Pagkabuhi sa Isa ka Palahaboy nga Katilingban

ANG mga tawo sa manggaranon nga mga pungsod nagahaboy sing madamo gid nga basura. Binagbinaga, halimbawa, ang ginahaboy nga basura sang Estados Unidos kada tuig. Ginasiling nga “ang katumbas sini nga kadamuon sang tubig makapuno sa subong kadaku sa 68,000 ka pang-Olympic nga swimming pool.” Sang nagligad nga pila ka tuig, ginabanabana nga ang basura nga ginahaboy sang mga residente sang New York City lamang kada tuig bastante na agod ang daku nga Central Park sang siudad tabunan sang apat ka  metro nga basura!⁠ *

Indi makapakibot nga ang Estados Unidos ginatawag nga “isa ka nagapaandam nga halimbawa para sa nabilin nga bahin sang kalibutan” subong “konsumidor kag palahaboy nga katilingban.” Apang indi isahanon ini nga pungsod. Ginabanabana nga ang basura nga ginahaboy sang mga taga-Alemanya kada tuig mahapos nga makapuno sa isa ka pangkargamento nga tren nga nagalaba halin sa kapital, ang Berlin, pakadto sa baybayon sang Aprika, nga mga 1,800 kilometros ang kalayuon. Kag ginbanabana anay sa Britanya nga ang kinaandan nga pamilya nga may apat ka katapo nagahaboy sing katumbas sa anom ka kahoy nga bili sang papel sa isa ka tuig.

 Ang imol nga mga pungsod nagahaboy man sing madamo nga basura. Ang isa ka kilala nga magasin sang balita nagreport: “Ang malain gid nga balita amo nga ang kalabanan sang 6 bilyones ka tawo sa planeta nagasugod pa lang sa paghaboy sing madamo nga basura subong sang E.U. kag sang iban pa nga manggaranon nga mga pungsod.” Huo, sa luyag naton ukon indi, ang kalabanan sa aton karon bahin sang isa ka palahaboy nga katilingban.

Sa pagkamatuod, ang mga tawo pirme may butang nga ginahaboy. Apang ang de-lata kag naputos nga mga pagkaon kag mga baligya matigayon karon sing mas lapnag sangsa nagligad nga mga tinuig, gani ang disposable nga putos yara bisan diin. Hinali man nga nagdamo ang mga pamantalaan, mga magasin, nagapasayod nga mga polyeto kag iban pa nga naimprinta nga materyal.

Ang aton industriyalisado gid kag sientipiko nga kalibutan may bag-o man nga mga sahi sang basura. Ang Aleman nga pamantalaan nga Die Welt nagsiling nga “halos siam ka milyon ka awto ang ginahaboy sa European Union kada tuig.” Indi ini mahapos ihaboy. Ang mas mabudlay pa amo ang pamangkot, Paano mo ihaboy ang nuklear ukon kemikal nga mga basura nga indi makatuga sing halit? Sadto anay sang 1991, ang Estados Unidos may yara kuno “madamo nga basura nga may radioactive kag wala sing permanente nga lugar para mataguan sini.” Ang isa ka milyon ka bariles sang makamamatay nga mga kemikal ginatago kuno sa temporaryo nga bodega nga may “katalagman nga madula, makawat kag makahalit sa palibot bangod sang indi maayo nga pagtago.” Sang 1999 lamang, mga 20,000 ka kompanya kag pasilidad sang gobierno sa  Estados Unidos ang naghaboy sing kapin sa 40 milyones ka tonelada sang peligruso nga basura.

Ang isa pa ka problema amo ang populasyon sa kalibutan, nga hinali nga nagdamo sang nagligad nga siglo. Samtang nagadamo ang tawo, nagadamo man ang basura! Kag ang kalabanan nga pumuluyo mahuyugon sa pagbakal. Ang Worldwatch Institute naghinakop sining karon lang: “Naggamit kita sing mas madamo nga butang kag serbisyo sugod sang 1950 sangsa bug-os nga maragtas sang tawo.”

Matuod, halos wala sing bisan sin-o nga nagapuyo sa manggaranon nga mga pungsod ang may luyag nga madula ining tanan nga “butang kag serbisyo.” Halimbawa, hunahunaa lamang kon daw ano ka kombeniente ang magkadto sa balaligyaan kag kuhaon ang groserya nga naputos na kag isulod ini sa puyo ukon plastic bag nga ginaaman sang balaligyaan. Kon ang mga tawo hinali nga dingutan sining moderno nga pagputos, mahimo marealisar nila dayon nga kinahanglan gid nila ini. Kag bangod mas matinlo ini, ini nga pagputos nagabulig, sa indi direkta nga paagi, para sa mas maayo nga panglawas.

Apang, walay sapayan sini nga mga bentaha, dapat gid bala kita magkabalaka nga sobra na ang basura sang palahaboy nga katilingban karon? Dapat gid kita mabalaka, kay walay sapayan sang lainlain nga solusyon agod malubad ang problema sa basura, halos wala gihapon mabuhinan ang madamo nga basura sang tawo. Ang malain pa, ang panimuot sang palahaboy nga katilingban sa karon may yara mas makatulublag pa nga mga implikasyon.

[Nota]

[Retrato sa pahina 4]

Ang nagakaigo nga paghaboy sa peligruso nga basura nagahatag sing serioso gid nga mga problema