitid nga mga nalupyakan nga may pulupil-ason nga banglid sang Teton Range. Ining bungyod sa palibot sang linaw, nga kilala subong moraine, ginporma sang nagalakat nga yelo. Ginapunggan sining moraine ang natunaw na nga glacier kag ginahuptan sini ang maayo nga duta.

Ginapaathag sini nga teoriya kon ngaa mabungahon ang mga tanom sa palibot sang linaw, ilabi na kon ikomparar sa lamgod nga mga balas kag sagebrush sang malapit nga mga kapatagan. Napukaw ang interes, ginpalig-on namon ang bantay sa kagulangan nga naturalista nga sugiran kami sing dugang pa. Isa ka tuhay nga hitabo, siling niya, ang rason kon ngaa nagagiringgiring ang korte sang mga putukputukan sang bukid. Gintawag niya ini nga frost-wedging. Nagaagi ang mga tubig sa mga giha sang bato, nagasangkad kon magyelo ini. Ang puwersa sini nagakakas sang pila ka bahin sang bato, amo nga daw ginsinsel ini tulukon. Ginpasalamatan gid namon sia tungod sa paghatag niya sing impormasyon kag sa iya kakunyag para sa sini nga mga bukid.

Ang mga Kasapatan

Luwas sa talalupangdon nga geolohiya, ining duog madamo sing kasapatan. Bangod sini, kapin pa ka halandumon ang amon paglakbay sa bantog nga Snake River. Samtang ginatan-aw namon ang palibot, nakita namon ang mga agila kag mga dapay nga nagatimbuok kag nian nagasurip sa suba sa pagtukob sang isda. Ang amon giya sa sakayan, nga isa ka hanas nga biologo, nagpatalupangod sang isa ka butang nga nagpakibot sa amon. Walay sapayan nga ang agila mas daku kag mas maabtik tan-awon, ang dapay amo gid ang pinakamaayo nga mangingisda. Ginsugiran niya kami nga nakita niya nga ginaagaw sang mga agila ang isda sa mga dapay. Sa pagkamatuod, nakita namon ang isa ka agila nga masupog nga nagpalapit sa isa ka lamharon nga dapay. Ginbiyaan sang dapay ang natukob sini nga isda kag naglupad palayo.

Ang pag-obserbar sa ilahas nga kasapatan sa kinaugali nga puluy-an sini makakulunyag gid para sa amon. Malapit lang ang National Elk Refuge, kag madamo sang mga elk (daku nga usa) ang nagahinguyang sing tingadlaw sa Grand Teton National Park. Pirme namon ginapadulog ang amon salakyan sa higad-dalan agod himutaran ang panong-panong nga elk nga mahinay nga nagalakat samtang nagapanginaon. Kon kaisa, nagapungko kami sa balkonahe sang amon otel sa pagtan-aw sa moose nga malinong nga nagapanginaon sa mga kakahuyan nga willow. Ining mga sapat daw nagapadayawdayaw kon gab-i sa mga kadam-an nga nagatipon sa pagtan-aw sa ila nga nagahalab. Bisan pa kapoy, nagatener kami sing madugayduyay agod mahimutaran ang talagsa lang gid namon makita subong mga taga-siudad​​—⁠ang halos itom nga kalangitan nga may nagaigpat-igpat nga mga bituon.

Ang amon katapusan nga adlaw naghatag sa amon sing makalilipay nga pagpaalam. Nagasamo ang kahadlok kag kahayanghag sang nagmaneho kami sa tunga mismo sang isa ka panong sang mga bison. Ang panong sining dalagku, mabalahibuon nga mga sapat nagakubay sa magtimbang nga bahin sang dalan. Daw indi pa kuntani namon luyag maghalin! Apang tion na agod magpauli.

Samtang nagapungko kami sa eroplano nga nagahulat sa paglupad, ginahinumdom namon ang amon pagduaw. Natilawan namon ang nangin amon sa malip-ot nga tion​​—⁠ang kabukiran, ang alpino nga hangin, kag ang kasapatan. Daw ano ka makakulunyag nga natuman namon ang madugay na namon ginahandum nga pagduaw liwat sa Teton Range! Sa pagkamatuod, ang pinakabag-o nga bukid sa Rocky Mountains isa gid ka matahom nga bukid.

[Kahon/Retrato sa pahina 27]

Pila ka Panugda Para sa mga Dumuluaw

Hatagi sing tion ang imo kaugalingon nga makapasibu sa mahumog nga hangin. Ang kunsaran mismo sang nalupyakan kapin sa 1,800 metros ang kataason sa katupungan sang dagat. Ang iban nga mga turista gikan sa mas manubo nga mga duog mahimo makabatyag sang mga epekto sang balatian sa mataas nga duog, subong sang pagsakit sang ulo ukon pagkairitable. Ang mga tigulang, labi na gid yadtong may balatian sa tagipusuon ukon sa pagginhawa, mapuslanon nga makigsugilanon anay sa ila doktor antes magbiyahe.

Maghanda sing maayo antes magpanlakatan. Dumduma nga ang kataason kag medyo-kigas nga mga kahimtangan madali makapahubas sang tubig sa lawas. Magdala sing madamo nga tubig.

Isa ini ka parke sa kahanayakan, nga madamo sang dalagku kag matahom, apang ilahas, nga kasapatan. Ang iban nga mga dumuluaw nalangkag gid sa pagpalapit, apang ang reaksion sang mga sapat mahimo nga indi mapaktan. Magpamati kag sunda ang laygay sang mga bantay sa kagulangan sa kon paano makig-angot sa ilahas nga mga sapat sa ila kinaandan nga palibot. Luwas nga interesante, ang laygay sang bantay sa kagulangan mahimo nga makaluwas sing kabuhi.

[Mga mapa sa pahina 25]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

GRAND TETON NATIONAL PARK

[Retrato sa pahina 24, 25]

Mount Moran, Teton Range

[Retrato sa pahina 25]

Naibabaw nga Cascade Canyon

[Retrato sa pahina 26]

Bison

[Retrato sa pahina 26]

Agila

[Retrato sa pahina 26]

Pagtunod sang adlaw sa kabukiran sang Teton

[Retrato sa pahina 26]

Toro nga moose