Yari Na ang Parada sang Magagmay nga mga Penguin!

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA AUSTRALIA

ANG kadam-an matinong kag nagahulat. Ang mapanilagon nga mga mata nagatan-aw sa malayo agod una nga makakita sa mga artista. Ginpasiga ang suga sang hinali nga nagguwa sa higad sang baybay ang isa ka magamay nga pigura. Naghinutikay sa kakunyag ang kadam-an samtang isa-isa nga nagginuwa ang iban pa agod buylugan ang nauna. Ang palaguwaon kada gab-i nagsugod. Yari na ang parada sang magagmay nga mga penguin sang Phillip Island!⁠ *

Ang mga penguin una nga nakilal-an sa bug-os nga kalibutan sang ang bantog nga mga manuglagulad nga sanday Vasco da Gama kag Ferdinand Magellan naglayag sa malapad nga nabagatnan nga kadagatan sang ika-16 nga siglo. Sang primero, nagpalibog ang mga tawo kon paano klasipikahon ang penguin. May mga balahibo ini kaangay sang pispis, nagalangoy ini kaangay sang isda, kag nagalakat ini sa duta kaangay sang sapat. Sang ulihi, nalubad ini bangod sang mga balahibo. Mga pispis lamang ang may mga balahibo​—⁠gani pispis gid ini. Halin sa labing daku nga penguin kag sa Adélie nga mga penguin sang Antarctica tubtob sa Galápagos nga penguin sang ekwador, ining pamilya sang wala nagalupad nga mga pispis may yara 18 ka espesyi.

Luyag mo bala magduaw sa isa ka grupo sang mga penguin sa ila kinaugali nga puluy-an? Kon amo kari ka sa Phillip Island​—⁠140 kilometros lamang sa bagatnan-sidlangan sang moderno nga siudad sang Melbourne, Australia. Mga 500,000 ka bisita ang nagadugok diri kada tuig agod makita ining magamay kag talagsahon nga talan-awon. Ngaa naluyagan gid ang magagmay nga mga penguin sang Phillip Island?

“Makaulumol, Apang Mapagsik”

Napanaptan sa ila pormal tan-awon nga duag itom kag puti nga tuksedo, ang magagmay nga mga penguin gilayon nga naluyagan sang mga nakakita sa ila. Mga 33 sentimetros sing kataason kag nagabug-at sing isa lamang ka kilo, sila amo ang pinakamagamay nga espesyi sang penguin sa bug-os nga kalibutan. Apang indi madaya! Bisan magamay sila, mabakod kag mapagsik naman sila.

“Ang magagmay nga mga penguin makaulumol, apang mapagsik,” paathag ni Propesor Mike Cullen, nga nagtuon sang mga penguin sa kolonya sang Phillip Island sa sulod sang kapin sa 20 ka tuig. Ining pinakamagamay sa mga penguin amo man ang pinakamagahod. Kon gab-i nagalanog sa kolonya ang daw mga ngurob, mga iyagak, mga unga, kag matingil nga siniyagit samtang ginapangapinan sang mga penguin ang ila pugaran batok sa mga nagaatribir sa sini, samtang nagapangita sila sing tiayon, ukon “nagaensayo sa pagkanta” upod sa ila mga paris.

Sang una nga ginlaragway sang 1780, ang magagmay nga mga penguin nagakaigo nga gintawag nga Eudyptula minor, gikan sa Griego nga nagakahulugan sing “maayo nga magamay nga manugsalom.” Bangod sang ila daw submarino nga korte sang lawas, mahining kag di-mabasa nga balahibo, kag daw kapay nga mga pakpak, daw literal sila nga nagalupad sa tubig.

Isa Gid ka “Life Jacket”

Kon nagapangita sila sing pagkaon, ining mga penguin mahimo maglangoy sing tubtob sa 100 kilometros sa isa ka adlaw, nagatener sa dagat sing inadlaw ukon sinemana sa isa ka tion kon kinahanglan. Paano sila nagatulog sa dagat? Ang  sabat nasandig sa ila dalayawon sing desinyo nga mga balahibo. Ang mga penguin may madamol kag nagasalapid nga mga balahibo, nga tatlo ukon apat ka pilo nga mas madamol sangsa balahibo sang nagalupad nga mga pispis. Ang hangin nga nakibon sa mga balahibo sini nagainsular sa pispis kag bangod sini natural ini nga makalutaw​—⁠nga daw subong gid sa life jacket. Sa amo, ang penguin madali nga makatulog sa dagat, nga nagautaw-utaw subong sang duol, ang batiis nagauntay agod indi madaldal palayo, ang tuktok sini nagatuwas sa kadaygan sang tubig.

Sa pagkamatuod, bisan ang madamol nga balahibo sang penguin indi mangin proteksion kon manalupsop sa sini ang mabugnaw kaayo nga tubig nga ginakuhaan sing pagkaon sang pispis. Indi ini problema para sa penguin​—⁠ang pinasahi nga glandula sang lana sa iwi sang pispis nagapaguwa sing likido nga waks. Ginahipid sang penguin ang mga balahibo sini, nga ginagamit ang tuktok sini agod laptahon ining waks sa bug-os nga balahibo sini kag sa amo mahuptan ini nga indi mabasa, matinlo, kag mabakod. Wala sing manugsalom ang may mas maayo pa nga panapton nga gindesinyo agod mabatuan ang kabuhi sa dagat.

Problema bala para sa sining nagakadto-sa-dagat nga tinuga ang kakulang sing tab-ang nga tubig sa dagat? Ginakuha sang duha ka ginhimo sing pinasahi nga mga glandula, nga nahamtang sa ibabaw lamang sang tagsa ka mata, ang alat sang tubig-dagat. Paagi sa simple lamang nga pagwilikwilik sa tuktok, ginapaguwa sang penguin ang di-kinahanglanon nga alat gikan sa duha ka buho sang ilong.

Dugang pa, ang mga penguin may mga mata nga gindesinyo sing pinasahi agod makakita sa idalom sang tubig kaangay sa kon yara sila sa ibabaw sini. Maathag nga ining tinuga nasangkapan gid para sa kabuhi sa dagat. Apang maayo na lang nga ang magagmay nga mga penguin wala nagahinguyang sang bug-os nila nga kabuhi sa dagat.

Ang Ila Koneksion sa Duta

Ang Phillip Island kag ang kaiping nga isla may batuhon kag balasbalason nga baybayon nga puno sang mga kahilamunan kag mga dahon. Maayo gid ini nga ilistaran para sa isa ka grupo sang 26,000 ka magagmay nga mga penguin. Nagasugod ang kabuhi sa isa ka pugaran nga mapisan nga ginkaykay sang mga ginikanan sa balasbalason nga bungyod sa higad-baybay. Ang bag-o nga itlog mahimo magpabilin nga mabugnaw, apang mahimo mabuhi, sa sulod sang pila ka adlaw antes magbuslanay ang duha ka ginikanan sa paglumlom. Ang nagaboto nga mga pispis may pinasahi, madamo sing ugat nga bahin sa ila tiyan para sa paglumlom. Sa tion sang paglumlom sa itlog, ini nga bahin sang ila tiyan puno sing mainit-init nga dugo, sa amo nagapaliton sang init nga kinahanglanon agod magtubo ang itlog. Sa ulot sang mga pagbuslanay sa paglumlom, ini nga bahin sang tiyan nagakupos, nga nagatugot sa mga balahibo nga sugdan liwat ang proseso agod nga indi mabasa kag nagatugot sa adulto nga magbalik sa dagat agod manginaon.

Sa tion nga maboto, ang piso madasig nga nagatubo. Sa sulod lamang sang walo tubtob napulo ka semana, ang boto nga penguin subong na kadaku sa isa ka hamtong kag handa na para magkadto sa dagat. “Talalupangdon nga ang boto nga mga penguin nagalakat para sa malawig nga paglakbay sa dagat nga nasangkapan lamang sing maayo nga panglawas . . . kag sing duna nga mga kinaugali agod mabuhi,”  siling sang libro nga Little Penguin​​—⁠Fairy Penguins in Australia.

Sa sulod sang masunod nga isa tubtob tatlo ka tuig, ang lanubo pa nga mga penguin mahimo maglakbay sing linibo ka kilometro, nga ginahinguyang ang ila kalabanan nga tion sa dagat. Ang mga makalampuwas masami nga nagapauli sa ila tumandok nga puluy-an agod magboto​—⁠sa sulod sang 500 metros sang ila lugar nga natawhan. Paano nila natultulan ang ila puluy-an? Nagasiling ang iban nga ang mga penguin nagalakbay sa bulig sang adlaw, nga ginagamit ang duna nga biolohiko nga relo nga nagasunod sa direksion sang adlaw sa kalangitan. Nagapati ang iban nga makilal-an sang mga penguin ang pamilyar nga palatandaan sang lugar. Ti, ang pagtan-aw sa pagpauli sa duta sining mga marinero sa tapos sang malawig nga paglakbay ukon sa tapos sang mapagsik nga adlaw sang pagpangisda amo ang nagabuyok sa mga kadam-an nga magkadto sa Phillip Island.

Magasugod Na ang Parada!

Samtang nagahinunod ang adlaw, linibo ka nakunyag nga mga bisita ang nagakadto sa ila puwesto, nga handa na sa pagtan-aw sa parada sang mga penguin kada gab-⁠i. Ang dalagku nga mga grupo sang mga penguin, nga ginahuman sang ginatos ka pispis, madugay na nga nagatipon malayo sa hunasan sa likod sang nagahuluhampak nga balod. Ang baybay madamo sing suga. Ang dupoydupoy sang hangin mabugnaw, kag ang magagmay nga mga balod nagahuluhampak sa higad-baybay. Ang tumalambong nagapinamangkot. Diin na ang mga penguin? Matakas bala sila? Wala madugay, ang nahaunang magagmay nga mga penguin nagguwa kag ginakulbaan nga naglakatlakat sa higad sang baybay. Hinali nga hinadlukan, nangindulaan sila sa balod. Nagadumdom pirme nga basi may maghalit sa ila, subong sang mga agila, ang mga penguin pirme nagapangandam. Wala madugay nagguwa sila liwat kag amat-amat nga nadula ang ila kahadlok. Sang ulihi, ang isa ka maisog nga penguin nagtakas sa tubig kag naglakat subong sang pato patabok sa baybayon padulong sa bulubungyod nga mga balas. Ang iban sa grupo dalidali nga nagsunod. Nagmartsa sila pakadto sa baybayon nga wala ginasapak ang mga suga kag mga tumalan-aw, kag daw isa ini ka masadya nga parada tan-awon.

Sang makalab-ot sa bulubungyod nga mga balas, ang mga penguin kitaon nga nagpahunayhunay kag nagtipon sa mas dalagku nga mga grupo agod hipiron ang ila mga balahibo. Ang lainlain nga mga grupo nagtabok sa baybay sa sining paagi, nga nagadulog agod makig-upod kag “makigsugilanon” sa mga kaingod antes magpauli. Para sa iban nagakahulugan ini sing paglakat sing tiso, pagluksolukso, kag mabudlay nga pagtaklad sa 50 metros nga banglid antes makalab-ot sa ila puluy-an.

Magagmay nga mga Penguin—⁠Daku nga mga Problema

Kaangay sang iban nga mga tinuga sa bug-os nga kalibutan, ang magagmay nga mga penguin nagaatubang sing madamo nga mga problema, ang madamo sini may yara kaangtanan sa tawo. Ang mga katalagman nagalakip sang nagatulo nga langis gikan sa nagalabay nga mga barko, pagdiutay sang mga ilistaran bangod sang ginahimo sang mga tawo, kag sang gindala sang tawo nga posible nga maghalit sa ila, subong sang mga sora kag hinuptanan nga mga sapat.

Ginhimo ang dalayawon nga mga panikasog agod malubad ini nga mga problema. Sining ulihi nga tinuig ang kadamuon sang magagmay nga mga penguin sa Phillip Island Penguin Reserve nagdugang. “Nagadaug kami sa inaway . . . apang sing hinayhinay,” siling ni Propesor Cullen. Nagdugang sia: “Ang pinakadaku nga hangkat nga ginaatubang namon karon amo ang pagpangita sing suplay nga pagkaon para sa magagmay nga mga penguin . . . , kag may kaangtanan ini sa kon ano ang madangatan sang kadagatan kag sang katawhan sa kabilugan.” Ang mga epekto sang global warming kag klima, subong sang El Niño, sa suplay nga pagkaon sa dagat nagahatag sing daku nga mga problema nga ginatun-an karon sang mga manugpanalawsaw.

Ang mga resulta sa sini nga panalawsaw pat-od nga magadugang sang aton apresasyon sa aton wala kaanggid apang mahuyang nga planeta. Bangod sang mapinalanggaon nga pag-atipan nga ginpakita na para sa ilahas nga kabuhi sa Phillip Island, sa pila ka adlaw basi may higayon ka man nga makaupod sa mga tumalan-aw nga makunyagon nga nagahutikay, “Yari na ang parada sang magagmay nga mga penguin!”

[Nota]

[Mapa sa pahina 15]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

PHILLIP ISLAND

[Mga retrato sa pahina 16, 17]

Mga tumalan-aw, pulungkuan, kag suga​—⁠ang entablado nakahanda na para sa parada sang mga penguin

[Mga retrato sa pahina 17]

Halin sa piso pakadto sa hamtong nga pispis sa sulod lamang sang napulo ka semana

[Picture Credit Line sa pahina 15]

Photos: Photography Scancolor Australia

[Picture Credit Line sa pahina 16]

Photos on pages 16 and 17: Photography Scancolor Australia