Kon Paano Mapahaganhagan ang Peligro sang Imo Pagbusong

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA MEXICO

SUNO sa United Nations Population Fund, kapin sa tunga ka milyon nga babayi ang nagakalamatay kada tuig bangod sa mga kabangdanan may kaangtanan sa pagbusong. Dugang pa, ang United Nations Children’s Fund (UNICEF) nagareport nga kada tuig, kapin sa 60 milyones ka babayi ang nagaantos sing grabe nga mga komplikasyon gikan sa pagbusong kag halos un-tersia sini ang nagaantos sing bug-os kabuhi nga mga kasamaran ukon mga impeksion. Sa imol nga mga pungsod nahigot ang madamo nga mga babayi sa kahimtangan nga wala sing kapahuwayan sa pagbusong, pagbun-ag, kag pagpabaya sa ila kaugalingon, amo nga nangin maluya sila kag masakiton. Huo, makahalalit ang pagbusong​​—⁠peligruso pa gani. May mahimo bala ang isa ka babayi agod mapahaganhagan ang peligro sang iya pagbusong?

Pag-atipan sa Ikaayong-Lawas Antes Magbusong

Pagplano. Kinahanglan hambalan sang mga mag-asawa kon pila ka kabataan ang luyag nila. Kinaandan nga makita sa imol nga mga pungsod ang mga babayi nga may magagmay nga kabataan nga may ginabatiti nga lapsag kag, sa amo man nga tion, nagabusong pa. Ang mahalungon nga pagplano kag pagbinagbinag mahimo maghatag sing lang-at nga tion sa ulot sang mga pagbusong, agod makapahuway ang babayi, kag maulian sia pagkatapos nga magbun-ag.

Nutrisyon. Suno sa Coalition for Positive Outcomes in Pregnancy, antes magbusong kinahanglan sang isa ka babayi ang indi magkubos sa apat ka bulan agod maumpawan gikan sa nagamit nga makahalalit nga mga kemikal kag magtipon sa iya lawas sing madamo nga mga sustansia nga kinahanglan sang nagatubo nga lapsag. Halimbawa, mapahaganhagan sing daku ang risgo sa spina bifida, nga tuga sang depektuso nga pagsira sang neural tube, kon ang nagabusong nga iloy may yara madamo nga reserba sang folic acid. Bangod ang neural tube sang nagatubo pa lang nga lapsag sa taguangkan nagasirado sa ulot sang ika-24 kag ika-28 nga adlaw sa tapos sang pagpanamkon​​—⁠malawig nga tion antes marealisar sang madamo nga babayi nga nagabusong sila⁠​—⁠ang iban nga mga babayi nga nagaplano pa lang magbusong nagainom na sing folic acid.

Ang isa pa ka importante nga sustansia amo ang iron. Sa pagkamatuod, doble nga kadamuon sang iron ang ginakinahanglan sang isa ka babayi sa tion sang iya pagbusong. Kon diutay ang iya reserba sini​​—⁠nga amo ang kahimtangan sang madamo nga mga babayi sa imol nga mga pungsod⁠—​mahimo nga dapuan sia sing iron-​deficiency anemia. Magalala ini nga kahimtangan kon sunod-sunod ang iya pagbusong, bangod wala na ang babayi  sing tion sa ulot sini agod makatipon liwat sing iron sa iya lawas.⁠ *

Edad. Mataas sing 60 porsiento ang risgo sa kamatayon sang nagabusong nga mga pamatan-on nga kubos sa 16 anyos sangsa mga beintehon. Sa pihak nga bahin, ang mga babayi nga lampas sa 35 anyos mahimo gid nga magbun-ag sing mga lapsag nga may mga depekto, subong sang Down’s syndrome. May mas daku nga posibilidad nga magbalatian sing preeclampsia ang mga tuman ka lamharon ukon may edad na nga mga iloy. Ini nga balatian, nga may sintomas nga mataas nga presyon sa ika-20 nga semana sang pagbusong kag pagpalanghubawhubaw ukon edema kag pagdamo sang protina sa ihi, nagapadugang sang risgo nga mapatay ang lapsag kag ang iloy.

Mga impeksion. Ang impeksion sa ihi, sa kinatawo, kag sa tinai mahimo maglubha sa tion sang pagbusong kag mahimo mas daku ang risgo nga bangdan ini sang pagkabun-ag nga kulang sa binulan kag sang balatian nga preeclampsia. Mas maayo nga ipabulong ang ano man nga impeksion antes magbusong.

Pag-atipan sa Ikaayong Lawas Samtang Nagabusong

Pagpaprenatal. Ang regular nga pagpadoktor sa bug-os nga tion sang pagbusong nagapahaganhagan sang peligro sa kamatayon sang iloy. Bisan sa mga pungsod nga diutay lang ang mga klinika kag mga ospital nga regular nga mapakonsultahan, mahimo nga may hanas sing maayo nga mga komadrona nga makadtuan.

Paagi sa pagpaprenatal mahimo mahibaluan sang hanas nga mga manug-atipan ang mga kahimtangan nga nagakinahanglan sing pinasahi nga pag-atipan. Nagalakip ini sang pagbusong sing mga kapid, mataas nga presyon, balatian sa tagipusuon kag batobato, kag diabetes. Sa pila ka pungsod, mahimo bakunahan sing anti-tetanus ang isa ka babayi nga nagabusong agod indi matetanus ang bag-o lang matawo nga lapsag. Sa ulot sang ika-26 kag ika-28 nga semana sang pagbusong mahimo man pat-uron kon sia may group B streptococcus. Ini nga bakterya mahimo maglaton sa lapsag sa tion sang pagbun-ag kon yara ini sa naidalom nga bahin sang tinai.

Kinahanglan handa ang nagabusong nga iloy sa paghatag sa mga propesyonal sa ikaayong lawas sing tanan nga impormasyon nga iya nahibaluan, lakip na ang iya medikal nga rekord. Indi man sia dapat mangalag-ag nga magpamangkot. Dapat magpakonsulta gilayon kon ginadugo, nagbanog sing hinali ang guya, sobra ukon tayuyon nga sakit sang ulo ukon nagapalanakit nga mga tudlo, nagburon sing hinali nga panulok, sobra nga pagsakit sang tiyan, wala-untat nga pagsuka, ginakurog ukon may hilanat, nagabalhin nga kasunson ukon kabaskugon sang pagsipa sang bata sa tiyan, ginaguwaan sang tubig, masakit nga pagpangihi, ukon indi makapangihi.

Alkohol kag mga droga. Mas daku ang risgo nga ang bata mangin kulang-kulang, may diperensia sa lawas, kag may indi kinaandan nga panghulag kon ang iloy nagagamit sing alkohol kag mga droga (lakip ang sigarilyo). Napamatud-an man gani nga ang mga lapsag sang nagiyan sa droga nga mga iloy nakabatyag man sang kaangay sa ginabatyag sang mga giyan sa droga sa ila pag-untat sa paggamit sing droga. Bisan may pila ka tawo ang nagapati nga indi makahalalit ang talagsa lang nga pag-inom sing diutay nga alak, masami nga ginarekomendar sang mga eksperto nga indi gid mag-inom sing alkoholiko nga mga ilimnon kon nagabusong. Dapat mag-andam man ang mga nagabusong sa paghaklo sang aso halin sa mga nagapanigarilyo sa ila palibot.

Mga Bulong. Indi dapat mag-inom sing bulong luwas lamang kon espesipiko nga ginreseta ini sang isa ka doktor nga nakahibalo sang pagbusong kag mahalungon nga nag-usisa sa mga risgo. Ang pila ka bitamina mahimo nga makahalalit man. Ang sobra nga bitamina A, halimbawa, makatuga sing pisikal nga mga kasamaran sa lapsag nga yara pa sa tiyan.

Pagtambok. Dapat bantayan sing maayo sang nagabusong nga babayi ang iya kabug-aton. Suno sa Krause’s Food, Nutrition and Diet Therapy, ang risgo sa kamatayon sang lapsag nga mamag-an 40 ka pilo sangsa risgo sang may normal sing bug-at nga lapsag. Sa pihak nga bahin, ang pagkaon para sa duha ka tawo nagapatambok. Ang nagakaigo nga pagtambok​​—⁠nga mas bal-anon sa ikap-at nga bulan sang pagbusong kag padayon⁠​—⁠nagapakita nga nagakaon sing nagakaigo nga kadamuon ang nagabusong nga babayi para sa iya nagadugang nga kinahanglanon.⁠ *

Katinlo kag iban pa nga mga kinahanglanon. Mahimo maligo ukon mag-shower subong sang  kinaandan, apang indi dapat maggamit sing mga panghugas sa kinatawo ukon vaginal douches. Likawan man sang isa ka nagabusong nga babayi ang bisan sin-o nga may impeksion halin sa kagaw, subong sang rubella, nga ginatawag man nga tipdas. Dugang pa, agod malikawan ang toxoplasmosis, dapat likawan ang pagkaon sing malasado nga karne kag pagtandog sa ipot sang kuring. Ang kinabatasan nga pagpaninlo, subong sang paghugas sa kamot kag sa hilaw nga mga pagkaon, kinahanglanon. Indi makahalit ang seksuwal nga pagpakig-angot, luwas lamang sa hingapusan nga mga semana sang pagbusong ukon sa kahimtangan nga ginadugo, ginabiring, ukon nahulugan anay.

Isa ka Madinalag-on nga Pagbun-ag

Ang babayi nga nagaatipan sang iya kaugalingon samtang nagabusong may mas manubo nga peligro sa komplikasyon sa pagbun-ag. Sa pagkamatuod, dapat planuhon niya anay kon bala gusto niya magbun-ag sa ila balay ukon sa isa ka ospital. Dapat hibaluon man niya kon ano ang malauman niya kag paano magkooperar sa hanas nga komadrona ukon doktor. Nian, mahibaluan sini nga tawo kon ano ang luyag sang babayi​​—⁠kon posible ang pagpili⁠​—⁠sa mga isyu subong sang kon ano ang posisyon sa tion sang pagbata, pagriri sang doktor sa kinatawo agod mangin mahapos ang pagguwa sang bata ukon episiotomy, kag paggamit sing forceps, mga analgesic, kag electronic fetal monitoring. Dapat man kasugtan ang iban pa nga mga isyu: Sa diin sila makadto nga ospital ukon klinika kon mangin komplikado ang pagbun-ag sa puluy-an? Ano ang pagahimuon kon madamo nga dugo ang magguwa? Bangod ang pagkadula sing madamo nga dugo masami nga ginatunaan sing kamatayon sang madamo nga mga iloy, dapat may nakahanda na nga mga salili sa dugo ukon mga blood substitute para sa mga pasyente nga wala nagapatughong sing dugo. Subong man, dapat hunahunaon sing abanse kon ano ang pagahimuon kon kinahanglan ang cesarean.

Ang Biblia nagasiling nga ang mga kabataan mga pagpakamaayo gikan sa Dios, isa ka “palanublion.” (Salmo 127:⁠3) Kon mas madamo sing nahibaluan ang isa ka babayi nahanungod sa iya pagbusong, mangin mas madinalag-on ang iya pagbusong kag pagbun-ag. Paagi sa pag-atipan sang iya kaugalingon antes kag samtang nagabusong kag paagi sa paghimo sing nagakaigo nga pagplano sa lainlain nga aspekto sang pagbata, ginahimo sang isa ka babayi ang iya bug-os nga masarangan agod mapahaganhagan ang peligro sang iya pagbusong.

[Mga nota]

[Kahon sa pahina 14]

MGA PANUGYAN PARA SA MGA NAGABUSONG

● Sa kinaandan, ang ginakaon sa adlaw-adlaw sang isa nga nagabusong dapat maglakip sing mga prutas, mga utan (labi na gid ang malagtom nga berde, duag-kahil, kag pula nga mga utan), mga legumino (subong sang mga balatong, soya, lentejas, kag garbansos), mga cereal (lakip ang trigo, mais, oats, kag sebada​​—⁠mas maayo ang whole grain ukon fortified), mga pagkaon nga ginkuha sa mga kasapatan (isda, manok, baka, itlog, keso, kag gatas, mas maayo ang skimmed milk). Maayo gid kon haganhaganon lamang ang paggamit sing mga mantika, puti nga kalamay, kag asin. Mag-inom sing madamo nga tubig. Likawi ang mga ilimnon nga may caffeine, kag ang mga pagkaon nga may mga preservative kag mga additive (subong sang artipisyal nga kolor kag nagapanamit sing sabor). Ang tayubong, daga, kag iban pa nga wala ginakaon nga mga ingrediente makatuga sing malnutrisyon kag makahililo.

● Mag-andam sa mga nagahalit sa palibot, subong sang X-ray kag makahalalit nga mga kemikal. Limitehi ang paggamit sing mga spray kag iban nga mga pangsulod-balay nga mga kemikal. Likawi ang sobra nga pagpabalhas bangod sa sobra nga pagpainit ukon sobra nga pag-ehersisyo. Likawi ang pagtindog sing madugay kag sobra nga pamulug-aton. Plastara sing nagakaigo kon nagagamit ka sing seat belt.