Makapapagros nga Kalingawan sa Duha ka Ruweda

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA BRITANYA

ANO nga salakyan ang mas barato sangsa kalabanan, madasig pa sa awto sa madamo nga duog sa siudad, maayo sa imo lawas, kag makalilingaw? Isa ka bisikleta. Ang pagbisikleta isa ka maayo nga ehersisyo nga mapuslanon kag makalilipay. Sa panahon karon nga ang mga tawo nagakabalaka sa ila kapagros, maayo nga binagbinagon mo ang paggamit sa bisikleta.

Halin sa Hampanganan Pakadto sa Salakyan

Si Baron Karl von Drais, nga isa ka Aleman nga imbentor, amo ang ginkilala nga nag-imbento sa bisikleta. Ang iya tulad-scooter nga kulo-kabayo, nga nagluntad sang mga 1817, simple lang ang desinyo. Ang draisine, subong amo ang pagtawag sini, may duha ka ruweda, isa ka pulungkuan, kag manibela para sa pagliko​—apang wala sing mga pedal. Ang de-sikad nga salakyan nagluntad sang 1839 ang panday sa salsalon nga taga-Scotland, nga si Kirkpatrick Macmillan, nagtakod sang mga silikaran nga paagi sa lever ginaangot sa mga krang sa pangulihi nga ruweda. Nian nag-abot ang daku nga pagbag-o sa popularidad sining duha sing ruweda nga salakyan. Ang mag-amay nga Pranses nga sanday Pierre kag Ernest Michaux nagtakod sing mga pedal sa mga krang sa unahan nga ruweda, kag nakahimo sila sing velocipede (gikan sa Latin nga velox, “madasig,” kag  pedis, “tiil”), isa ka mas madasig kag mas mahapos dalhon nga salakyan.

Nagdugang pa ang kadasigon sini sang ang unahan nga ruweda ginpadakuan. Ang ordinaryo nga bisikleta, nga gintawag man nga penny-farthing, gin-imbento sa Inglaterra kag daku kaayo ang unahan nga ruweda nga may diametro nga 1.5 ka metro, apang ang pangulihi nga ruweda sini gamay katama. Gintawag ini nga penny-farthing nga bisikleta, pasad sa kinatuhayan sang daku nga sensilyo nga penny sa mas gamay nga sensilyo nga farthing.

Ang masunod amo ang Rover Safety nga bisikleta, isa ka bisikleta nga mapuslanon kaangay sang ordinaryo apang pareho ukon halos pareho ang kadakuon sang duha sini ka ruweda kag mas madali ini balansehon. Sang 1879, ang Ingles nga si Henry Lawson nag-eksibit sa Paris sang isa ka bisikleta nga ang pangulihi nga ruweda ginapadalagan sang kadena. Ini nga modelo gintawag sang ulihi nga bicyclette.

Ang kalabanan nga mga bisikleta karon pareho ang kadakuon sang unahan kag pangulihi nga mga ruweda. Busa, diutay lang ang ginbag-o sini sa una nga desinyo. Masulhay ang pagbisikleta karon sa mga bisikleta nga ordinaryo, panglagaw, pangpalumba, kag panglatas sa kudol-kudol nga mga dalan, kay ang duha ka goma nga ruweda sini mamag-an.

Makapapagros nga Kalingawan

Wala gahod, wala polusyon, masami mas madasig sangsa de-makina nga salakyan sa malapit nga mga distansia, ang bisikleta mapuslanon gid nga salakyan sa madamong kadutaan. Sa Aprika, Asia, kag bisan diin, ang mga bisikleta nangin kalargahan sang tanan, samtang ang mga nagasakay sa sini​—ukon mga nagatulod​— nagagamit sini sa pagdala sang ila mga produkto pakadto sa merkado. Sa masami, ang bisikleta wala lamang nagadala sing isa ka pasahero, samtang ang mga paryente kag mga abyan nagasalika sa bara ukon nagaangkas sa kargadera.

Sa mga kadutaan sa Nakatundan, diin awto ang ginpasulabi nga personal nga transportasyon, ang nagadugang nga kabalaka sa kapagros kag ang handum nga likawan ang makatalaka nga rutina sa siudad, nagpabantog liwat sa bisikleta. Ang pinasahi nga mga dalan ukon mga banas nga ginreserba para lamang sa bisikleta gindugang sa tupad sang madamong mayor nga dalan. Halimbawa, sa Britanya, ginapabugal sang lokal nga mga opisyales sang panguluhan ang madamong kilometro nga banas nga ginreserba nila para sa mga siklista.

Kon wala lang kuntani polusyon gikan sa mga tambutso sang salakyan, ang pagbisikleta makapapagros gid. “Isa [ini] ka proteksion sa balatian sa tagipusuon nga amo ang panguna nga kabangdanan sang kamatayon kag maaga nga kamatayon sa UK,” siling sang transport consultant nga si Adrian Davis. Ang pagbisikleta nagakinahanglan sing kapin nga pagpanikasog, mga 60 tubtob 85 porsiento sang kapasidad sang tawo ang maggamit, kon ipaanggid sa 45 tubtob 50 porsiento kon nagalakat. Bangod diutay lang ang pagpamuwersa sang batiis, ang risgo nga mahalitan ang mga tul-an mas diutay sangsa mag-jogging ukon maglakat sa mga kalye.

Ang isa pa ka makapapagros nga benepisyo sang pagbisikleta amo ang maayo nga pamatyag nga mahatag sini sa nagasakay. Ginapakita sang pagpanalawsaw nga ang pagbisikleta nagapaguwa sang mga kemikal sa utok nga ginatawag endorphins, nga nagapaayo sa modo. Luwas sa maayo nga pamatyag, ang pagbisikleta nagapaayo man sang personal nga dagway. Paano? “Ang nagabisikleta sa iguigo nga kadasigon makakunsumo sing mga pito ka kalori kada minuto, ukon 200 ka kalori sa tunga sa oras,” report sang pamantalaan nga The Guardian. Ang mga resulta? Mahimo mas magamay nga hawak kag madula ang matabnol nga mga paa.

Indi Makatalagam nga Kalingawan

Labi nga ginakabalak-an ang kaluwasan sang mga siklista sa mga pungsod nga madamo sing awto. Halimbawa, kinahanglan bala magsuksok sing safety helmet? Maalamon gid ang pagpangandam. Sa pihak nga bahin, ang pagsuksok lamang sing helmet wala nagapat-od nga ang siklista mahilway sa kahalitan. Ginpatalupangod sang kolumnista nga si Celia Hall ang isa ka pagtuon sa 1,700 ka siklista sa nanuhaytuhay nga edad nga tanan nagsuksok sing helmet. Ang isa ka  makapakibot nga natukiban sang pagtuon amo nga ang pagsuksok sing helmet nagahatag sa mga siklista sing indi matuod nga kasiguruhan. Mas malain pa, 6  porsiento sa ila ang nagsuksok sing helmet nga indi husto ang kadakuon. Sa isa ka aksidente, nagadugang sing 50 porsiento ang risgo nga mahalitan kon gutok ang helmet nga ginasuksok. Kon nagasuksok ka sing safety helmet, pat-ura nga sigo gid ini. Usisaa pirme ang helmet sang imo bata. Ang halog nga helmet mahimo makapatay.

Ang mga drayber sang mga salakyan nasabaran sa mga nagabisikleta kag masami nila sila ginapasapayanan. Gani, himua nga kitaon ka dayon. Magsuksok sing bayo nga nagabanaag kon adlaw, kag kitaon gihapon bisan gab-i. Ang imo bisikleta kinahanglan kitaon man, bisan sa madulom. Ang mga reflector sa mga pedal kag ang matinlo nga mga suga sa unahan kag sa likod masami nga ginapatuman sang kasuguan kag maalamon gid nga pangandam. Pat-ura nga ang imo pagpili sang mga safety equipment nahisuno gid sa mga ginapatuman sang imo pungsod.

Ang namentinar sing maayo nga bisikleta importante gid sa kaluwasan. Usisaa ini; kag tinlui kag mentinaha ini pirme. Pagkatapos mahimo ini nga mga pangandam, mahimo nga sa inyo lugar maalamon nga indi magbisikleta sa mga haywey. Apang agod mahimo ini nga wala sing peligro, kinahanglan mo ang nagakaigo nga sahi sang bisikleta.​—Tan-awa ang kahon nga “Ang Nagakaigo Para sa Imo.”

Pagbisikleta Subong Isa ka Isport

Para sa iban, ang pagbisikleta isa ka isport. Ang eskandalo sining karon lang tuhoy sa bantog nga Tour de France nag-angot sa pagpalumba sang bisikleta sa paggamit sing droga kag pagpangdaya. Ang Time nga magasin, sa isa ka artikulo nga gintig-uluhan “Ang Pinakamaayo  nga Droga Amo ang Madaug!,” nagsiling nga ang pagpalumba “yara sa daku nga kinagamo.” Bangod sang mga pagbinaisay tuhoy sa paggamit sing droga kag mga kemikal nga nagapadugang sing resistensia, naguba ang reputasyon sining isport.

Ang maalamon nga mga siklista mahalungon nga nagabinagbinag sang kadamuon sang tion kag panikasog nga ginhinguyang nila sa ila nga isport. Bisan pa nangin makagalanyat ang pagbisikleta bangod sang kaayuhan sini sa panglawas, ang timbang nga mga tawo nakahibalo nga ang pag-ehersisyo isa lamang ka bahin sa pagtigayon sing malawig kag mapagros nga kabuhi. Apang, sa masunod nga sakyan mo ang imo bisikleta, malipay sa makapapagros nga kalingawan sa pagsakay sa duha-sing-ruweda nga salakyan!

[Kahon/Mga retrato sa pahina 23]

Ang Nagakaigo Para sa Imo

Ang mga mountain bike mga modelo para sa tanan nga sahi sang alagyan nga may gamay kag mabakod nga lawas, matadlong nga manibela, mas mataas nga mga pedal sangsa ordinaryo nga mga modelo, kag malapad nga mga goma agod makasigo bisan sa kudol-kudol nga mga dalan. Ang nanuhaytuhay sini nga kambyada nagapahapos kon taklaron ang alagyan.

Kon nagaagi ka sa matig-a kag indi matapan nga dalan, nian kinahanglan mo ang hybrid nga modelo, kombinasyon ini sang mountain bike kag sang ordinaryo nga bisikleta. Ining bisikleta may mas manipis nga mga ruweda kag mas manubo diutay nga mga pedal. Sa ordinaryo nga bisikleta, ang posisyon sang nagasakay medyo tadlong kag mas diutay ang kambyada.

Bisan ano man nga modelo ang imo pilion, pat-ura nga husto ang kadakuon sini para sa imo. Tilawi ini anay. Pasibua sa imo ang mga manibela, pulungkuan, kag mga pedal. Kon magsalika ka sa bara, dapat makapanukod ang imo mga tiil sa duta (tan-awa sa ibabaw).

Matigayon mo ang mas hilway sa katalagman kag mas komportable nga posisyon sa pagsakay kon pasibuon mo ang kataason sang pulungkuan nga sarang mo mauntay ang imo tiil nga ang imo tikod nagadapat sa pedal sa pinakamanubo nga bahin sini (tan-awa sa wala). Sa kinaandan, ang manibela pareho sing kataason sa pulungkuan.​—Ginhalinan: Which? nga magasin.

[Retrato sa pahina 20, 21]

Isa ka penny farthing

[Credit Line]

Police Gazette, 1889

[Rerato sa pahina 21]

Isa ka velocipede

[Credit Line]

Men: A Pictorial Archive from Nineteenth-Century Sources/ Dover Publications, Inc.

[Kapsion sa pahina 22]

Ang mga bisikleta mapuslanon gid nga salakyan sa madamong kadutaan

[Retrato sa pahina 22]

Sa pila ka duog ginapatuman sang kasuguan ang pagsuksok sing helmet