Ang Zebra—Ilahas nga Kabayo sang Aprika

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA APRIKA

MGA isa ka libo ka zebra ang nagaduludalagan sa kahilamnan sang Aprika. Ang guraygurayon nga bahin sang ila lawas halin sa gusok pakadto sa balikawang nagatabyogtabyog samtang ang ila madabong sing bungaybungay nga mga liog nagahabyoghabyog bangod sang ila madasig nga pagdalagan. Nagadaguhob sa kapatagan ang gahod sang mga lagapok sang ila mga tiil sa kigas nga duta. Ang pula nga yab-ok nagatap-ok sa likod nila kag sarang makita mga kinilometro ang kalayuon. Nagadalagan sila, sing hilway kag sing walay pasingadtuan, nga wala nagabatyag nga ginapunggan.

Subong nga daw may namutikan nga di-makita nga katalagman, naghinayhinay sila kag nian nagdulog. Ginagalbot sang ila mabakod kag madamol nga mga ngipon ang laya nga mga hilamon. Alerto ang panong, nga sa pulupanag-on nagatungkaaw, nagapamati, kag nagapanimaho sang hangin. Ginadala sang hangin, ang pagngurob sang leon gikan sa malayo nagadangat sa ila palamatin-an, kag ginakulbaan sila. Kilala gid nila ini nga ngurob. Ginapaanting ang dulunggan, samtang may hilamon pa sa ila baba, nagtulok ang mga zebra sa direksion nga ginhalinan sang nagaugayong nga gahod. Sang mabatyagan nga malayo ang katalagman, nagduko sila liwat kag nagpadayon sa paghalab.

Kon magtagiti na ang init sang adlaw, nagalakat na naman sila. Sini nga tion, ang baho naman sang tubig amo ang nagaganyat sa sining panong sang mga zebra padulong sa suba. Sa isa ka mataas nga pangpang, nagdulog sila kag naghimutad sa ubos sang mahinay nga pag-ilig sang duag-kaki nga tubig, nga nagapusnga kag nagakahig sang yab-ok. Nagapangalag-ag sila, nakahibalo sang posible nga katalagman sa idalom sang matinong nga tubig sang suba. Apang uhaw na gid sila, kag ang pila dalidali nga nag-abante. Dulungan sila nga nagdinaguso padulong sa higad sang suba. Sing isa-isa, nagpaayaw sila sa pag-inom, pagkatapos sini nagliso kag nagbalik sa wayang.

 Sa kagab-ihon nagalakatlakat ang panong sa matag-as nga hilamon. Daw garhom lamang sa atubangan sang mapulapula nga nagatunod nga adlaw kag ginapalibutan sang kahilamnan sang Aprika, matahom gid sila tan-awon.

Guraygurayon kag Mainabyanon

Ang adlaw-adlaw nga rutina sang mga zebra amo-amo lang pirme. Ang ila dalayon nga pagpangita sing pagkaon kag tubig amo ang rason kon ngaa padayon sila nga nagapanglugayaw. Samtang nagahalab sa wayang, ang mga zebra matinlo kag matambok tulukon, ang ila guraygurayon nga panit hugot sa ila maskulado nga mga lawas. Ang mga guray-guray sang zebra walay katulad, kag suno sa ginasiling sang iban, wala sing duha nga magkapareho. Ang ila talalupangdon nga puti kag itom nga guray-guray tuhay gid sa iban nga kasapatan sa kapatagan. Apang, makagalanyat ang ila hitsura kag bahin gid sang kalasangan sang Aprika.

Ang mga zebra duna nga tuman ka mainabyanon. Ang indibiduwal nga mga sapat may suod nga kaangtanan nga nagalawig sa bug-os nga kinabuhi. Bisan pa ang isa ka daku nga panong linibo ang kadamuon, nabahinbahin ini sa magagmay nga mga pamilya nga ginatapuan sang lalaki kag sang iya babayi nga mga zebra. Ining magagmay nga pamilya nahuptan nga mahim-ong paagi sa estrikto nga pagpain sa mga katapo sini suno sa ranggo. Ang pinakamataas sing ranggo nga babayi amo ang nagapat-od sang mga hulag sang pamilya. Sia ang nagapanguna, kag ang iban nga babayi nga mga zebra kag ang ila mga tinday nagasunod sa isa ka linya suno sa ranggo. Apang, ang lalaki nga zebra amo gid ang nagakontrol. Kon luyag niya bag-uhon ang direksion sang iya pamilya, ginapalapitan niya ang giya nga babayi nga zebra kag ginadis-og sia sa bag-o nga direksion.

Ang mga zebra nanamian magpatinlo sang iya balahibo sa iban, kag kinaandan na nga makita sila nga nagasulusag-id kag nagakagatkagat sang kilid, abaga, kag likod sang isa kag isa. Ang pagtinluanay sa isa kag isa daw nagapabakod sang kaangtanan sang kada sapat kag nagasugod samtang ang mga tinday mga pila pa lang ka adlaw ang edad. Kon wala sing iban nga miembro sang pamilya ang makahimo sini, ang nakatulan nga mga zebra nagaligidligid sa balas ukon nagasag-idsag-id sang ila lawas sa kahoy, sa bungsod, ukon sa iban pa nagaunay nga butang agod madula ang kakatol.

Ang Paghimakas Agod Mabuhi

Ang kabuhi sang zebra puno sing katalagman. Ining 250-ka-kilo nga sapat puntariya gid sang mga leon, ido nga talunon, hyena, leopardo, kag buaya. Ang zebra makasibad tubtob sa 55 kilometros por ora, apang kon kaisa nagakadakpan ini nga wala makapangaman sang mga manunukob nga nagapangibot kag nagapanglipot. Ang mga leon nagaangan-angan sa paglambat, ang mga buaya nagapalipod sa idalom sang lunangon nga tubig, kag ang mga leopardo nagahulat sa madulom nga duog.

Ang mga pangapin sang zebra nagadepende sa pagkaalerto kag pagbinuligay sang mga katapo sang panong. Bisan ang kalabanan nagakatulog kon gab-i, may yara pirme pila nga nagamata, nga nagapamatyag kag nagapulaw. Kon may matalupangdan ang zebra nga isa ka nagapadulong nga manunukob, nagapusnga ini bilang pagpaandam sa bug-os nga panong. Sa masami, kon ang isa ka miembro sang panong nagamasakit ukon tigulang na  kag indi makadalagan sing madasig, ang iban nga mga zebra hungod nga nagahinayhinay ukon nagahulat tubtob ang mas mahinay nga zebra makabuylog liwat sa panong. Kon may katalagman, ang lalaki nga zebra maisugon nga nagapatunga sa manunukob kag sa babayi nga mga zebra, nga nagakagat kag nagatindak sa kaaway agod makapalagyo ang panong.

Ining pag-unungay sang pamilya gin-ilustrar sa isa ka talalupangdon nga hitabo sa Serengeti Plain sa Aprika, nga nasaksihan sang isa ka naturalista nga si Hugo van Lawick. Nagasaysay kon paano ginlagas sang isa ka grupo sang mga ido nga talunon ang isa ka panong sang mga zebra, nagsiling sia nga napatalang sang mga ido ang isa ka babayi nga zebra, kag ang duha sini ka tinday. Samtang ang iban nga mga zebra madasig nga nagapalagyo, ang iloy kag ang tinday maisugon nga nakig-away sa mga ido. Wala magdugay ang mga ido nangin mas masupog, kag nangluya na ang babayi kag ang tinday. Daw pat-od na gid ang ila kamatayon. Nadumduman ni van Lawick ang walay paglaum nga eksena: “Sa gilayon nabatyagan ko nga nagadaguhob ang duta kag, sa paghulonghulong, nakita ko, sa akon kakibot, ang napulo ka zebra nga madasig nga nagapadulong. Pagligad sang pila ka tion ginlikupan sining panong ang iloy kag ang duha niya ka tinday kag nian, nagalibotlibot, ang bug-os nga grupo magkaupod nga nagdalagan padulong sa ginhalinan sining napulo. Ginlagas sila sang mga ido sing mga 50 metros apang wala nila malab-ot ang panong kag sang ulihi nagdulog na lang sa paglagas.”

Pagsagod sing Pamilya

Maamligon ang iloy nga zebra sa iya bag-ong bun-ag nga tinday kag sa primero ginapain ini sa iban nga mga  katapo sang panong. Sa sining tion sang pagpain, ang tinday mangin suod sa iya iloy. Ginatandaan sang tinday ang pinasahi nga puti kag itom nga guray-guray sang iya iloy. Pagkatapos, ginakilala sini ang pagpanawag, baho, kag mga korte sang guray-guray sang iya iloy kag indi mag-amag sa iban pa nga babayi nga zebra.

Ang bag-ong bun-ag nga mga zebra wala nabun-ag nga pareho ang mga guray-guray nga puti kag itom sa ila mga ginikanan. Ang ila mga guray-guray mapulapula nga kaki ang duag kag nagaitom lamang samtang nagadaku sila. Sa sulod sang mas dalagku nga panong, ang mga tinday gikan sa lainlain nga mga pamilya nagatipon agod maghampang. Nagapalumbaanay kag nagalagsanay sila, nagasipaay kag nagadalagan upod sa mga hamtong, nga nagabuylog kon kaisa sa ila sa paghampang. Nagadalagan nga maniwang ang mga tiil, ang mga tinday nagahampang paagi sa paglagas sa mga pispis kag sa iban pa magagmay nga mga sapat. Upod ang ila malaba, maniwang nga mga tiil, butlog nga maitom nga mga mata, kag mahining, mahumok nga mga balahibo, ang mga tinday nga zebra matahom kag makalilipay gid tan-awon.

Ilahas kag Makadalayaw

Sa karon ang dalagku nga mga panong sang zebra makita gihapon nga nagadalagan sing madasig kag sing walay pasingadtuan sa malapad kag matahom nga kahilamnan sang Aprika. Isa ini ka matahom nga talan-awon.

Sin-o ang makapanghiwala nga ang zebra, nga may pinasahi nga puti kag itom nga guray-guray, tudok nga pag-unong sa pamilya, kag pinasahi nga mga kinaiya, isa ka matahom kag makadalayaw nga tinuga? Ang pagtuon tuhoy sa sini nga sapat makasabat sa pamangkot nga ginpautwas sang linibo na ka tuig ang nagligad: “Sin-o bala ang nagpahilway sa zebra?” (Job 39:5) Maathag ang sabat. Amo ang Desinyador sang tanan nga buhi nga tinuga, si Jehova nga Dios.

[Kahon sa pahina 18]

Ngaa May Guray-guray ang Zebra?

Ang mga nagapati sa ebolusyon nabudlayan sa pagpaathag kon ngaa may guray-guray ang zebra. Ang iban naghunahuna nga mahimo nagapanghikot ini subong isa ka pamahog. Apang, maathag nga ang mga leon kag iban pa dalagku nga mga manunukob wala mahadlok sa mga guray-guray sang zebra.

Ang iban nagasiling nga ang mga guray-guray pangganyat sa sekso. Apang, sanglit ang tanan nga zebra pareho ang guray-guray kag ang guray-guray indi lamang para sa isa ka sekso, daw indi gid mahimo nga amo ini ang rason.

Ang isa pa ka teoriya amo nga ang puti kag itom nga guray-guray nagtuhaw kuno agod sa pagbuhin sang init gikan sa nagatagiti nga init sang adlaw sa Aprika. Apang ngaa, nian, ang iban nga mga sapat wala sing guray-guray?

Ang isa ka bantog nga teoriya amo nga ang zebra nagpatuhaw sing guray-guray agod magpakunokuno. Nadiskobrehan sang mga sientipiko nga ang nagausbong nga init sa kapatagan sang Aprika nagapabag-o gid kag nagapaburon sang dagway sang zebra, kag bangod sini mabudlay makita ang isa gikan sa malayo. Apang, inang malayo-nga-distansia nga pagpakunokuno diutay lamang ang bentaha, kay ang mga leon, ang panguna nga kaaway sang zebra, nagaatake lamang sa malapit.

Ginasiling man nga sa pagpalagyo sa kahadlok ang nagadalagan nga hubon sang guraygurayon sing lawas nga mga zebra nagapagumon sa nagapangayam nga mga leon, nagatublag sang ila ikasarang sa pagpuntariya sa isa lamang ka sapat. Apang, sa pagkamatuod, ginpakita sang mga pagtuon sa ilahas nga buhi nga mga butang nga napangayam sing sampaton kag sing madinalag-on sang mga leon ang mga zebra subong sang iban pa nga mga sapat.

Ang isa pa ka rason kon ngaa mabudlay sabton ang pamangkot amo ang katunayan nga ang mga guray-guray sang zebra daw nagahalit pa gani sa iya. Sa kagab-ihon, sa nasanagan sang bulan nga kapatagan, ang puti kag itom nga guray-guray sang zebra mas kitaon sangsa iban nga mga sapat nga wala sing guray-guray. Sanglit ang mga leon masami nga nagapangayam kon gab-i, daw disbentaha gid ini para sa zebra.

Kon amo, diin ginkuha sang zebra ang mga guray-guray sini? Ang sabat sa sinang pamangkot masapwan sa simple nga hambal: “Ang kamot ni Jehova ang naghimo sini.” (Job 12:9) Huo, ang Manunuga ang nagdesinyo sang mga tinuga sa duta nga may pinasahi nga mga hitsura kag kinaiya nga indi mahisayran sing bug-os sang tawo apang nagasangkap sa ila agod mabuhi. Ang makatilingala nga desinyo sang buhi nga mga butang may isa pa ka katuyuan. Nagahatag ini sing kalipay sa tagipusuon sang tawo. Sa pagkamatuod, ang katahom sang pagpanuga nagpahulag sa madamo sa karon nga magbatyag kaangay ni David sang una: “Kadamo sang imo mga binuhatan, O Jehova! Sa kaalam ginhimo mo ini tanan. Ang duta puno sang imo mga binuhatan.”​​—⁠Salmo 104:⁠24.