Ang Adlaw nga ang Twin Towers Narumpag

ANG natabo sang Septiembre 11, 2001, sa New York City, Washington, D.C., kag Pennsylvania indi gid malipatan sang minilyon, ayhan sang binilyon, ka pumuluyo sang kalibutan. Diin ka sang nakita mo ukon nabatian ang balita tuhoy sa pagsalakay sa World Trade Center sa New York kag sa Pentagon sa Washington?

Yadtong daw indi gid mapatihan nga hinali nga pagkalaglag sang tuman ka daku nga mga propriedad kag, sing labi ka importante, sang tuman ka damo nga kabuhi nangin rason agod ang katawhan magdulog sa makadali kag maghunahuna.

Ano ang natun-an naton tuhoy sa aton mga prioridad kag sa aton mga desisyon sa kabuhi? Paano nakita sa sadtong makahalanusbo nga hitabo ang pila sang mas maayo nga kinaiya sang aton katawhan​—⁠pagsakripisyo-sa-kaugalingon, kaawa, pagbatas, kag pagkadimakagod? Tinguhaan nga sabton sini kag sang masunod nga artikulo ang naulihi nga pamangkot.

Ang mga Nakalampuwas Nagapanugiron sang Ila Inagihan

Insigida pagkatapos sang kalamidad sa New York, gin-untat ang serbisyo sang tren sa idalom-duta (subway), kag linibo ka tawo ang naghalin sa lower Manhattan nga nagalakat na lamang​—⁠ang madamo sa ila nagtabok sa mga taytay sang Brooklyn kag Manhattan. Nakita nila sing maathag ang mga opisina kag mga pabrika sang bug-os kalibutan nga ulong-talatapan sang mga Saksi ni Jehova. Ang pila nga nagpalagyo gikan sa kalamidad nagpadulong gilayon sa sini nga mga tinukod.

Si Alisha (sa tuo), nga anak nga babayi sang isa ka Saksi, isa sang una nga nag-abot. Puno sia sing yab-ok kag abo.⁠ * Sia nagpaathag: “Sang nagasakay ako sa tren pakadto sa trabaho, nakita ko ang aso nga gikan sa World Trade Center. Sang pag-abot ko sa duog sang kalamidad, nagalinapta bisan diin ang mga kristal sa duta, kag nabatyagan ko ang kainit. Ang mga tawo nagakinarankaran, samtang ang mga pulis nagatinguha nga hawanan sing tawo ang amo nga duog. Daw isa ini ka patag-awayan.

 “Nagdalagan ako pasulod sa malapit nga tinukod agod magdangop didto. Nian nakabati ako sing lupok sang ang ikaduha nga eroplano nagbunggo sa south tower. Daw indi malaragway ang kahimtangan, may maitom nga aso bisan diin. Ginsilingan kami nga magbiya sa delikado nga mga lugar. Ginpasakay ako sa sakayan nga nagatabok sa East River pakadto sa Brooklyn. Sang nakatabok ako, nagtangla ako kag nakita ang daku nga karatula, ‘WATCHTOWER.’ Ang ulong-talatapan sang relihion sang akon iloy! Nagkadto ako gilayon sa tinukod sang opisina. Nahibaluan ko nga amo ini ang labing maayo nga duog agod maatipan ako. Nakapaninlo ako sang akon kaugalingon kag dayon nakatawag sa akon mga ginikanan.”

Si Wendell (sa tuo) isa ka bantay sang puwertahan sa Marriott Hotel nga nahamtang sa ulot sang duha ka tower. Sia nagpaathag: “Nagatrabaho ako sa lobby sang natabo ang una nga paglupok. Nakita ko ang nagakalahulog nga tinipik nga mga bahin sang tinukod bisan diin. Nagtulok ako sa pihak dalan, kag nakita ko ang isa ka tawo nga nagadabadaba nga nagahigda sa duta. Dali-dali ko nga gin-uba ang akon dyaket kag kamisadentro kag nagdalagan agod palungon ang kalayo. Ang isa pa nga naglabay nagbulig man. Ang tanan nga panapton sang tawo nasunog magluwas sa iya mga medyas kag sapatos. Nian nag-abot ang mga bombero kag gindala sia agod mapabulong.

“Wala magdugay pagkatapos sadto, nagtelepono si Bryant Gumbel sang CBS TV news agod pasugiron  ang isa nga nakasaksi sa kon ano ang natabo. Nabatian ini sang akon pamilya sa Virgin Islands sa ila TV kag, bangod sini, nahibal-an nila nga buhi ako.”

Si Donald, isa ka mabukod, anom-ka-tapak-lima-ka-pulgada kataas nga empleyado sa World Financial Center, yara sa ika-31 nga panalgan sini nga tinukod, nga kitaon gid sa Twin Towers kag sa Marriott Hotel. Sia nagsiling: “Naurungan ako kag kinugmat sa akon nakita. Ang mga tawo nagakalahulog kag nagalinumpat sa mga bintana sang north tower. Kinayasan ako kag nagdalagan paguwa sa tinukod sing madasig tubtob sa masarangan ko.”

Ang isa pa ka eksperiensia amo ang iya sang isa ka iloy nga sesentahon ang edad kag sang iya duha ka anak nga babayi nga kuwarentahon ang edad. Si Ruth kag ang iya manghod nga si Joni nagapuyo upod sa ila iloy, nga si Janice, sa isa ka otel malapit sa Twin Towers. Si Ruth, nga isa ka rehistrado nga nars, nagapanugiron: “Nagapaligo ako sadto. Sa hinali lang, nagsinggit ang akon iloy kag ang akon manghod nga magguwa ako sa banyo. Yara kami sa ika-16 nga panalgan, kag nakita nila sa bintana ang mga tinipik nga mga bahin sang tinukod nga nagakahulog. Nakita mismo sang akon iloy ang isa ka tawo nga nahulog sa malapit nga atop subong nga daw ginpahurabog sia halin sa iban nga duog.

“Dali-dali ako nga nag-ilis, kag nagpanaug kami sa hagdanan. Madamo ang nagasinggitan. Nagguwa kami sa kalye. Nakabati kami sing mga lupok kag nakita ang nagakirab nga kalayo. Ginsilingan kami nga magdalidali pa bagatnan sa Battery Park, diin nahamtang ang Staten Island Ferry. Samtang sa dalanon, wala na namon makita si Nanay, nga may malubha nga hapo. Paano sia makalampuwas sa sining tanan nga aso, abo, kag yab-ok? Tunga sa oras nga ginpangita sia namon apang wala sia namon makita. Apang, wala gid kami mabalaka sang primero bangod nahibaluan namon nga makasangkol gid sia kag may kompiansa sa kaugalingon.

“Sang ulihi, ginsilingan kami nga maglakat padulong sa Brooklyn Bridge kag magtabok. Handurawa lamang ang amon kalipay sang makadangat kami sa Brooklyn nga bahin sang taytay kag nakita ang daku nga karatula nga ‘WATCHTOWER’! Nahibaluan namon nga luwas na kami.

“Gin-abiabi kami kag ginhatagan sing dalayunan. Ginhatagan man kami sing mga panapton, kay wala gid kami sing bisan ano nga dala. Apang diin na si Nanay? Bilog nga gab-i namon sia nga ginpangita sa mga ospital apang nalugaw-an kami. Mga alas 11:30 sang masunod nga aga, nakabaton kami sing mensahe. Si Nanay yara sa lobby! Ano ang natabo sa iya?”

Si Janice, ang iloy, nagpadayon sa pagsaysay: “Sang nagdalidali kami paguwa sa otel, nabalaka ako sa isa ka tigulang nga abyan, nga wala makabiya upod sa amon. Luyag ko magbalik kag ako na ang mag-alay-ay sa iya. Apang delikado gid ini. Sa kinagula nahamulag ako sa akon mga anak. Apang, wala ako tanto mabalaka, kay maalamon sila kag si Ruth isa ka maayo nga nars.

“Bisan diin ako magtulok, ang mga tawo nagakinahanglan sing bulig​—⁠ilabi na ang mga kabataan kag mga lapsag. Ginbuligan ko ang madamo tubtob sa masarangan ko. Nagkadto ako sa nahamtangan sang mga biktima (triage area), diin ang mga  biktima ginagrupo-grupo kag ginbulong suno sa kalubha sang ila mga samad. Nagbulig ako paagi sa paghinaw sa mga kamot kag sa paghilam-os sa mga guya sang mga pulis kag bombero, kay nagbagtik na sa ila lawas ang agyo kag yab-ok. Nagpabilin ako didto tubtob mga alas tres sang aga. Dayon nagsakay ako sa katapusan nga sakayan pakadto sa Staten Island. Abi ko anay didto nagdangop ang akon mga anak. Apang wala ko sila makita.

“Pagkaaga gintinguhaan ko nga makasakay sa una nga sakayan pabalik sa Manhattan, apang wala ako makasakay bangod indi ako isa ka pang-emerhensia nga trabahador. Nian nakita ko ang isa sang mga pulis nga ginbuligan ko. Gintawag ko sia: ‘John! Kinahanglan nga makabalik ako sa Manhattan.’ Nagsabat sia: ‘Magsunod ka lang sa akon.’

“Sang pag-abot ko sa Manhattan, nagpadulong ako pabalik sa Marriott Hotel. Ayhan may higayon pa agod mabuligan ko ang akon tigulang nga abyan. Apang wala na sing mahimo pa! Ang otel narumpag man. Ang sentro nga bahin sang siudad nga may mga negosyo nangin patay​—⁠wala sing tinimoktimok bisan diin. Ang lapyo nga mga pulis kag bombero lamang ang yadto didto, kag makita sa ila mga guya ang masubo nga natabo.

“Nagpadulong ako sa Brooklyn Bridge. Sang malapit na ako makatabok, nakita ko ang pamilyar nga karatula, ‘WATCHTOWER.’ Ayhan makita ko didto ang akon mga anak. Amo gid ang natabo, nagpanaug sila sa lobby agod sug-alawon ako. Naghaksanay kami kag naghibiay!

“Makatilingala nga wala gid ako ginhapo, walay sapayan sang tanan nga aso, yab-ok, kag abo. Padayon ako nga nagpangamuyo, kay luyag ko nga makabulig, kag indi mangin isa ka pabug-at.”

“Wala sing Mahugpaan!”

Si Rachel, isa ka 24 anyos nga babayi, nagsugid sa manunulat sang Magmata!: “Nagalakat ako sa amon bloke sa lower Manhattan sang mabatian ko ang gahod sang eroplano sa ibabaw nakon. Mabaskog ini kaayo amo nga nakatangla ako. Indi ako makapati sini​—⁠nakita ko ang daku nga eroplano nga maathag nga nagapanubo. Nagpalibog ako kon ngaa nagalupad ini sing tuman ka nubo kag sing tuman ka dasig. Wala sing mahugpaan! Ayhan wala na sing kontrol ang piloto. Dayon nabatian ko ang isa ka babayi nga nagasinggit, ‘Ang eroplano nagbunggo sa tinukod!’ Nag-ibwal ang kalayo sa north tower. Nakita ko ang daku kaayo kag itom nga guhab sa tower.

“Amo yadto ang labing makakulugmat nga butang nga nakita ko sa akon kabuhi. Daw indi ini matuod. Nagtindog lang ako didto nga naganganga ang baba. Sa sulod lamang sang malip-ot nga tion, ang ikaduha nga tower ginbungguan man sang isa pa ka eroplano, kag sang ulihi ang duha ka tower narumpag. Nakayasan ako. Indi ko ini maagwanta!”

“Kon Kinahanglan nga Maglangoy Ako, Malangoy Ako”

Si Denise, 16 anyos, bag-o lang nag-abot sa iya eskwelahan sa tupad sang American Stock Exchange, nga tatlo ka bloke lamang ang kalayuon sa bagatnan nga bahin sang World Trade Center. “Pasado pa lang alas 9:00 s.a. Nahibaluan ko nga may natabo, apang wala ako makahibalo kon ano. Yara ako sa ika-11 nga panalgan sang eskwelahan, nga nagaklase sa history. Ang tanan nga estudyante ginahadlukan. Luyag sang maestra nga mag-eksaminasyon pa kami. Luyag namon nga magguwa kag magpauli.

“Nian nagtay-ug ang tinukod sang nagbunggo ang ikaduha nga eroplano sa south tower. Apang wala gihapon kami sing hinalung-ong kon ano ang natabo. Sa hinali lang nabatian ko sa walkie-talkie sang maestra: ‘Duha ka eroplano ang nagbunggo sa Twin Towers!’ Nagpamensar ako, ‘Indi nagakaigo nga magpabilin sa eskwelahan. Terorismo ini, kag ang Stock Exchange amo ang masunod.’ Gani nagguwa kami.

“Nagdinalagan kami padulong sa Battery Park. Nagbalikid ako agod tan-awon kon ano ang nagakatabo. Nakita ko nga ang south tower buot na marumpag. Nian naghunahuna ako nga may yara ini tulad-domino nga epekto, kag ang tanan nga mataas nga tinukod magkalarumpag. Nabudlayan ako magginhawa, kay ang akon ilong kag tutunlan nasupnan sang abo kag yab-ok. Nagdalagan ako padulong sa East River, nga nagahunahuna, ‘Kon kinahanglan nga maglangoy ako, malangoy ako.’ Samtang nagapalagyo ako, nangamuyo ako kay Jehova nga luwason niya ako.

“Sang ulihi, ginpasakay ako sa isa ka sakayan padulong  sa New Jersey. Kapin sa lima ka oras nga ginpangita ako sang akon iloy, apang walay sapayan sini luwas ako!”

“Amo na Bala Ini ang Katapusan nga Adlaw sang Akon Kabuhi?”

Si Joshua, 28 anyos, nga gikan sa Princeton, New Jersey, nagatudlo sing klase sa ika-40 nga panalgan sang north tower. Sia naghinumdom: “Hingalagan lang, daw may naglupok nga bomba. May mga pagtay-ug, kag nian naghunahuna ako, ‘Indi, siguro may linog.’ Nagtulok ako sa guwa, kag indi ini mapatihan​—⁠ang aso nagapuog kag ang tinipik nga mga bahin nagaalimpulos sa palibot sang tinukod. Ginsilingan ko ang klase, ‘Tanan kamo, bayai ninyo ang inyo dala. Manaug kita!’

“Nagpanaug kami sa hagdanan, nga puno sing aso, kag ang tubig nagasagawak halin sa mga sprinkler. Apang wala sing nagsalasala. Padayon ako nga nagpangamuyo nga husto ang hagdan nga ginapanaugan namon agod indi namon masumalang ang kalayo.

“Samtang nagadalagan ako panaug sa hagdan, naghunahuna ako, ‘Amo na bala ini ang katapusan nga adlaw sang akon kabuhi?’ Padayon ako nga nagpangamuyo kay Jehova, kag nabatyagan ko ang makatilingala nga kalinong sa kaugalingon. Karon ko lang nabatyagan ini nga sahi sang kalinong sa kaugalingon. Indi ko gid malipatan yadto nga tion.

“Sang nakaguwa na kami sa tinukod, ginapahalin sang mga pulis ang tanan sa lugar. Nagtangla ako sa mga tower kag nakita ko nga ang duha ka tinukod nagguhab. Daw indi ini mapatihan.

“Nian nakabati ako sing isa ka makahaladlok nga gahod​—⁠isa ka makatalanhaga nga katinong subong bala nga daw ginapunggan sang linibo ka tawo ang ila pagginhawa. Subong bala nga ang New York nagpahimunong. Ginsundan ini sang siniyagit. Ang south tower narumpag! Ang nagapuog nga aso, abo, kag yab-ok madasig nga nagapadulong sa amon. Kaangay ini sa mga special effect sa sine. Apang matuod gid ini. Sang naabtan kami sang aso, halos indi kami makaginhawa.

“Nakalab-ot gid man ako sa Manhattan Bridge, diin nagbalikid ako kag nakita ang pagkarumpag sang north tower nga may daku nga antena sang TV. Samtang nagatabok ako sa taytay, padayon lang ako nga nagpangamuyo nga makalab-ot ako sa Bethel, ang bug-os kalibutan nga ulong-talatapan sang mga Saksi ni Jehova. Sa akon bug-os nga kabuhi, karon lang ako nakabatyag sing daku nga kalipay nga makita ini nga lugar. Kag didto sa pader sang pabrika makita sang linibo ka tawo kada adlaw ang daku nga karatula, ‘Read God’s Word the Holy Bible Daily’! Naghunahuna ako, ‘Malapit na ako. Magpadayon lang ako sa paglakat.’

“Samtang ginahunahuna ko yadtong mga hitabo, nagpabatyag ini sa akon nga kinahanglan gid nga nagakaigo ang akon mga prioridad​—⁠nga dapat unahon ang importante nga mga butang sa kabuhi.”

“Nakita Ko ang mga Tawo nga Nagalinumpat Halin sa Tower”

Nakita ni Jessica, 22 anyos, ang mga natabo sang nagguwa sia gikan sa estasyon sang tren sa idalom-duta sa siudad. “Nagtangla ako kag nakita ang mga abo, tinipik nga mga bahin sang tinukod, kag tanan nga sahi sang mga metal nga nagakalahulog. Ang mga tawo nagahulat agod makagamit sing pangpubliko nga mga telepono kag labi nga nagasalasala bangod sang pag-atrasar. Nagpangamuyo ako para mangin kalmado. Nian may isa pa ka lupok. Ang mga asero kag kristal nagakalahulog. Nakabati ako sing mga singgit, ‘Isa na naman ka eroplano!’

“Nagtangla ako, kag makakulugmat gid yadto tan-awon​—⁠ang mga tawo nagalinumpat gikan sa naibabaw nga mga panalgan diin ang aso kag kalayo nagaibwal. Ginapanan-aw ko pa ini gihapon​—⁠isa ka lalaki upod sa isa ka babayi. Nanguyapot sila sa makadali sa bintana. Nian nanginbuhi sila, kag nahulog sila halin sa mataas nga panalgan. Indi ini maagwanta tan-awon.

“Sang ulihi, nakalab-ot ako sa Brooklyn Bridge, diin gin-uba ko ang akon di-komportable nga sapatos kag nagdalagan pakadto sa Brooklyn nga bahin sang suba. Nagsulod ako sa opisina nga tinukod sang Watchtower, diin ginbuligan ako gilayon nga magkalma.

“Sadto nga gab-i, sa balay, nabasa ko sa Septiembre 8, 2001, nga Magmata! ang serye nga ‘Paglandas sa “Post-traumatic Stress.” ’ Kinahanglan ko gid yadto nga impormasyon!”

Ang kadakuon sang halit sang kalamidad nagpahulag sa mga tawo nga magbulig sa bisan ano nga paagi nga masarangan nila. Ang masunod nga artikulo nagapaathag sini nga bahin sang sugilanon.

[Mga Nota]

 [Diagram/Mga retrato sa pahina 8, 9]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

 NARUMPAG

1 NORTH TOWER 1 World Trade Center

2 SOUTH TOWER 2 World Trade Center

3 MARRIOTT HOTEL 3 World Trade Center

7 7 WORLD TRADE CENTER

GRABE NGA PAGKAGUBA

4 4 WORLD TRADE CENTER

5 5 WORLD TRADE CENTER

L ONE LIBERTY PLAZA

D DEUTSCHE BANK 130 Liberty St.

6 U.S. CUSTOMS HOUSE 6 World Trade Center

N S NORTH AND SOUTH TALABUKAN NGA MGA TAYTAY

INDI BUG-OS NGA PAGKAGUBA

2F 2 WORLD FINANCIAL CENTER

3F 3 WORLD FINANCIAL CENTER

W WINTER GARDEN

[Credit Line]

Sang Oktubre 4, 2001 3D Map of Lower Manhattan by Urban Data Solutions, Inc.

[Mga retrato]

Ibabaw: Ang south tower una nga narumpag

Ibabaw: Ang iban nagdalagan kag nagdangop sa mga tinukod sang Watchtower

Tuo: Ginatos ka bombero kag manugtabang ang daw wala kakapoy nga nagpangabudlay sa Ground Zero

[Credit Lines]

AP Photo/Jerry Torrens

Andrea Booher/FEMA News Photo

[Picture Credit Line sa pahina 3]

AP Photo/Marty Lederhandler

[Picture Credit Line sa pahina 4]

AP Photo/Suzanne Plunkett