Pagbantay sa Kalibutan

Katalagman sang Nahaklo nga Aso Halin sa Nagapanigarilyo

“Ang 30 minutos lang sang nahaklo nga aso halin sa nagapanigarilyo makahalit na sa tagipusuon sang isa ka mapagros, wala nagapanigarilyo nga tawo,” siling sang Globe and Mail sa Canada sa report tuhoy sa isa ka pagtuon sa Japan sining karon lang. Nagagamit sing bag-o nga teknolohiya sang ultrasound, nahibaluan gilayon sang mga manugpanalawsaw sa Osaka City University ang malain nga epekto sang nahaklo nga aso halin sa mga nagapanigarilyo sa endothelium nga mga selula nga nagahapin sa nasulod nga bahin sang tagipusuon kag kaugatan. Kon mapagros, ginapapagsik sini nga mga selula ang maayo nga pagsirkular sang dugo paagi sa pagpugong nga magdamol ang plaque sa mga kaugatan kag magkorta ang dugo. Natukiban sang mga manugpanalawsaw nga ang sirkulasyon sang dugo sa tagipusuon sang mga wala nagapanigarilyo “mga 20 porsiento nga mas maayo sangsa iya sang mga nagapanigarilyo. Apang sa tapos nahaklo ang aso halin sa mga nagapanigarilyo sa sulod lamang sang 30 minutos,” nangin pareho na ang sirkulasyon sang ila dugo sa mga nagapanigarilyo. Suno sa manugpanalawsaw nga si Dr. Ryo Otsuka, “ginapakita sini ang direkta nga ebidensia sang makahalalit nga epekto sang paghaklo sa aso halin sa mga nagapanigarilyo sa sirkulasyon sang dugo sa tagipusuon sang mga wala nagapanigarilyo.”

Paghimo sing Mapa sang Salog Sang Dagat

Ang mga sientipiko sa Bedford Institute of Oceanography sa Nova Scotia nagapanguna sa paggamit sang karon nga teknolohiya agod mahimuan sing mapa ang salog sang dagat, report sang Financial Post sa Canada. Nagagamit sang multibeam sound waves, nakahimo ang mga sientipiko sing daw matuodtuod nga laragway sang salog sang dagat. Sa ulihi nga hugna, “nagbutang sing mga video camera nga may remote control sa idalom sang dagat kag nagkuha sing mga sampol nga materyales.” Suno sa report, “daku gid ang benepisyo sang paghimo sing mapa sang letso sang dagat.” Ang mga espesyi nga nagakabuhi malapit sa ubos sang dagat mahimo “mapangisda kag matatap nga indi makahalit sa iban nga bahin sang salog sang dagat. Mahibaluan man sang mga kompanya sang telekomunikasyon ang pinakawalay peligro kag pinakamaayo nga maagyan sang kable sa idalom sang dagat. Mabutang na sang mga kompanya sang langis ang mga makinarya sa pagkutkot sa mga duog nga di-peligruso kag may madamo nga langis.” Ining paghimo sing mapa nagapaposible man sang pagkuha sing balas kag dakaldakal, nga bugana sa letso sang dagat. “Mahimo nga mas barato [ini] kag mas di-peligruso sa pila ka kaso” sangsa pagtiphag sa mga bukid, siling sang Post.

Paghangop sa Balatian sa Hunahuna

“Isa sa apat ka tawo sa kalibutan ang magabalatian sa hunahuna ukon sa utok sa tion sang ila pagkabuhi,” report sang World Health Organization (WHO). Bisan pa madamong balatian sa hunahuna ang mahimo mabulong, halos dos tersia sang mga nagabalatian ang wala gid nagapabulong. “Ang balatian sa hunahuna indi kakulangan sang tawo nga nagabalatian,” siling ni Dr. Gro Harlem Brundtland, pangulo nga direktor sang WHO. “Sa pagkamatuod, kon may sala gid man, ini amo ang aton paagi sang pagtratar sa mga tawo nga may balatian sa hunahuna kag utok.” Nagsiling pa sia: “Ginalauman ko nga dulaon sini nga report ang madugay na nga mga duhaduha kag pagpati kag sugdan ang bag-o nga dag-on sang kapagros sang publiko sa patag sang kapagros sa hunahuna.” Suno sa karon nga kahimtangan sa kapagros, “ang depresyon . . . ginapaabot nga mangin ikaduha sa listahan sa 2020, sunod sa ischaemic nga balatian sa tagipusuon apang nagapanguna sa iban pa nga mga balatian,” siling sang WHO. Apang, paagi sa nagakaigo nga pagbulong, ang mga may balatian “sarang magkabuhi sing mapuslanon kag mangin importante nga bahin sang ila komunidad.”

Ang “Incienso Mahimo Makahalit sa Imo Panglawas”

“Ang kahumot sang incienso mahimo makahalit sa imo panglawas,” report sang magasin nga New Scientist. “Ang pagsunog sing incienso, nga kilala nga makabulig sa pagpamalandong kag sa pagbulong nga masami nga ginahimo sang mga Budhista, Hindu kag mga Cristiano sa ila mga puluy-an kag mga simbahan, nagapadayag sa mga tawo sa makahalalit nga kadamuon sang aso nga puno sing mga kemikal nga makapakanser.” Ang isa ka grupo sang mga imbestigador nga ginpangunahan ni Ta Chang Lin sang National Cheng Kung University sa Tainan, Taiwan, “nagkuha sing sampol sang hangin sa sulod kag sa guwa sang templo sa Tainan City kag ginpaanggid ini sa mga sampol halin sa ginsang-an sang alagyan sang mga salakyan,” siling sang report. “Ang kabug-usan nga kadamuon sang PAHs [polycyclic aromatic hydrocarbons] sa sulod sang templo 19 ka pilo nga mas mataas sangsa guwa kag mataas diutay sangsa ginsang-an sang dalan.” Suno sa New Scientist, ang isa sa sining mga kemikal, “ang benzopyrene, nga nagapakanser kuno sa baga sang mga nagapanigarilyo,” naobserbahan nga “mas mataas sing 45 ka pilo sangsa mga puluy-an diin nagapanabako ang mga nagapuyo sa sini.”