Kea—Ang Tarso sa Kabukiran

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA NEW ZEALAND

NAGAPUYO sa mataas nga bahin sa pungsod sang New Zealand, ang kea isa ka pikoy nga makita sa kabukiran. Bangod sang di-mapunggan nga pagpakadlaw sini, nagalingaw kag nagapahalipay ini​​—⁠ukon nagapaugtas​—⁠bangod sang medyo makaulugot nga mga tinarso sini.

Handurawa nga ginhinguyang mo ang adlaw sa paglatas sa kabukiran. Nagsampot ikaw nga ginalapyo sa isa ka kamalig sa kabukiran. Sa tapos sang makabulusog nga pagkaon, ang luyag mo lamang nga himuon amo ang pagkadto sa higdaan kag magtulog. Apang may lain nga ginabuko ang panong sang mga kea. Nagahugpa sila sa kamalig kag nagahunahuna nga ang pagpadalhay sa atop nga sin makapasadya gid. Ang gahod sang ila mga kuko nga nagakuskos sa sin daw lanton pamatian para sa ila. Agod ipakita nga nasadyahan gid sila, nagahuni sila sing masinadyahon samtang nagadalhay paidalom. Nian, samtang ginakapaykapay ang mga pakpak, nagapanikasog sila pataklas kag ginasulit ang ila magahod nga ginahimo.

Apang, para sa masinadyahon nga mga kea, bisan ini nga hampang mangin makatalaka, gani nagpadihot sila sing iban pa nga paagi agod malingaw sila. Karon ginapadaligdig nila ang mga bato sa atop, kag dayon nagadalhay sila nga ginasundan ini, nga nagasiniyak sing matagsing sa tanan nga tion. Agod makita ang reaksion sang mga nagapuyo sa kamalig, nagakabit sila sing pabaliskad kag nagatamwa sa bintana. Daw subong bala nga ang kapoy nga  mga manuglakbay malingaw sa sining palaguwaon sa “atop.” Apang antes ka mamat-od kon bala ining mga pikoy sa kabukiran takus tawgon nga mga tarso, hibaluon naton anay ang pila ka butang tuhoy sa ila.

Ang kea ginhingalanan bangod sang daw paus nga huni sini kon maglupad nga amo ang kee-a. Tumandok sila sang New Zealand kag makita lamang sa mabukid nga duog sang South Island. Nagapuyo sa mataas nga bahin sang kagulangan, tubtob sa duog nga wala sing nagapamuhi nga talamnunon, nagakaon lamang sila sang mga berry kag mga ugbos.

Ang mga kea matibunog kag makusog nga mga pispis​​—⁠ang sulog nagabug-at sing kapin sa 1.2 ka kilo kag may kalabaon nga 50 ka sentimetro. Berde ang ila nagalutaw nga duag. Bisan pa naanad sa pagpuyo sa kagulangan, sa gihapon bantog gid sila nga mga pispis. Ang ila kaisog, tumalagsahon nga mga huni, kadakuon, kag duag-eskarlata sa idalom nayon sang ila mga pakpak nagapatuhay sa ila gikan sa iban pa nga mga kapispisan.

Masami sila nagahampang sa kahanginan, nga nagapanginpulos gid sing daku sa nagabulubag-o nga huyop sang hangin sa ila puluy-an nga kabukiran. Matahom gid sila tan-awon samtang nagasurip sila sa makitid nga mga nalupyakan, nga nagalinagsanay kag nagalikaw sa isa kag isa. Ginkabig sila nga isa sa pinakamaalam nga mga pispis sa kalibutan. Ayhan bangod sining kaalam amo nga may ikasarang sila sa pagpakadlaw.

Maluyagon Sila sa Paghampang

Ang ila pagkasutil bahin sang ila kinaiya. Bangod sang ila di-mapaayawan nga pagkamausisaon, ginasayasat nila ang tanan nga butang sa ila teritoryo, ilabi na kon may butang nga bag-o ukon katingalahan. Ining pag-usisa indi lang sa pagtulok kundi nagakinahanglan sing pagtilaw kag pagtusik sa butang paagi sa ila matalom nga mga tuktok tubtob nga matak-an sila ukon maguba na ini.

Sa isa ka estasyon sang tren sa kunsaran sang bukid, natalupangdan ang isa ka kea nga nagausisa sang duha ka lata sing gatas nga ginbutang sa palatungan sa kilid sang riles. Ginhukas sang makahas nga kea ang takop sang isa ka lata kag dayon gintusmog ang ulo sini agod mag-inom. Gintabog ang pispis, kag ginbutangan sing isa ka bilugon nga metal sa ulot sang duha ka uluyatan sini agod indi mahukas ang takop. Wala nagakadudla, nagbalik ang kea kag gin-usisa ang “pintal” sing makadali, kag malantipon nga ginpadalus-os ang bilugon sa mga uluyatan paagi sa punta sang tuktok sini. Nian makusog nga ginpatuwas liwat ang takop kag nag-inom liwat. Mga sutil sila apang makalilipay!

Ang mga Kea kag ang mga Nagakamping

Ang mga nagakamping nga yara sa malapit lang agod bantayan ang ila mga pagkabutang mawili sa makahalam-ot nga mga tinarso sining tumalagsahon nga mga pispis. Apang, tilawi nga bayaan ang inyo duog nga ginakampingan nga wala sing bantay, kag ang halit halos indi mapatihan. Paagi sa ila matalom nga mga tuktok, mahimo nila gisigision ang isa ka tolda. Mahimo nila ritriton sing madasig ang sleeping bag, kag magaalapok ang unod sini nga mga balahibo.

Ang bisan anong butang nga matipulon amo gid ang nanamian sang mga kea nga paligiron sa pinakamalapit nga banglid. Ang masinaw nga mga butang amo ang ginapakaali nila nga pagkabutang. Ang mga higot sang sapatos amo gid ang paborito nila hampangan. Ang isa pa ka hampang nga ila naluyagan amo ang pagsabnit sang mga butang kag ihulog ini gikan sa ibabaw, nga daw nasadyahan sila magtan-aw samtang nagakahulog ini.

Bangod sang di-hungod nga pagtinarso kag paglingaw sang mga kea, naluyagan sila sang tanan nga may kahigayunan nga makita sila. Bangod sining mga pagtinarso, indi katingalahan nga gintawag sila nga nagalupad nga mga amu sang New Zealand.

Ang mga Kea kag mga Skier

Ang mga kea maluyag magtipon kon diin may tumalan-aw sila, subong sa mga duog nga ginahampangan sang ski. Ining ginatawag nga tarso sa kabukiran makita na karon subong dugang nga pangganyat sa mga skier. Daw subong bala nga luyag nila mag-entra sa kinasadya. Ginasundan nila ang mga skier nga nagaluksolukso kag daw nagasaot. Ang pagdalhay sa mga dulhugon ginakabig sang mga  kea nga makalilipay gid. Samtang ginahimo nila ini, nagahinay sila nga ginaporma ang ila mga tiil sing korte-V subong ginahimo sang mga skier sa ila mga ski. Daw subong bala nga may pagpabugal nga ginapahanumdom sang kea sa aton nga ang niebe indi lamang para sa kalipayan sang mga tawo.

Ang ila kaluyag sa makapaugtas kag makalingaw nga pagsinadya nanuhaytuhay halin sa kaugot tubtob sa diutay nga halit. Mapamatud-an sang mga nagapalakat sa mga duog sang ski nga dapat sila mangita sing paagi nga ang ila mga kagamitan indi mahalitan sang mga kea. Ang importante nga mga aparato dapat nabutang sa kaha ukon natakpan. Bisan ang mga lubid dapat ilisan sang mga alambre. Ang ‘indi mahalitan sang kea’ nga basurahan nga lata dapat pa nga imbentuhon. Ang mga skier dapat magsunod sang pila ka simple nga pangandam agod amligan ang ila mga pagkabutang gikan sa sining mainabyanon nga mga sutil. Halimbawa, kon pabay-an mo lang ang imo kamera mahimo nga mangin isa ini ka bag-o nga hampanganan sang kea.

Ang mga skier dapat mag-amlig sang ila mga salakyan paagi sa pagtabon sini sing nagakaigo nga tabon. Ngaa? Subong bala nga daw kinahanglanon gid sa kea nga tilawan ang kalidad kag kapag-on sang tanan nga salakyan. Naluyagan gid nila ang pagpangguba sang mga windshield-wiper blade kag mga rubber molding sa salakyan kag buongon ang plastik nga mga suga sa likod sang salakyan. Kon bukas ang bintana sang salakyan, ginasulod ini sang nagapangguba nga grupo sang mga kea. Kon sa sulod na sila sang salakyan nagasiniyak sila sa kasadya samtang ginapangguba ang bisan ano nga butang nga indi malig-on. Nagakaigo gid nga ang mga kea ginatawag nga ang lamang ginaproteksionan nga gang sa kalye sang New Zealand.

Sa Duog sang mga Konstruksion

Ang mga duog sang konstruksion sa kabukiran amo ang isa pa ka paborito nga duog sang mga kea sa pagsinutil. Sang gintukod ang isa ka bag-o nga hut complex sa bantog nga Milford nga alagyan sa New Zealand, ang mga kea sa amo nga duog nangin interesado gid. Ang isa nagpangawat sang mga lansang. Samtang ginalagas sang naugtan nga trabahador ang kawatan, ginkawat naman sang isa pa ang iya sigarilyo. Samtang ang makahas nga kea nagatadtad sing tabako kag papel, ang tanan niya nga kaupod nagasiniyak nga nagaugyon sa ginahimo sini. Ang kea amo ang pinakamausisaon kag pinakamakahas sa tanan nga kapispisan. Kon makita sang mga kea nga may nagapakari nga mga tawo sa ila duog, nagapanong sila palibot kag ginasundan ang mga tawo nga daw subong bala nga nahadlok sila nga kawaton sang mga tawo ang ila pagkabutang.

Tilawan gid nila kag usisaon ang ano man nga butang sa palibot nila. Ang ila medyo makaulugot nga mga buhat nga nagapahamuot sa ila umalagi nga tumalan-aw nagapaugtas naman sa mga tawo nga makita sila sa adlaw-adlaw. May dalayon nga pagkaluyag-kag-pagkaugot sa mga kea. Apang, wala gid sing makapanghiwala nga masinadyahon sila kag mainabyanon nga mga pispis. Bangod bug-os sila nga ginaproteksionan, ginatawag sila nga primera-klase nga mga pumuluyo sa kabukiran.

Ang Tarso sa Kabukiran

Kon makasumalang ikaw sining maluyagon sa kinasadya, kag maalam nga mga pispis, magaugyon ikaw nga mga tarso gid sila. Naluyagan nila nga makig-upod sa tanan nga manlugayaw sa ila puluy-an sa kabukiran, kag ginapakita nila ini paagi sa pagtinarso. Ang gugma nila sa kabuhi kag ang ila ikasarang sa paghampang makalilipay gid tan-awon.

Sa pagkamatuod, ang ila mahinantupon, malipayon, masami nagatinarso nga panimuot nagapahanumdom sa aton nga bahin sila sang tinuga ni Jehova, ang malipayon nga Dios.​​—⁠1 Timoteo 1:⁠11.

[Retrato sa pahina 29]

Isa ka kea nga nagaguba sa payong

[Retrato sa pahina 30]

And mga kea nga nagapanghalit sang salakyan

[Picture Credit Line sa pahina 28]

Courtesy of Willowbank Wildlife Reserve, Christchurch, New Zealand