Pagbantay sa Kalibutan

Makahalalit nga mga Manugsalakay

“Ang nagasalakay nga ‘indi tumandok’ nga mga tanom kag mga sapat nagapierde sa ekonomiya sang bug-os nga kalibutan sing ginatos ka bilyon ka dolyar kada tuig kag nagapalapta man sang mga balatian kag nagahalit sing daku sa ekolohiya,” siling sang International Herald Tribune. Madamo nga tanom kag sapat nga wala nagapanghalit sa ila naandan nga puluy-an ang ginsaylo sing hungod ukon di-hungod sa bag-o nga mga duog. Halimbawa, ang tree snake, nga tumandok sa Australia kag Indonesia, nagpapas sang tumandok sa kagulangan nga mga pispis sa Guam kag nagdamo na sa tabok sang Pasipiko​​—⁠kon kaisa nagapanago sa ginasudlan sang mga ruweda sang eroplano. Ang pagsimpon sing caulerpa algae kag water hyacinth sang Bagatnan nga Amerika sa iban nga mga sistema sang ekolohiya nagahalit sing daku sa nagakabuhi nga mga tinuga sa dagat kag tubig. Ang mga hilamon nga gindala sa China halin sa Estados Unidos para sa duog nga hampangan sing golf indi na karon makontrol, samtang ang longhorn beetles sang China, nga nagaupod sa kahoy nga paleta, nagahalit sa mga kagulangan sang Aminhan nga Amerika. Ang iban nga mga espesyi nga napamatud-an nga makahalalit nagalakip sang Indian mongoose, zebra nga tahong, kahoy nga Miconia, Nile perch, abuabuhon nga squirrel sang Aminhan nga Amerika, walking catfish, Rosy wolf snail, kag crazy ant.

“Shaken Infant Syndrome”

Ang pag-uyog-uyog sa butkon, batiis, ukon abaga sang isa ka lapsag mahimo tunaan sang malubha nga mga balatian, report sang pamantalaan nga El Universal sa Siudad sang Mexico. “Ang iban nga mga doktor nagapati nga madamo nga indibiduwal nga may problema sa pagtuon ang mga biktima sang shaken infant syndrome.” Suno sa espesyalista sa mga kabataan nga si Juan José Ramos Suárez, “ining truma mahimo bangdan sang pagdugo sa utok kag samad sa utok bisan pa wala sing makita nga mga tanda sang pag-abuso.” Nagsiling pa sia nga mahimo man ini bangdan sang pagkabungol, pagkabulag, halit sa taludtod, pagkaparalisar, kombulsion, kag bisan sang kamatayon. Ini bangod kay ang ulo sang lapsag mabug-at, samtang ang mga maskulo sang liog indi pa tuman kabaskog kag indi makasarang sang pag-uyog-uyog. Matuod, ang paghibi sang lapsag makaulugot. Apang agod mabuligan ang mga nagabantay, ginpanugda sang pamantalaan ang “tatlo ka simple nga tikang nga mahimo sing kubos sa isa lang ka minuto: (1) Magdulog, (2) magpungko, kag (3) magrelaks. Punggi ang imo emosyon sa baylo nga ipaupok ang imo kaakig sa lapsag.” Nian diparaha kon ano ang ginahibi sang lapsag​​—⁠mahimo patition sia ukon islan ang iya dayaper⁠​—⁠ukon maghimo sang mga butang agod maumpawan ukon malingaw sia.

Wala na Bala sang Gondola?

“[Ang] dumaan nga taliambong sang mga manughimo sang gondola amat-amat na karon nga nagakadula sa Venice,” siling sang pamantalaan sa London nga The Independent. “Ang mga gondola sa ulihi mahimo nga himuon sang mga bag-uhan nga ginabale wala ang tradisyon, materyales kag pang-obra nga nagapabanaag sang maragtas sang isa sa pinakamakawiwili nga mga siudad sa kalibutan.” Ang taliambong sa paghimo sang bantog nga mga sakayan, nga kilala na sadto pa sang ika-11 nga siglo, yara karon sa katalagman nga madula sing bug-os “bangod ang dumaan nga paagi sang pagpanubli sini, gikan sa amay pakadto sa bata nga lalaki ukon gikan sa isa nga batid pakadto sa isa nga ginahanas, gin-upangan.” Ang mahal nga bayad sa pagpaobra kag ang katunayan nga ang mga pamatan-on nga taga-Venice indi handa sa paghinguyang sing 20 ka tuig sa pagtuon sang taliambong amo ang mga kabangdanan. Gani, mahimo nga kon ang pila ka batid karon nga manughimo maglab-ot sa edad nga magretiro na, wala na sing magabulos sa ila. Kinahanglan ang 500 ka oras nga pagpangabudlay agod mahuman ang isa ka gondola, nga tuhay sangsa iban nga mga sakayan diin ang wala nga bahin malapad sangsa tuo nga bahin, nga ginabalanse ang kabug-aton sang gondolier kag sang iya gaud. Ining kiwi nga desinyo nakahimo sa sini nga makabiyahe sing maayo sa pinakamakitid nga mga kanal sang Venice.

Pagdamo sang Pagsalakay sang mga Pirata

“Ang pagsalakay sang mga pirata padayon nga nagauswag karon,” report sang magasin sa Pransia nga Valeurs Actuelles. Ang kadamuon sang pagsalakay sang mga pirata sobra sa doble sangsa nagligad nga duha ka tuig. Ang sitwasyon naglain pa gid sa Bagatnan-sidlangan nga Asia, diin ang krisis sa pinansial nagtiklod sa mga tuman ka imol nga maghimo sang krimen. Apang ang pagsalakay sang mga pirata nagdamo man sa baybayon sang Aprika kag Bagatnan nga Amerika. Si Edouard Berlhet, tiglawas sang Central Committee of Shipowners sa Pransia, nagsiling nga ang “pagkapierde sang 1998 nagdangat sa 16 ka bilyon ka dolyar. Ang iban nga barko nagakadula, upod ang mga karga sini. Ang mga barko ginaagaw kag ginatago, kag makita ini liwat sa mga pantalan nga ginapanaguan sang mga pirata nga ginagamit ang bandera sang pungsod diin narehistro ini nga barko nga wala na sing koneksion ang mga tag-iya sang barko.” Ang mga pirata nga nagagamit sang tuman kadasig nga mga sakayan kag pinakamoderno nga kagamitan sang komunikasyon, bastante sa mga armas kag masyado kasingki.