Ang Masinulub-on nga “Lin-ay” sang Bosporus

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA TURKEY

KAANGAY sang isa ka iloy nga nagahulat sa gawang sang iya puluy-an para sa pagpauli sang iya mga hinigugma, nagtindog man sia sing isahanon kag daw masinulub-on sa sulod sang ginatos ka tuig sa lugar diin ang Bosporus Strait nagailig pakadto sa Sea of Marmara. (Tan-awa ang mapa.) Ang paghampak sang mga balod sa batuhon nga baybayon daw kaangay sang engkahe sa sidsid sang iya saya bangod sang masulog nga tubig. Gikan diri sa iya maayo nga nahamtangan, ining “lin-ay”​—ang Maiden’s Tower⁠—mahipos nga nakasaksi sa paglipas sang mga hitabo.

Sa sulod sang mga siglo nasaksihan niya ang paglugdang sang mga bapor, ang mapintas nga pagpang-ati sang mga soldado sa maduguon nga mga inaway, kag ang kasadya sang mga kalingawan sa palasyo. Sa pagkamatuod, kon mahinambitan ang Istanbul, ini nga torre, nga simbulo gid sang dumaan nga siudad, amo ang una nga mapensaran sang kalabanan.

Mabudlay ipaathag kon ngaa naganyat sa torre ang madamo gid nga mga tawo. Samtang nagatunod ang adlaw kada gab-i, may yara gid pirme isa ka tawo sa baybayon sang Asia nga nagatulok patabok sa Maiden’s Tower nga sa likod sini amo ang magarhom nga hitsura sang siudad sang Istanbul. Ayhan may isa ka tigulang nga lalaki nga nagatindog didto nga  nagahinumdom sang mga hitabo sa iya kabuhi ukon may isa ka lamharon nga lalaki​—nga puno gid sing paglaum⁠—nga nagahanduraw kon ano ang mangin palaabuton niya. Ukon ayhan may isa ka babayi nga namatyan sang iya mga hinigugma ang nagahunahuna nga daw masinulub-on man kaangay niya ang torre. Ang mamalaybay nga taga-Turkey nga si Sunay Akin, nga masami nagasambit sang torre sa iya mga sinulatan, isa ka bes nagsiling: “Ang pinakamalaw-ay nga anggulo sang Istanbul amo ang pagtan-aw sa sini gikan sa Maiden’s Tower kay gikan diri indi na makit-an ang katahom sang Maiden’s Tower.”

Indi mahapos ang pag-asoy sa kasaysayan sang torre. Ang matuod, sa labi nga pagsayasat sang isa sa nagligad sini nga “lin-ay” sang Bosporus, labi pa nga daw natabunan sang tradisyon kag sugidsugid ang iya nagligad.

Ang Dumaan nga Kasaysayan sang Isla

Ang pinakadumaan nga hitabo nga nahibaluan nagapatuhoy, indi sa torre, kundi sa mga bato nga ginpatindugan sini. Sang 411 B.C.E., sang nag-away ang Atenas kag Sparta, nagdampig sa mga taga-Sparta ang Byzantium (Istanbul karon). Gani, nagkadto sa Sparta ang sa Europa nayon nga bahin sang Bosporus, kag nagkadto naman sa Atenas ang sa Asia nayon nga bahin. Sang ulihi, napierde sang Atenas ang Sparta, apang sa sulod sang malip-ot nga tion, wala na nanghikot pa ang Atenas batok sa Byzantium, sa baylo nagpakamaayo nga kontrolon lang ang Bosporus Strait kag panginpuslan ang buhis nga ginabayad sang nagaagi nga mga sakayan. Ginabanabana nga nagpatindog ang taga-Atenas nga heneral kag politiko nga si Alcibiades sing isa ka estasyon para sa pagbayad sing buhis sa mga bato. Apang, wala ginasambit nga may isa ka torre didto sadto nga tion.

Pila ka tuig sang ulihi ang Byzantium mismo napaidalom sa soberanya sang Atenas. Bangod sang kakulba sa mga pamahog ni Hari Felipe II sang Macedonia, nagpadala ang Atenas sing 40 ka bapor de guerra agod pabakuron ang posisyon sini sa Byzantium. Ginpaupod sang kumandante sang guban sang mga bapor de guerra nga si Admiral Hares ang iya asawa, apang sang ulihi nagmasakit ang iya asawa kag napatay sa Chrysopolis (Üsküdar). Ginpatindugan sang altar ni Admiral Hares ang iya asawa, kag suno sa sugidsugid, gintukod kuno ini sa batuhon nga diutay nga isla diin ginpatindog sang ulihi ang Maiden’s Tower.

Paano Nagpabilin sa Pagtindog ang Torre?

Suno sa The Book of the Maiden’s Tower, sa paghari ni Manuel I Comnenus (1143-​80) ginpatindog sa una nga tion sa mga bato ang tinukod nga daw kaangay sang torre sang ginhimo ang isa ka diutay nga daw kuta nga tinukod nga may mga kanyon.

Pagkatapos nasakop ang Istanbul sang 1453, wala ginguba ang diutay nga kuta kag padayon ini nga gingamit sa mga hilikuton militar. Sang ulihi, gindugang ang isa ka parola nga human sa kahoy nga nagaatubang sa Sea of Marmara. Pagkatapos sang paglupig sa Istanbul, nagpabilin sa pagtindog sa iya nahamtangan ang torre samtang padayon nga ginasulat sa dugo ang mga pahina sang kasaysayan sang tawo​—mga pag-ilinaway sang mga bapor sa Bosporus, kag mga pag-espadahay  sang mga soldado. Ginpabungguanay ang mga bapor nga kargado sing pulbura kag madali masunog nga mga butang.

Sa sulod sang mga tinuig nahalitan sang mga linog kag mga sunog ang torre tubtob nga sang ulihi sang 1720, halos nasunog ini sing bug-os. Gintukod liwat ni Damat Ibrahim Pasha ang torre nga nagagamit sing bato, kag gindugang ang madamo sing bintana nga diutay kag matipulon nga torre nga gintaklapan sang tingga. Sang 1829 gingamit nga ospital ang torre agod painon ang mga biktima sang epidemia nga kolera. Wala madugay pagkatapos sini, ginhimo ang hingapusan nga daku nga pagkaayo sa idalom sang paggahom ni Mahmud II sang 1832. Ginpaidalom sa pagkontrol sang Lighthouse Board ang torre sang 1857, kag ginpakaayo sa isa ka Pranses nga kompanya agod himuon ang torre nga isa ka parola, kag natapos ini sang 1920. Padayon nga gingamit ang torre subong isa ka parola sa sulod sang halos isa ka gatos ka tuig.

Sa panahon sang paggahom sang Ottoman gingamit ang torre subong parola agod maghatag sing direksion kon gab-⁠i; apang, gingamit man ini sa adlaw kon maambunon ang panahon. Nagpalipod diri ang diutay nga mga sakayan kon may bagyo paagi sa paghigot sang sakayan sa torre agod indi pag-anuron palayo sang balod. Ginpalupok man ang mga kanyon gikan sa torre sa tion sang opisyal nga mga selebrasyon.

Sa tion kag tion, gingamit sang Ottoman nga Palasyo ang torre sa tuhay nga paagi. Ginapriso anay sa torre ang gintapok ukon palatyon nga mga opisyal sang gobierno antes maglakbay sa ila malayo nga padulungan ukon ipadala sa ila kamatayon.

Padayon nga Nagabag-o ang Katuyuan sini

Pagkatapos sang 1923, ang opisyal nga paggamit sa torre gin-untatan, kag gingamit lamang ini subong isa ka parola. Sa panahon sang mabudlay nga mga tinuig sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, ginkaayo ang torre kag ginpabakod ang nasulod nga bahin paagi sa pagsemento sini. Pagkatapos sang 1965, sang gintugyan sa navy ang pagdumala sang torre, gingamit ini sa malip-ot nga tion subong sentro sang komunikasyon militar. Nian, sang naulihi nga katunga sang ika-⁠20 nga siglo, nangin masako ang pag-agi sang internasyonal nga mga bapor sa Bosporus, nga mas madamo kag mas dalagku nga mga bapor ang nagaagi sa Strait. Sa pag-abot sang dalagku nga mga bapor, natapos ang dag-on sang pag-isahanon sang Maiden’s Tower. Pagkatapos sang 1983 gingamit ang torre sang Turkish Maritime Authority subong isa ka estasyunan agod dumalahan ang pag-agi sang mga bapor sa Strait.

Wala pa gani madugay nga nagsugod ang 1989 sang nasentro liwat ang igtalupangod sa “lin-ay” sang Bosporus bangod sa isa ka pinasahi nga balita. “Ginhiluan ang Maiden’s Tower,” siling sang pangulong dinalan sang report, nga nagasugid nga ginatago kuno sa torre ang cyanide, nga ginagamit sa paghilo sa mga ilaga sa ginabaradero nga mga bapor. Ginbutang sang una sa bag-o lang maguba nga pasilidad sa pantalan, ang makamamatay nga hilo gintago sa torre “bangod wala na sing iban pa nga lugar nga mabutangan sini.” Gani, ang masinulub-on nga “lin-ay” sang Bosporus nahiluan. Mas malala pa, siling sang report, kon naglupok ini nga cyanide gas, kapahamakan gid ini para sa Istanbul. Pagkatapos sang walo ka bulan nga publisidad sa pamantalaan kag sa telebisyon, nahusay sa ulihi ang problema sang ginhalin sa iban nga lugar ang mga suludlan sang cyanide.

Indi gid makatilingala nga sang Mayo 1992 isa ka grupo sang lamharon nga mga mamalaybay ang nagkadto sa Maiden’s Tower kag nag-anunsio, nga may pagsuportar sang alkalde, nga luyag nila himuon nga isa ka sentro sang kultura ang halos abandonado na nga torre. Kon sa bagay, sa sulod sang ginatos ka tuig nangin inspirasyon ini sang madamo nga mga mamalaybay kag manunulat. Sa sulod sang malip-ot nga tion pagkatapos sini, nangin masako ang torre sa mga eksibisyon sang taliambong kag potograpiya, kag pila ka konsierto ang ginhiwat didto. Sa sulod sining malip-ot nga tion, gindeklarar ang torre subong “republika sang mga binalaybay.”

Ang Maiden’s Tower Karon

Sa katuyuan nga buksan ang torre sa mga dumuluaw, ginkaayo ini sing bug-os sang 1999. Pagkatapos sini, gin-anunsio nga pagligad sang isa ka tuig, subong bahin sang proyekto sa turismo, buksan ini subong isa ka restawran kag isa ka sentro sang kultura. Sa karon, isa ka restawran, isa ka palamahawan kag ilimnan, isa ka talan-awan, kag isa ka tindahan diin sarang makabakal sang mga handumanan ang bukas para sa mga bisita kag mga turista. May nagabiyahe nga magagmay nga mga bapor halin sa nagkalainlain nga lugar sa palibot sang Istanbul.

Matuod, indi tanan nga tawo pabor sa sining mga pagkaayo para sa komersial nga katuyuan. Apang, diutay lang ang nadula sa kaanyag sang Maiden’s Tower, kon may yara gid man. Kon makaduaw ka sa Istanbul, kadtui gid ang Maiden’s Tower. Mahimo maluyag ka magpungko sa isa sa mga hardin didto nayon sa pihak sang Istanbul sa parte sang Asia, diin, samtang nagainom-inom ka sing tsa, maapresyar mo ang wala sing kaanggid nga mga talan-awon sang Bosporus kag sang Maiden’s Tower. Nian, sa bisan makadali lang, ayhan madumduman mo ang malawig nga kasaysayan sining magayon nga “lin-ay” sang Bosporus.

[Mga mapa sa pahina 25]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

TURKEY

ISTANBUL

SEA OF MARMARA

Bosporus Strait

BLACK SEA

[Retrato sa pahina 25]

“Lithograph,” ika-19 nga siglo

[Retrato sa pahina 26]

Restawran

[Retrato sa pahina 26]

Talan-awan