Diin Nagakadto ang Tubig?

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA AUSTRALIA

PAGSALANGISAG! Amo sini ang akon una nga reaksion. Daw mangin lamawan ang akon apartment bangod sang malubog nga tubig nga nagaguwa gikan sa ililigan sa salog sang akon banyo. Dalidali nga gintawgan ko ang tubero agod magpabulig. Samtang nagahulat ako sing masinulub-on, nga nagamala ang akon baba bangod sang tension kag nahupog sing amat-amat sang tubig ang akon medyas, nagpalibog ako, ‘Diin naghalin ining tubig?’

Samtang masako nga ginakuha sang tubero ang mga nagsupon sa ginailigan sang tubig, sia nagpaathag: “Ang kinaandan nga pumuluyo sang siudad nagagamit sing 200 tubtob 400 litros nga tubig kada adlaw. Para sa tagsa ka lalaki, babayi, kag bata, mga 100,000 litros kada tuig ang ginagamit.” Namangkot ako: “Paano ko magamit inang tuman kadamo nga tubig? Pat-od nga wala ko ini gin-inom!” “Matuod,” sabat niya, “apang kada adlaw nagapaligo ka, naga-flush sang basin, kag ayhan nagagamit ka sing washing machine ukon dishwasher. Sa sini kag sa iban nga paagi, doble nga kadamuon sang tubig ang ginagamit naton karon sangsa gingamit anay sang aton mga lolo kag lola bangod sang aton moderno nga estilo sang pagkabuhi.” Hinali nga nagtuhaw sa akon hunahuna ang pamangkot, ‘Diin nagakadto ining tubig?’

Nadiskobrehan ko nga ang tubig nga nagakadto sa kanal kada adlaw ginaproseso sa magkatuhay gid nga paagi depende sa pungsod ukon bisan sa siudad diin kita nagapuyo. Sa pila ka pungsod serioso gid ini karon nga problema. (Tan-awa ang mga kahon sa pahina 21.) Updi ninyo ako sa pagpamasyar sa wastewater treatment plant (planta nga nagaproseso kag nagatinlo sing mahigko nga tubig) sa amon lugar kag hibalua mismo kon diin nagakadto ang tubig kag kon ngaa mapuslanon nga magpamensar anay antes mag-ula ka sa kanal ukon sa basin, bisan diin ka man nagapuyo.

Pagpamasyar sa Wastewater Treatment Plant

Nahibaluan ko nga daw indi mo luyag magpamasyar sa wastewater treatment plant. Ako amo man. Apang, ang kalabanan sa aton nagasandig sa sini nga planta agod indi pagbahaon ang aton siudad sang kaugalingon sini nga higko​—⁠kag obligado kita tanan sa pagbulig agod ining planta magpanghikot sing maayo. Ang kadtuan naton amo ang panguna nga planta sa Malabar, sa nabagatnan lamang sang bantog nga Sydney Harbor. Paano nagakadto sa planta ang tubig gikan sa akon banyo?

Kon i-flush ko ang basin, kon gamiton ko ang lababo, ukon kon maligo ako, ang tubig nagailig pakadto sa wastewater treatment plant. Pagkatapos sang 50 kilometros nga pag-ilig, nagasimpon ini sa 480 milyones ka litro nga tubig kada adlaw nga nagasagawak pasulod sa planta​—⁠katumbas kada minuto sa kadamuon nga tubig nga kinahanglan agod mapuno ang duha ka swimming pool nga ginagamit sa Olimpiada.

Sa pagpaathag kon ngaa ining planta indi malaw-ay tan-awon kag indi mabaho, si Ross, ang community liaison officer sang planta, nagsiling sa akon: “Ang daku nga bahin sang planta nalubong sa duta. Bangod sini, sarang namon makibon ang mga gas kag mapakadto ini sa mga air scrubber (isa ka raya sang dalagku korte-kolon nga mga simburyo), nga nagadula sang baho. Nian ang matinlo nga hangin ginapaguwa sa atmospera. Bisan pa  nga ang planta ginapalibutan sang linibo ka pamalay, mga napulo lamang ka tawag ang nabaton ko kada tuig nga nagareklamo sa baho.” Di-malikawan nga ang masunod nga lugar nga gindalhan ni Ross sa amon amo ang ginahalinan sang “baho.”

Ano ang Mahigko nga Tubig?

Samtang nagapanaug kami sa idalom pa gid sang planta, ang amon giya nagsiling sa amon: “Ang mahigko nga tubig amo ang 99.9 porsiento nga tubig upod ang higko sang tawo, kemikal, kag iban pa nga yangkotyangkot nga mga butang. Ang mahigko nga tubig nga nakolekta gikan sa mga pamalay kag mga pabrika sa kapin sa 55,000 ektaryas nga duog, nga nagailig sa 20,000 kilometros nga tubo, nagasulod sa planta duha ka metro ang kanubuon gikan sa nibel sang dagat. Nian nagaagi ini sa madamo nga salaan nga nagapain sang mga lapat, bato, papel, kag plastik. Masunod, sa mga hulot nga may  mapino nga balas ukon bato, ginapalutaw sang mga air bubble ang organiko nga butang, kag ang mas mabug-at nga mga balas nagalugdang. Ining tanan di-organiko nga higko ginatipon kag ginahimo nga inugtampok. Ang nabilin nga mahigko nga tubig ginabomba 15 metros pakadto sa tangke nga ginapalugdangan.”

Ang nahamtangan sini nga mga tangke may kalaparon nga pareho sa ginahampangan sing soccer, kag diri mo mahangpan kon ngaa nagareklamo ang mga kaingod kon ang sistema sang pagtinlo sa hangin indi gid epektibo. Samtang ang tubig nagailig sing mahinay sa tangke, ang langis kag grasa nagalutaw kag ginakuha ini. Ang mapino nga mga solido, nga ginatawag nga lunang, nagalugdang, kag ginakagos sang daku nga makina nga may inugkandos ang linugdang pakadto sa kon diin ini ginabomba palayo para sa dugang pa nga pagproseso.

Ang naproseso nga mahigko nga tubig nagakadto sa dagat paagi sa isa ka tanel sa idalom sang duta nga nagalaba sing tatlo ka kilometro. Didto ang tubig nagaguwa kag nagalapta sa dagat, mga 60 tubtob 80 metros sa idalom sang mga balod. Ginalapta sang makusog nga sulog sa higad baybay ang naproseso nga tubig, kag ginatapos sang natural nga kinaiya sa pagtinlo sang maparat nga tubig ang proseso. Ang lunang nga nabilin sa planta ginabomba pakadto sa dalagku nga mga tangke nga ginatawag nga mga anaerobic digester, diin ginadunot sang mga microorganism ang organiko nga mga butang nga mangin methane gas kag agod ang mabilin puro na lang nga lunang.

Halin sa Lunang Pakadto sa Duta

Malipayon nga ginsundan ko si Ross pabalik sa lugar nga may preska nga hangin, kag nagsaka kami sa ibabaw sang isa sang tama ka sirado nga mga tangke sang mga lunang. Sia nagpadayon: “Ang methane nga ginapatubas sang mga microorganism ginagamit sa pagpaandar sang mga generator sang elektrisidad kag nagaaman ini sang kapin sa 60 porsiento nga koryente para sa pagpalakat sang planta. Ang lunang nga naglugdang ginatinluan, kag ginabutangan ini sing apog agod mangin isa ini ka mapuslanon nga materyal, nga bugana sing ginatawag nga biosolid nga abono sa tanom. Kada tuig, 40,000 toneladas nga biosolid ang mapatubas sang Malabar Sewage Treatment Plant lamang. Sang nagligad nga napulo ka tuig ang wala maproseso nga lunang ginasunog ukon ginahaboy sa dagat; apang ginagamit ini karon sing labi ka mapuslanon.”

Gindahuan ako ni Ross sing isa ka brosyur nga nagapaathag: “Ang mga kagulangan sang [New South Wales] nagdabong sing 20 tubtob 35 porsiento pagkatapos nga ginbutangan ini sang mga biosolid.” Nagsiling man ini nga ang pagtanom sing ‘trigo sa duta nga ginbutangan sing biosolid nagpatubas sing dugang nga ani nga tubtob sa 70 porsiento.’ Natalupangdan ko nga ang nadunot nga mga biosolid indi gid peligruso nga gamiton ko nga abono sa akon tanom nga mga bulak sa akon hardin.

Indi Na Madumduman Kon Indi Makita?

Sa tapos sang pagpamasyar, ginpahanumdom sa akon sang amon giya nga ang pag-ula sing pintura, mga pestisidio, mga medisina, ukon langis sa kanal mahimo makapatay sang mga microorganism sa planta kag sa amo maguba ang proseso sang pagresiklo. Ginpadaku niya nga ang ‘mga langis kag mga tambok amat-amat nga nagasupon sa tubo sang aton sistema sang mga tubo nga ginailigan sang tubig kaangay sang pagsupon man sini sa aton mismo kaugatan kag ang mga disposable diaper, tela, kag plastik nga gin-flush sa basin wala gid maanod. Sa baylo, nagasupon ini sa mga tubo.’ Subong sang akon nahibaluan, ang mga basura mahimo nga imo ipaanod, apang kon magbalik ang tubig sa tubo, madumduman mo gilayon ang mga basura nga imo ginpaanod. Busa sa imo masunod nga pagpaligo, pag-flush sing basin, ukon pag-ula sa lababo, hunahunaa kon diin nagakadto ang tubig.

[Kahon/Retrato sa pahina 19]

Gikan sa Mahigko nga Tubig Pakadto sa Mainom nga Tubig

Ang pila ka milyon nga pumuluyo sang Orange County​—⁠isa ka talagsa lang ginaulan nga duog sa California, Estados Unidos⁠​—⁠nakabenepisyo gikan sa modernong solusyon tuhoy sa problema sa mahigko nga tubig. Sa baylo sang minilyon ka litro sang mahigko nga tubig nga direkta nga ginapailig sa dagat kada adlaw, ang kalabanan sini ginaproseso kag ginabalik sa suplay sang tubig. Sa sulod sang madamo nga tinuig ginahimo ini paagi sa isa ka planta nga nagaproseso kag nagatinlo sang mahigko nga tubig. Pagkatapos sang una nga pagproseso, ang mahigko nga tubig nagaagi sa ikaduha kag ikatlo nga pagproseso. Ginapaputli ang tubig agod mangin matinlo ini subong sang kinaandan nga tubig nga ginainom. Nian nagasimbog ini sa tubig halin sa bubon kag nagakadto sa pulunduhan sang tubig sa idalom duta. Ginaislan sini didto ang tubig sa idalom duta kag ginapunggan man sini ang pagsulod sang maparat nga tubig nga makahalit sa pulunduhan sang tubig sa idalom duta. Tubtob sa 75 porsiento sang kabug-usan nga kinahanglanon nga tubig sa distrito ang ginakuha sa sining suplay sa idalom duta.

[Kahon sa pahina 21]

Lima ka Paagi Agod Mangin Maalamon sa Paggamit sing Tubig

▪ Ilisi ang nagatulo nga mga tsapa​—⁠ang nagatulo nga gripo mahimo mag-uyang sing 7,000 litros sa isa ka tuig.

▪ Pat-ura nga wala nagatulo ang imo basin​—⁠mahimo ini mag-uyang sing 16,000 litros sa isa ka tuig.

▪ Gamita ang shower head nga makini. Ang ordinaryo nga shower head nagapatubod sing 18 litros kada minuto; ang makini nga shower head nagapaguwa sing 9 litros kada minuto. Ang pamilya nga may apat ka katapo makakinot sing 80,000 litros kada tuig.

▪ Kon may dual-flush nga basin, gamita ang half-flush kon nagakaigo​—⁠makakinot ini sing kapin sa 36,000 litros kada tuig sa isa ka pamilya nga may apat ka katapo.

▪ Butangi sing aerator ang inyo gripo​—⁠mas barato ini kag maayo gihapon nga gamiton bisan katunga lang ang magamit nga tubig.

[Kahon sa pahina 21]

Krisis sa Kalibutan Tuhoy sa Mahigko nga Tubig

“Kapin sa 1.2 bilyones ka tawo ang wala sing mainom nga matinlo nga tubig samtang 2.9 bilyones ang wala sing nagakaigo nga mga pasilidad sa sanitasyon, nga nagaresulta sa pagkapatay kada tuig sang 5 milyones ka tawo, kalabanan sini mga kabataan, bangod sang mga balatian nga ginadala sang tubig.”​—⁠The Second World Water Forum nga ginhiwat sa The Hague sa Netherlands.

[Diagram/Mga retrato sa pahina 20]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Ang Proseso sa Pagtinlo sang Mahigko nga Tubig sa Malabar (Ginpasimple nga plano)

1. Ang mahigko nga tubig nagasulod sa planta

2. Salaan

3. Mga hulot nga ginaayagan

4. Pakadto sa duog nga talampukan

5. Mga tangke nga ginapalugdangan

6. Pakadto sa dagat

7. Mga anaerobic digester

8. Mga generator sang elektrisidad

9. Tangke nga ginataguan sing biosolid

[Mga retrato]

Ginahimo sang mga tangke sang “anaerobic digester” ang lunang nga mangin mapuslanon nga abono kag “methane gas”

Ginasunog ang “methane gas” agod magpatubas sing elektrisidad