Mga Maluyagon sa Kakunyag—Ngaa Nahuyog Sila sa Makamamatay nga Kalingawan?

SA DUMAAN nga arena sang Roma, ang nakunyag nga kadam-an​—⁠50,000 ang kadamuon⁠​—⁠daw indi makahulat sa ila mga pulungkuan. Nagdugang ang ila kalangkag sa paglipas sang mga adlaw bangod ginpalapnag sang pasayod nga ang mga palaguwaon “tumalagsahon gid nga makakulunyag amo nga indi dapat wasihon.”

Bisan pa ang mga madyik, mga drama, mga komikero, kag komedya nagaganyat gihapon sang madamo nga tawo sa lokal nga mga teatro, tuhay gid ang mga palaguwaon sa arena. Ang di-komportable nga matig-a nga mga pulungkuan kag ang mga ginakabalak-an sa amo nga adlaw hinali nga malipatan bangod sa makahalawathawat nga palaguwaon nga ipakita sa mga tumalan-aw.

Nagguwa na karon ang mga manug-amba, nga ginasundan sang nagasotana nga pari. Dayon ginapangunahan sang mga manugdala sing incienso ang sunod-sunod nga mga idolo nga nagalaragway sang mga dios kag mga diosa, nga ginabayaw agod makita sang tanan. Ginahimo ini agod ipakita nga ang mga palaguwaon daw ginakahamut-an sang mga dios.

Ginapatay nga mga Sapat

Masugod na karon ang mga palaguwaon. Una, ang mga avestruz kag mga giraffe, nga pila lamang sa mga tumalan-aw ang nakakita sini, ginbuy-an sa arena apang indi makapalagyo. Ginpamatay sang matanda nga mga manugpana nga may mga pana kag baslay ang wala mahimo nga mga sapat, tubtob nga naubos sila, kag nagpahalipay gid ini sa mahuyugon sa kakunyag nga mga tumalan-aw.

Masunod nga ginpakita sa nagahinugyaw nga mga tumalan-aw ang kabuhi-kag-kamatayon nga away sang duha ka dalagku nga elepante nga ang mga sungo ginbutangan sing malaba kag taliwis nga daw mga unto nga salsalon. Mabatian ang mabaskog nga hinugyaw sang ang isa ka makusog nga sapat natumba sa basa sing dugo nga balas kag napatay bangod sang mga pilas. Ini nga talan-awon nagpukaw lamang sa gana sang mga tumalan-aw para sa panguna nga palaguwaon nga magasunod.

Ang Panguna nga Palaguwaon

Ang mahuyugon sa kakunyag nga kadam-an nagtilindog kag nagkinagual sang magpakita sa arena ang mga gladiador. Ang iban armado sing espada kag taming kag metal nga helmet ukon punyal kag ang iban diutay lang ang armas kag wala sing panapot nga panagang. Nagaengkwentrohanay sila, sa masami tubtob mapatay ang isa ukon sila nga duha samtang nagahugyaw ang mga tumalan-aw. Ginapakita sang mga rekord nga sa isa ka hitabo 5,000 ka sapat ang napatay sa sulod sang 100 ka adlaw. Kag sa isa pa, 10,000 ka gladiador ang napatay. Apang nagaaha ang mga tawo sing dugang pa.

Ang mga kriminal kag mga bilanggo sang inaway ginagamit agod may dalayon nga magamit para sa mga palaguwaon. Apang, siling sang isa ka tiliman-an, “indi sila dapat masal-an sa grupo sang lantip nga mga gladiador nga nagapakig-away nga armado, nga nagaganar sing daku nga kuwarta, kag indi sentensiado nga mga kriminal.” Sa pila ka duog ang mga gladiador nagahanas sa pinasahi nga mga eskwelahan agod tudluan sing kalantip sang pag-engkwentrohanay. Puno sing kalangkag, nahuyog sila sa makakulunyag nga isport kag sa makamamatay nga ganyat sini. Ang daku nga handum nga mag-engkwentro liwat nagapangibabaw. “Madinalag-on gid ang isa ka gladiador kon matapos niya ang kalim-an ka engkwentro antes sia magretiro,” hinakop sang isa ka tiliman-an.

Toreyo

Sa karon ang kalibutan yara na sa bag-o nga milenyo. Apang maathag nga mabaskog gihapon ang handum sang madamo nga tawo nga naganyat sa peligruso nga mga isport, ilabi na yadtong makatalagam sa kabuhi. Halimbawa, ang toreyo nangin bantog nga palaguwaon sa Bagatnan nga Amerika  kag Mexico sa sulod sang mga siglo. Nagalapnag ini karon sa Latin Amerika, sa Portugal, kag sa Espanya.

Ginreport nga may yara mga 200 ka arena sa Mexico kag kapin sa 400 sa Espanya. Ang isa ka arena sa Mexico makapapungko sing 50,000 ka tawo. Madamo sining mga arena ang puno sang mga tawo nga nagkari agod magtan-aw sa mga lalaki nga nagatilaw sang ila kaisog batok sa nagasalakay nga mga toro. Ang bisan ano nga pagpakita sing katalaw sa bahin sang torero nagapaugot sa nagauligyat nga kadam-an.

May mga babayi karon nga nangin torero, nga nagakita sing minilyon dolyares sa pagpatay sing mga toro. Ang isa ka babayi nga torero nga gin-interbyu sa telebisyon nagsiling nga wala sing makapaayaw sang iya kakunyag kundi ang pagpakig-away sa nagasalakay nga toro sa sulod sang arena, walay sapayan sang katalagman nga masungay sia kag mapatay.

Pagpadalagan sa mga Toro

“Apat ka raya ang kadam-an sa Sixto sa Calle Estafeta sa Pamplona, kag ang ginahod dalayon,” siling sang isa ka report. “Lain-lain nga lenguahe ang mabatian​—⁠⁠Basque, Castilian, Catalan, Ingles.” Temprano pa nagtipon ang kadam-an agod magtan-aw sang palaguwaon. Ang mga toro nga gintigana para sa toreyo ginatoril mga tunga sa milya lamang gikan sa arena.

Sa aga sang mga toreyo, ginabuksan ang mga toril, kag ginapaguwa ang anom ka toro, lakip ang isa pa nga reserba, nga magaaway sa sina nga gab-i. Ang mga bilding nagalinya sa kilid sang kalye, kag ang mga eskina may barikada. Nagakaigo gid ini nga alagyan para sa pagpadalagan sa mga toro pakadto sa arena, nga magalawig sing mga duha ka minuto kon wala sing remalaso.

Sang nagligad nga mga tuig, namat-od ang mga lalaki nga tilawan ang ila kalantip nga maunahan ang mga toro, bisan pa makatalagam ini. Kada tuig may nagahimo gihapon sini. Pagligad sang mga tion nangin isa ini ka internasyonal nga palaguwaon. Madamo ang nasamaran sing malubha sang mga toro, kag ang iban ginsungay tubtob napatay. “Kon pagdumdom mo maunahan mo sila,” siling sang isa ka nagpalumba, “sayop gid ikaw.” Sa sulod sang 20 ka tuig, suno sa Spanish Red Cross, may “promedyo nga isa nga ginasungay kada adlaw.” Kag 20 tubtob 25 ka tawo ang ginabulong kada adlaw bangod sang kasamaran.

Ngaa nahuyog sila sa sining makamamatay nga buhat? Ang isa ka nagpalumba nagsabat: “Yadtong mga segundos nga kaupod mo ang mga toro, nagadalagan upod sa ila, nagapanimaho sa ila, mabatian ang lagapak sang ila mga tiil, kag makita ang pagpaibabaw-paidalom sang ila mga sungay pila lang ka pulgada ang kalayuon​—⁠amo gid ang nagapakunyag sa pagpalumba sa ila.” Ang mga nagapalumba ginapalig-on sang nagahugyaw nga kadam-an. Malugaw-an bala ang iban kon indi sila makasaksi sang ginasungay ukon sang nagapalumba nga nagalagabog sa likod sang 1,500-libras nga nagasalakay nga toro? Naganyat man bala ang iban sa ila sa pag-agay sing dugo subong sang kadam-an anay sa mga arena sa Roma?

Nagabutang sang Kabuhi sa Katalagman

May mga tawo man nga nakunyag sa pagbutang sang ila kabuhi sa katalagman sa iban nga  mga paagi. Yara ang mga motorcycle stuntman nga nagabutang sang ila kabuhi sa katalagman kag malubha nga kahalitan paagi sa paglumpat sa 50 ka nagatinuparay nga awto ukon sa pila ka daku nga de-pasahero nga mga bus ukon sa masangkad nga nalupyakan. Ang isa sining mga lalaki nagsiling nga nabalian na sia sing 37 ka tul-an sa iya lawas kag wala sing pangalibutan sa sulod sang 30 ka adlaw. Sia nagsiling: “Daw wala na lang sa akon ang mabalian. . . . Naoperahan na ako sing dose ka beses. Ginabuksan nila ang bahin sang imo lawas kag ginabutangan sing plate ukon tornilyo. Sa banta ko may mga treintay-singko ukon kuwarenta ka tornilyo ang ginbutang sa akon, agod sugpunon ang akon mga tul-an. Pirme ako nagaguwa-sulod sa mga ospital.” Isa ka bes sang nasamaran sia sa tion sang pagpadalagan bilang paghanas kag wala makalumpat sa pila ka awto, naggahod ang kadam-an agod ipakita ang ila kaugot.

Madamo sang mahuyugon sa kakunyag ang nagahimo sing peligruso kaayo nga mga isport, lakip ang makatalagam nga mga buhat subong sang pagtaklas sa pader nga dingding sang matag-as nga mga bilding sa siudad nga wala sing pangamlig nga mga gamit, pagdalus-os sa bukid nga may yelo (snowboarding) sa kataason nga 6,000 metros, paglumpat gikan sa mataas nga mga torre kag mga taytay nga ginatawag bungee jumping, pagparakayda gikan sa mga eroplano samtang naangot sa likod sang isa pa nga naglukso, ukon pagtaklas sa mataas nga mga pil-as nga nakulapan sang yelo nga ang ginagamit amo lamang ang isa ka paris sang gamay nga mga pickax. “Ginapaabot ko nga madulaan ako sing tatlo tubtob apat ka abyan kada tuig,” panganduhoy sang isa ka manugtaklas. Pila lamang ini sang peligruso sa kabuhi nga mga buhat nga nangin popular sa patag sang isport. “Ang posibilidad nga madisgrasya amo ang nagahimo sa peligruso nga isport nga makagalanyat,” siling sang isa ka manunulat.

“Bisan ang labing peligruso nga isport nagabantog,” sulat sang U.⁠S.News & World Report nga magasin. “Ang sky surfing, diin ang eksperto nga mga manugparakayda daw nagapasundayag sa sirkus nga nagatiyog sa mga graphite board samtang nagapahulog gikan sa 4,000 metros, wala nagluntad sang 1990; nagaganyat ini karon sa linibo ka mahuyugon sa sini. Kag ang isport nga ginatawag BASE jumping (buot silingon Buildings, Antennas, Spans, kag Earth), nga opisyal nga nagsugod sang 1980, nagaganyat karon sa ginatos, nga nagaparakayda​—⁠masami sing ilegal kag sa gab-i⁠​—⁠gikan sa permanente nga mga lokasyon subong sang mga torre sang radyo kag mga taytay.” Madamo na ang napatay sa sini nga isport. “Wala sing madamo nga kasamaran sa BASE jumping,” siling sang isa ka eksperiensiado nga manuglukso. “Diin lang sini sa duha, mabuhi ka ukon mapatay.”

Ang pagtaklas sa kilid sang bukid nga wala sing ginagamit kundi magamay nga mga fingerhold kag mga toehold nagganyat sa linibo ka tawo. Bisan ang mga pasayod sa telebisyon kag magasin nga nagapasayod sang tanan nga butang halin sa mga trak pakadto sa mga bulong sa sakit-ulo nagapakita sang mga manugtaklas nga nagakabitkabit sing makatalagam sa mataas nga mga bibi sang bukid ginatos ka metro ang kataason, nga nagapanguyapot lamang sa magamay nga lubid. Ginreport nga sang 1989 mga 50,000 ka tawo sa Estados Unidos ang nangisog sa pagpakigbahin sa sining isport; kag sining karon lang ginbulubanta nga tunga sa milyon ang nahuyog sa makamamatay nga ganyat sini. Sa bug-os nga kalibutan nagadugang pa ang kadamuon sini.

Sa Estados Unidos, “kapin kag kapin nga mga pamatan-on nga lalaki kag babayi ang nagakapatay ukon nagakabalda bangod sa paghampang sing di-kinaandan nga bag-o kag makatalagam nga mga hampang,” report sang Family Circle nga magasin. Ang “car surfing”​—⁠pagsaka sa ibabaw sang atop sang awto nga nagaagi sa bintana samtang nagadalagan ang awto⁠​—⁠ukon ang pagtindog sa ibabaw sang nagaandar nga elebeytor ukon sa ibabaw sang nagadalagan nga tren nagakutol sang kabuhi sang mga pamatan-on.

Bisan ang mataas kaayo nga Mount Everest kapin pa karon nga ginakainteresan. Ang mga manugtaklad nga wala sing bastante nga paghanas  magabayad sing tubtob $65,000 agod giyahan sa pagtaklad kag pagdulhog. Kutob sang 1953, kapin sa 700 ka manugtaklad ang nakalab-ot sa ibabaw. Madamo ang wala na makapanaug. Ang iban nga mga bangkay didto gihapon sa ibabaw. “Ang mga manugtaklad karon nagapaindisanay sa paghimo sing rekord subong ang pinakalamharon, pinakatigulang, pinakamadasig nga nakataklad sa Everest,” sulat sang isa ka dyurnalista. “Indi kaangay sang iban nga isport,” sulat sang isa pa, “ang mga nagataklad sa bukid kinahanglan handa mapatay.” Dapat bala ibutang sang isa sa katalagman ang iya kabuhi agod pamatud-an ang iya kaisog? “Ang kaisog wala nagakahulugan sang paghimo sing binuang nga mga butang,” paandam sang isa ka beterano nga manugtaklad. Nalakip sa “binuang nga mga butang,” ginlista niya ang “pagpasimpalad nga pagtaklad sang indi hanas nga mga manugtaklad sa Mount Everest.”

Ang kahimtangan nagapadayon subong sang paglaragway sini. Ang kadamuon kag sahi sang makatalagam sa kabuhi nga mga buhat nga nangin kinaandan sa bug-os nga kalibutan wala sing limitasyon subong sang imahinasyon sang mga handa sa paghimo sing mga bag-o. Ginapakotpakot sang isa ka sikologo nga ang peligruso kaayo nga mga isport, diin ang mga pumalasakop sa sini umalagi nga nagabutang sang ila kabuhi sa katalagman, “mangin amo ang panguna nga talan-awon kag ginapakigbahinan nga isport sa ika-21 nga siglo.”

Ngaa Ginahimo Nila Ini?

Madamo sang nagapakigbahin sa peligruso nga mga isport ang nagapakamatarong sang ila paghimo sini subong paaliwansan sang kataka. Natak-an sa rutina nga mga trabaho, ginbiyaan sang iban ang ila trabaho kag nagpatupling sa bag-o nga karera sa patag sang peligruso nga mga isport. “Gingamit ko ang bungee jumping subong droga, subong isa ka paagi sa paglimot sa akon mga problema,” siling sang isa. “Nagalukso ako, kag pamatyag ko wala na ako sing problema.” “Beterano sia sa 456 ka paglukso, lakip ang paglukso gikan sa El Capitan sa Yosemite, sa San Francisco Bay Bridge, kag sa pinakamataas nga tram sa kalibutan sa Pransia,” report sang isa ka magasin.

Ang isa pa ka pumalasakop sa peligruso nga isport nagsiling: “Daw wala nagalakat ang tion. Wala ka nagakabalaka kon ano ang nagakatabo sa kalibutan.” Ang isa pa nagsiling: “Ang ginahimo namon agod malingaw [nga para sa madamo nagalakip sang padya nga kuwarta], indi paghimuon sang kalabanan nga tawo bisan pa tayaan mo sing pusil ang ila ulo.” Ang Newsweek nga magasin nagkomento: “Determinado gid sila tanan nga maeksperiensiahan ang daku nga kakunyag.”

Ang pila ka sikologo naghimo sing maid-id nga pagpanalawsaw sa mga mahuyugon sa kakunyag. Ginklase sang isa ang mga mahuyugon sa kakunyag subong tipo T nga personalidad. ‘Ang T nagasimbulo sa “thrills [kakunyag]”​—⁠nagakalipay sila sa pagrisgo sang ila kabuhi, sa paghimo sing makakulunyag kag nagapaudyak nga mga butang.’ Sia nagsiling: “May pila ka tawo nga nagapanguyapot sa alubaybay sang kabuhi​—⁠ang mga  pagsulundan, kag ang mga tradisyon. Ang mahuyugon sa kakunyag nga tipo nagapanginbuhi sa alubaybay. Nagatuga sila sang ila kaugalingon nga kabuhi.” Ginsiling niya nga nasapwan sang mga pagtuon nga ini nga tipo sang personalidad may doble nga kadamuon sang aksidente sa dalan sangsa iban. “Ang mga aksidente amo ang panguna nga kabangdanan sang kamatayon sa tunga sang mga tin-edyer, sa masami bangod ginabutang nila ang ila kaugalingon sa makatalagam nga kahimtangan agod paayawan ang ila kakunyag.”

Ginabaton sang mga sientipiko kag mga sikologo nga indi kinaandan para kay bisan sin-o nga makigbahin sa mga isport nga makatalagam kaayo sa kabuhi. Ang katunayan nga madamo ang nagaantos sing malubha kag ital-ital sa kabuhi nga kasamaran, nga nagapaayo sing malawig sa mga ospital kag sa mga sentro sang mga rehabilitasyon kag dayon magbalik liwat sa makatalagam sa kabuhi nga isport, nagapakita nga may diperensia ang ila panghunahuna. Apang sa masami mga intelihente sila nga mga tawo.

Indi sigurado ang mga eksperto kon ano ang nagaganyat sa mahuyugon sa kakunyag nga mga tawo nga irisgo ang ila kabuhi ukon mabalda. Ang mga sabat, siling nila, mahimo nga yara sa utok. “Indi mo mapauntat ang huyog nila sa kakunyag,” siling nila, “apang ginatinguhaan mo nga punggan sila sa pagbutang sang ila kabuhi sa katalagman. Kon indi mo sila mapunggan, luyag mo nga likawan nila nga ibutang sa katalagman ang kabuhi sang iban.”

Ang Pagtamod sang Cristiano

Ginatamod sang mga Cristiano ang kabuhi subong hamili nga dulot gikan kay Jehova nga Dios. Kon hungod nga ginabutang sang isa ang iya kabuhi sa katalagman paagi sa di-kinahanglanon nga pagpasimpalad agod ipakita ang iya kaisog​—⁠ang iya pagkalalaki⁠​—⁠ukon agod pakunyagon ang kadam-an ukon busgon ang iya mismo kakunyag, daw subong nga ginatamay niya ang dalayawon nga dulot sang kabuhi nga ginhatag sang Dios sa aton. Ginpakita gid ni Jesus ang daku nga pagtahod sa iya kabuhi kag wala niya ini bastabasta lang nga ginbutang sa katalagman. Wala niya ginbutang sa pagtilaw ang Dios.​​—⁠Mateo 4:​5-7.

May salabton man ang mga Cristiano sa pagpakita sing pagtahod sa kabuhi. “Nagtaklas ako anay sa kabatuhan nga pil-as kag nasapwan ko nga indi na ako makaatras ukon makaabante,” sulat sang isa ka Cristiano. “Tubtob karon ginapangligbusan ako nga diutayan lang gid ako mapatay. Daw ano ka binuang nga pagkutol sang kabuhi kuntani yadto!”

‘Sa lugar nga akon ginaistaran,’ sulat sang isa ka Cristianong pamatan-on, ‘ang mga pamatan-on nagapakigbahin sa madamo sining makakulunyag nga isport. Pirme nila ako ginahagad nga magbuylog sa ila. Apang, pirme ko makita sa mga balita ang mga tawo nga nagakapatay ukon nagakahalitan sing malubha bangod sining makalilipay kuno nga isport nga ginasiling sa akon sang mga pamatan-on. Narealisar ko nga di-maalamon nga ibutang ko sa katalagman ang kabuhi nga ginhatag ni Jehova nga Dios sa akon, tungod lamang sa sining umalagi nga kakunyag.’ Kabay nga may maligdong man ikaw nga hunahuna kag paghantop.

[Picture Credit Line sa pahina 27]

© Reuters NewMedia Inc./CORBIS

[Picture Credit Line sa pahina 30]

Steve Vidler/SuperStock