“Basi Magabag-o Na Sia Karon”

SI Roxana⁠ * isa ka masinadyahon kag maanyag nga iloy sang apat ka kabataan, asawa sang isa ka respetado nga manugbusbos sa Bagatnan nga Amerika. “Ang akon bana makabilihag sa mga babayi, popular sa mga lalaki,” siling niya. Apang may malain nga kinaiya ang bana ni Roxana, isa ka kinaiya nga wala makita bisan sang ila suod nga mga abyan. “Sa balay, makahaladlok sia. Maimon sia katama.”

Nasamay sa nawong ni Roxana ang kabalaka samtang ginapadayon niya ang pagsaysay. “Nagsugod ang problema pila ka semana pa lang kami nga nakasal. Ginduaw kami sang akon mga manghod nga lalaki kag sang akon iloy, kag masadya ako nga nakigsugilanon sa ila kag nag-utoy-utoy upod sa ila. Apang sang makalakat na sila, hinali ako nga gintikwang sang akon bana sa sopa, nga nagabalingaso sa kaakig. Daw indi ako makapati sa nagakatabo.”

Sing makapasubo, pamuno lamang yadto sang pag-antos ni Roxana, kay sa sulod sang mga tinuig, pirme sia ginasakit. Ang pag-abuso daw may mapaktan nga siklo. Ginasakit si Roxana sang iya bana, pagkatapos nagapangayo sia sing pasaylo kag nagapangako nga indi na magliwat. Nagaayoayo ang iya paggawi​—⁠apang sa makadali lang. Nian nagabalik liwat ang daw malain nga damgo. “Pirme ko ginahunahuna nga basi magabag-o na sia karon,” siling ni Roxana. “Bisan pa maglayas ako, pirme ako nagabalik sa iya.”

Nahadlok si Roxana nga basi sa pila ka adlaw labi pa nga magasingki ang iya bana. “Namahog sia nga patyon ako, ang kabataan, kag ang iya kaugalingon,” siling niya. “Sang isa ka bes gintayaan niya ako sing gunting sa liog. Sang isa pa gid ka bes ginpahog niya ako sing pusil, gintaya ini sa akon dulunggan, kag ginpitik ang gatilyo! Maayo na lang, wala ini sing bala, apang halos mapatay ako sa kahadlok.”

Ang Padayon nga Paghipos

Kaangay ni Roxana, minilyon ka babayi sa bug-os nga kalibutan ang nagaantos sa kamot sang masingki nga mga lalaki.⁠ * Madamo sa ila ang nagahipos na lang tuhoy sa ila pag-antos. Nagapangatarungan sila nga wala sing pulos nga ireport ini sa mga awtoridad. Kay man, madamong abusado nga mga bana ang nagapanghiwala  lamang sa mga panumbungon paagi sa pagsiling, “Ang akon asawa mahinadlukon lamang” ukon “Nagapasobra lang sia sa paghambal.”

Makapasubo nga madamong babayi ang nagakabuhi nga may dalayon nga kahadlok nga sakiton sa duog mismo diin dapat sila magbatyag nga malayo gid sa katalagman​—⁠sa ila mismo puluy-an. Apang, masami nga ginapakitaan sing simpatiya ang nagapanakit sa baylo nga ang biktima. Sa pagkamatuod, daw indi makapati ang iban nga ang isa ka lalaki nga daw isa ka talahuron nga banwahanon magasakit sang iya asawa. Binagbinaga ang natabo sa isa ka babayi nga si Anita sang ginbuyagyag niya ang pag-abuso sang iya respetado kaayo nga bana sa iya. “Ang isa sang amon kakilala nagsiling sa akon: ‘Paano mo masumbong ang subong sina kaayo nga tawo?’ Ang isa pa nagsiling nga basi ginapaakig ko ang akon bana! Bisan sa tapos mabuyagyag ang akon bana, ang akon pila ka abyan nagsugod sa paglikaw sa akon. Para sa ila dapat gin-agwanta ko na lang ini bangod ‘amo gid sina ang mga lalaki.’ ”

Subong sang ginapakita sang eksperiensia ni Anita, madamo ang nabudlayan sa paghangop sang masubo nga kamatuoran sang pag-abuso sa asawa. Ano ang nagatulod sa isa ka lalaki nga pintasan sing tuman ang babayi nga ginasiling niya nga iya ginahigugma? Paano mabuligan ang mga biktima sang kasingki?

[Mga nota]

[Kahon/Retrato sa pahina 4]

Ang Kasangkaron Sang Kasingki sa Puluy-an

Suno sa United Nations Declaration on the Elimination of Violence Against Women, ang termino nga “kasingki batok sa mga babayi” mahimo magpatuhoy sa “bisan ano nga buhat sang pasad-sa-sekso nga kasingki nga nagaresulta, ukon mahimo magresulta, sa pisikal, seksuwal ukon mental nga halit ukon pag-antos sa mga babayi, lakip ang mga pagpahog nga himuon ini nga mga buhat, pagpamilit ukon mapintas nga pagdingot sing kahilwayan, nagakatabo man ini sa publiko ukon sa pribado nga kabuhi.” Ini nga kasingki nagalakip sa “pisikal, seksuwal kag mental nga kasingki nga nagakatabo sa pamilya kag sa komunidad, lakip ang pagpanakit, seksuwal nga pag-abuso sa babayi nga kabataan, kasingki may kaangtanan sa dote, paglugos sa asawa, pagkapon sa mga babayi kag iban pa tradisyonal nga mga buhat nga makahalit sa mga babayi.”