Pagbantay sa Kalibutan

Indi Mag-isip sing mga Karnero

Isa sa kada 10 ka tawo sa bug-os kalibutan ang may problema sa tulog ukon insomniya, report sang New Scientist nga magasin. Ginabanabana sang mga sientipiko nga bangod sang insomniya, ang Estados Unidos lamang nagagasto sing $35 bilyones kada tuig para sa mga adlaw nga ang isa indi makatrabaho bangod sang balatian kag mga aksidente. Ano ang himuon sang mga tawo nga may insomniya agod makatulog sila? Ang mga mananalawsaw sa Oxford University nagpangabay sa isa ka grupo sang mga may insomniya nga hunahunaon ang isa ka matahom kag nagaparelaks nga talan-awon, subong sang busay ukon paborito nga balakasyunan. Ang ikaduha nga grupo ginpangabay nga mag-isip sing ginahanduraw nga mga karnero, samtang ang ikatlo naman nga grupo ginpahimo sang luyag nila himuon. Ang ikaduha kag ikatlo nga grupo nadugayan diutay sa pagtulog, apang ang nahauna nga grupo natulugan, sa promedyo, sing kapin sa 20 minutos nga mas temprano sangsa kinaandan. Si Allison Harvey, nga katapo sang grupo sang mga mananalawsaw, nagsiling nga ang pag-isip sing mga karnero indi epektibo bangod “tuman ini ka di-makawiwili nga butang agod makapadula sang mga kabalaka.”

Indi Pareho nga Konsumo

Beinte porsiento sang populasyon sang duta karon ang nagakonsumo sing 86 porsiento sang mga baligya kag serbisyo sang kalibutan, report sang The State of World Population 2001. Ang report, nga ginhimo sang United Nations Population Fund, nagapaandam tuhoy sa “daku nga ‘kinatuhayan sang konsumo’ ” sa tunga sang mga nagapuyo sa manggaranon nga mga pungsod kag sang mga nagapuyo sa imol nga mga pungsod. Halimbawa, “ang isa ka bata nga matawo karon sa isa ka manggaranon nga pungsod magakonsumo sing mas madamo nga butang kag magahimo sing mas madamo nga polusyon sa bug-os niya nga kabuhi sangsa 30 tubtob 50 ka kabataan nga matawo sa imol nga mga pungsod. Sining karon lang, ang ikalima nga bahin sang populasyon sang kalibutan nga nagapuyo sa manggaranon nga mga pungsod ginabangdan sang kapin sa katunga nga carbon dioxide nga ginabuga sa atmospera, samtang ang ikalima nga bahin sang pinakaimol nga populasyon ginabangdan sang 3 ka porsiento lamang,” suno sa report. Dugang pa, ang kinahanglanon nga duog sa mapatubason nga duta ukon dagat agod masakdag ang estilo sang pagkabuhi sang isa ka tawo sa manggaranon nga mga pungsod halos apat ka pilo ang kalaparon sangsa ginakinahanglan agod masakdag ang mga tawo sa imol nga mga pungsod.

Mapahituon nga mga Bagangan

Natukiban sang mga mananalawsaw sining karon lang kon paano ang mga bagangan sang espesyi nga Stenocara nakatigayon sing mainom nga tubig sa Desyerto sang Namib, sa nabagatnan-nakatundan nga Aprika. Agod mabuhi sa desyerto, nga kinaandan na nga may mga isa ka sentimetro lamang nga ulan kada tuig, ang mga bagangan nagatipon sing mainom nga tubig gikan sa madamol nga alipuop nga ginapalid gikan sa Atlantic Ocean. Paano nila ini ginahimo? Suno sa magasin nga Natural History, “ang likod sang bagangan puno sing mga kudolkudol,” nga, kon tan-awon sa mikroskopyo, “kaangay sang mga bukid kag mga nalupyakan.” Ang mga bukid nagasuyop sang tubig, samtang ang nakulapan sing wax nga mga nalupyakan nagapaagay sini. “Nagaatubang sa hangin, ang mga bagangan nagatuwad samtang ang hun-og gikan sa alipuop nagasupot sa mga kudolkudol. Kon ang nasupot nga tinulo bastante na kabug-at, nagadaligdig ini sa baba sang insekto,” siling sang magasin.

Ang Una nga mga Sintomas sang Anorexia

“Mahimo mamutikan sang mga ginikanan ang una nga mga hugna sang anorexia ukon bulimia sa ila mga kabataan gikan sa ila batasan sa pagkaon,” suno sa report sang The Times sa London. Ang Eating Disorders Association (EDA) nagbalhag sing giya nga magabulig sa mga ginikanan kag sa mga manug-atipan nga mahibaluan ang problema antes ini maglala. Ang una nga nagapaandam nga mga sintomas mahimo magalakip sang sobra nga pag-usang sing pagkaon ukon ang pagdulog sing tubtob sa lima ka minuto kon mapuno sing pagkaon ang baba. Ang iban nga may problema sa pagkaon nagapanglansi, subong sang pagsuksok sing halog nga panapton agod taguon ang wala makaon nga pagkaon. Mahimo pangabayon man nila nga taguon ang ila mga retrato, diin maayo ang ila panglawas kag normal ang ila kadakuon. Ang giya sang EDA nagalaygay sa mga ginikanan nga dapat nila hatagan sing igtalupangod ining mga sintomas kag mangin prangka sa ila naobserbahan.