Pagbantay sa Kalibutan

Matambok nga mga Hinuptanan

“Ang sobra nga katambukon amo ang nagapanguna nga problema sa mga ido kag mga kuring,” report sang The Globe and Mail sa Canada. “Magkaanggid ang mga kabangdanan sa mga tawo kag mga sapat: di-maayo nga batasan sa pagkaon kag kulang sing ehersisyo.” Ginbasol ni Berney Pukay, sang Canadian Veterinary Medical Association council, ang estilo sang pagkabuhi sang mga amo sang sapat: “Kulang kita sing ehersisyo bangod masako gid kita. Kulang sing ehersisyo ang ido bangod masako gid ang iya amo. Kinahanglan naton ang pagkaon nga madamo sing carbohydrates gani amo man sini ang ginakaon sang aton mga hinuptanan.” Ang Globe nagapaandam nga ang “sobra ka tambok nga mga hinuptanan mas madali magbalatian sing diabetes, balatian sa tagipusuon, alta presyon kag arthritis. . . . Mas mauna sila nga mapatay sangsa mapagros nga mga sapat.” Ang pagbulong sang mga beterinaryo sa sobra ka tambok nga mga hinuptanan masami nga nagalakip sing estrikto nga pagkaon kag, para sa mga ido, sing dugang nga ehersisyo.

Mas Madamo nga Kabataan nga Nabun-ag sa Di-kasado nga mga Ginikanan

Suno sa Eurostat, isa ka ahensia sa estadistika sa Europa, sa karon 1 sa 4 ka lapsag sa European Union ang nabun-ag sa di-kasado nga mga ginikanan, report sang Aleman nga pamantalaan nga Westdeutsche Allgemeine Zeitung. Sang 1980 ang kadamuon kubos sa 1 sa 10. Ang pinakadiutay nga nabun-ag sa di-kasado nga mga ginikanan​—⁠4 porsiento⁠​—⁠​makita sa Gresya. Sa pihak nga bahin, kapin sa katunga sang tanan nga nabun-ag ang iya sang di-kasado nga mga ginikanan sa Sweden. Naeksperiensiahan sang Ireland ang pinakadaku nga pagbag-o. Ang kadamuon sang kabataan nga nabun-ag didto sa di-kasado nga mga ginikanan nagdamo halin sa 5 porsiento lamang sang 1980 tubtob sa 31.8 porsiento sang 2000. Ining daku nga pagdamo “nagapamatuod nga nagbag-o gid ang panimuot sang mga taga-Europa tuhoy sa pag-asawahay kag pamilya,” siling sang report.

Lamharon nga mga Babayi kag Osteoporosis

Nagadamo nga lamharon nga mga babayi ang mahimo ma-osteoporosis pag-edad-edad nila bangod sang sobra nga pagdieta, paandam sang pamantalaan nga Asahi Shimbun sa Japan. Bangod sang osteoporosis, isa ka balatian sang madamong tigulang nga mga babayi, nagatapok ang mga tul-an amo nga madali ini mabali. Ang pagporma sang mga tul-an sang mga babayi naangot sa ila mga hormone. Sa pagsugod sang pamulanon, madasig ang pagbug-at sang mga tul-an tubtob sa mga edad nga 20, antes magsugod sa pagbuhin sa mga edad nga 40. “Kon mas mabug-at ang mga tul-an, bisan pa magbuhin ini pagkatapos, mas madugay ini makalab-ot sa tion nga ang mga tul-an madali mabali,” paathag ni Propesor Ikuko Ezawa sang Japan’s Women’s University. Gani, nagsiling pa sia: “Importante gid nga matigayon ang pinakadaku nga kabug-aton sang mga tul-an sa edad nga 20.” Apang, daw wala lang ginasapak sang lamharon nga mga babayi ang osteoporosis. “Kinaandan na nga wala sila nagakaon sing masustansia nga pagkaon,” siling ni Ezawa. “Ang kakulang sing calcium kag kakulang sing ehersisyo amo ilabi na ang may direkta nga epekto sa mga tul-an.”

Malipayon kag Mapagros sa Edad nga 100

Suno sa isa ka report sa pamantalaan nga Yomiuri Shimbun, “80 porsiento sang mga tawo nga nagapangidaron sing kapin sa 100 ang nagabatyag nga mapagros kag malipayon kada adlaw.” Ang kadamuon sang mga gatuson sing edad sa Japan una nga nagsobra sa 1,000 sang 1981, kag naglab-ot ini sa 13,000 sang tuig 2000. Sining karon lang, ginsurbe sang Japan’s Foundation of Health and Stamina ang kapin sa 1,900 ka gatuson sing edad, ayhan ang pinakadaku nga pagtuon nga ginhimo sa “kalidad sang kabuhi” sang mga tigulang nga lampas sa 100 anyos. “Mas madamo nga lalaki, 43.6 porsiento, kon ipaanggid sa mga babayi, 25.8 porsiento, ang nagsiling nga ‘may katuyuan sila sa kabuhi,’ ” report sang pamantalaan. Ginalakip sang kalabanan nga gatuson sing edad ang “pamilya,” “malawig nga kabuhi,” kag ang “mapagros nga panglawas kag malipayon nga kabuhi” sa mga katuyuan nila sa kabuhi. Gani, ang Yomiuri Shimbun nagsiling nga ang “pagtigayon sing katuyuan sa kabuhi nagapalawig sa kabuhi.”